Minister zonder portefeuille
Een minister zonder portefeuille is of een minister zonder omschreven verantwoordelijkheden of een minister die niet aan het hoofd staat van een bepaald ministerie.
Nederland
In Nederland is een minister zonder portefeuille verantwoordelijk voor een bepaald beleidsterrein, maar heeft niet de leiding over een departement. Ministers zonder portefeuille hebben, anders dan staatssecretarissen, zitting in de Nederlandse ministerraad en kunnen dus ook meestemmen over alle beslissingen. De benoeming van een minister speciaal voor een bepaald beleidsterrein is een teken dat men dit onderwerp belangrijk vindt. Daar waar ministers met leiding over een ministerie worden aangeduid met "minister van ...", wordt een minister zonder portefeuille aangeduid met "minister voor ...".
Huidige ministers zonder portefeuille (in het kabinet-Rutte III):
Voorbeelden van voormalige ministers zonder portefeuille / programmaministers:
- Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (Lilianne Ploumen) in het kabinet-Rutte II
- Minister voor Immigratie en Asielzaken (Gerd Leers) in het kabinet-Rutte I
- Minister voor Ontwikkelingssamenwerking Bert Koenders (viel onder het ministerie van Buitenlandse Zaken in het kabinet Balkenende IV)
- Minister voor Wonen, Wijken en Integratie Ella Vogelaar, en na diens aftreden Eberhard van der Laan (viel onder het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer in het kabinet Balkenende IV)
- Programmaminister voor Jeugd en Gezin (André Rouvoet) (viel onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet Balkenende IV)
- Minister voor Vreemdelingenbeleid en Integratie Rita Verdonk (viel onder het ministerie van Justitie in het kabinet Balkenende II en III)
- Minister voor Bestuurlijke vernieuwing en Koninkrijksrelaties Thom de Graaf en Alexander Pechtold (viel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken in het kabinet Balkenende II en III)
- Minister voor Grote Steden-, Integratie en overheidscommunicatiebeleid Roger van Boxtel (in het kabinet Kok II)
- Minister voor Wonen en Rijksdienst (Stef Blok, tot januari 2017; daarna werd Blok minister van Veiligheid en Justitie, en ging de portefeuille over op de minister van Binnenlandse Zaken) in het kabinet-Rutte II.
Jan Pronk is minister voor Ontwikkelingssamenwerking geweest in de kabinetten Den Uyl, Lubbers III en Kok I. Sinds 1965 is er vrijwel ononderbroken een Minister zonder portefeuille belast geweest met ontwikkelingssamenwerking. In het kabinet Balkenende I was dit een staatssecretaris.
Departementale ondersteuning
Tot de komst van staatssecretarissen in 1948 werden ministers zonder portefeuille aangesteld om ministers met een zwaar departement te ondersteunen. Deze taak is overgenomen door staatssecretarissen. In het verleden zijn ook weleens ministers zonder portefeuille aangesteld, die als gezaghebbend persoon de belangen van Nederland bij internationale onderhandelingen goed zouden kunnen behartigen.
In uitzonderlijke gevallen is hiervoor ook weleens een beroep gedaan op oud-ministers dan wel Ministers van Staat.
Departementale verhoudingen
Soms wordt mede wegens de politieke verhoudingen in het kabinet gekozen voor instelling van een extra ministerspost, die dan meestal een minister zonder portefeuille wordt.
België
In België zijn er zelden ministers zonder portefeuille geweest, met uitzondering tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog waarbij door de oorlogsdreiging leden van de oppositie werden opgenomen in een regering van nationale eenheid, aanvankelijk zonder portefeuille. Later kregen zij specifieke bevoegdheden toegewezen.