Leusden

De kerktoren van Oud-Leusden

Stadsappartementen en winkels in winkelcentrum De Nieuwe Biezenkamp

Al in het jaar 777 werd in een bisschoppelijke oorkonde de naam Villa Lisiduna genoemd voor het huidige Oud-Leusden.

De naam zou net als het Belgische Lesdain en de Franse plaatsjes Lesdain en Lesdins afgeleid zijn van het Latijnse Ledinium, Lesdinium, Lusdinium of Lisdinum. Jan de Vries had zijn twijfels over deze etymologie,[1] terwijl Berkel en Samplonius kozen voor de verklaring loos-, lis- of lies- en -duinen.[2]

De oorsprong van de gemeente Leusden ligt niet in de huidige gelijknamige plaats, maar in de buurtschap Oud-Leusden aan de zuidwestkant van Amersfoort. De Dodeweg verbond het dorp Leusbroek met de kerk en begraafplaats in Oud-Leusden. Daar staat nog een kerktoren uit de 13e of 14e eeuw die zichtbaar is vanaf de A28 en tevens de Europese weg 30. De bijbehorende kerk is rond 1827 gesloopt. Het zwaartepunt van Leusden was veel oostelijker komen te liggen en de nieuwe kerk, een zogenaamde waterstaatskerk, werd gebouwd bij de buurtschap Bavoort aan de (indertijd nieuwe) weg van Amersfoort naar Arnhem, de huidige N226. Dit kerkje is nog altijd in gebruik in wat nu Leusden-Zuid heet.

De gemeente Leusden bestaat sinds de fusie met Stoutenburg en Achterveld in 1969 in zijn huidige vorm. De oorspronkelijke gemeente Leusden bestond uit twee kleine dorpen, Leusbroek en Hamersveld, die in de jaren zestig resp. zeventig van de 20e eeuw grote uitbreidingen ondergingen en werden omgedoopt in Leusden-Zuid en Leusden-Centrum (later Leusden zonder meer). Pas sinds die tijd komt het huidige Leusden als plaats op de kaart voor. Op tal van oude kaarten staat wel een plaats Leusden getekend, maar dit is dan wat nu Oud-Leusden heet.

Gemeente Leusden

Behalve de plaats Leusden zelf, omvat de gelijknamige gemeente de dorpen Achterveld, Leusden-Zuid en Stoutenburg, en een aantal buurtschappen, onder andere Oud-Leusden, De Ruif, Den Treek, Jannendorp, Snorrenhoef, Musschendorp en Asschat.

De plaats Leusden heeft ongeveer 29.200 inwoners, Leusden-Zuid was eerst een zelfstandig dorp, maar door de bouw van de wijk de Tabaksteeg is het dorp bijna aan Leusden vastgegroeid. Leusden voldoet aan de statistische criteria van een kleine stad.

Leusden ligt deels in de Gelderse Vallei en deels op de Utrechtse Heuvelrug. Dit laatste deel omvat de Leusderheide, grotendeels militair terrein, en het landgoed Den Treek. Leusden's groene uitstraling heeft in 1999 geleid tot de eerste prijs in de categorie groenste stad van Nederland. Het jaar erna bereikte men de 2e plaats Europa in dezelfde wedstrijd.

Aan de oostzijde van Leusden ligt de Grebbeliniedijk langs het Valleikanaal. Deze herbergt resten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bunkers, een tank-kering bij de Asschatterkeerkade. Over de liniedijk ligt een wandeltraject.

Rond Leusden ligt een aantal landgoederen met grotere landhuizen die veelal in gebruik zijn als kantoren. Leusden vierde op 8 juni 1977 haar 1200-jarig bestaan.

In de wijk Rozendaal beschikt Leusden over de oudste drive-inwoningen van Nederland. Deze woningen, die eind jaren zestig gerealiseerd werden, heten in de volksmond de Eurowoningen, naar de gelijknamige projectontwikkelaar en de straatnamen.

Leusden is al van verre zichtbaar door de KPN-tv mast aan de Lockhorsterweg bij de afslag Leusden-Zuid. Deze mast heeft een hoogte van 127,4 meter.

Uitgaanscentrum de Til aan de Hamersveldseweg in het centrum van Leusden. Het linkerpand dateert uit 1920

Het bedrijfsleven van Leusden bestaat, naast de agrariërs in het buitengebied, voor het grootste deel uit dienstverlenende bedrijven.

Bekende bedrijven en instellingen die hun (Nederlandse) hoofdkantoor in Leusden hebben:

• Achmea (verzekeringen)
• ACP (politievakbond)
• ACOM (militaire vakbond)
• Adidas (sportartikelen)
• AFAS Software (software)
• ARAG (rechtsbijstandsverzekeringen)
• Bake Five (bakkerijen coöperatie)
• Intergamma (bouwmarkten Gamma en Karwei)
• ISVW (internationale school voor wijsbegeerte)
• Keurslager (Vereniging van Keurslagers)
• M&M e-commerce (bekend van smartphonehoesjes.nl)
• Pon (handels- en serviceorganisatie, bekend van o.a. Volkswagen en Gazelle)
• Scouting Nederland
• Speedo (zwemkleding)
• Theo Meijer Sport (racket & gezondheidscentrum)
• VODW (adviesbureau)
• Qlip (zuivellaboratorium)

Overheidsinstellingen:

• CBR (regionaal verkeersexamencentrum)
• COKZ (controleorganisatie zuivelsector)
• Materieellogistiek Commando Land (Koninklijke Landmacht)

Winkelgebieden

Nieuwbouw in de stad, vlak bij winkelcentrum de Biezenkamp

De enige stadsgracht in Leusden de Kooikersgracht. Gelegen in Winkelcentrum de Hamershof

Flatgebouw in het stadscentrum

Leusden beschikt over drie winkelcentra:

• Winkelcentrum de Biezenkamp; heeft een stadsplein met rondom winkels en appartementen, verder liggen er nog een aantal winkels, restaurants en cafés aan de Hamersveldseweg en de Zwarteweg die allebei door het centrum van Leusden lopen.
• Winkelcentrum de Hamershof; de eerste winkels openden hun deuren in 1980, in de Hamershof bevinden zich ook verschillende eetgelegenheden. De Openbare Bibliotheek is in dit winkelcentrum gevestigd, op de 1e verdieping werd in 2010 een VVV-kantoor geopend.
• Winkelcentrum Zuidhoek; gelegen in de nieuwbouwwijk de Tabaksteeg. In het winkelcentrum zijn vooral dagwinkels gevestigd. Naast het winkelcentrum ligt een multifunctioneel centrum met bibliotheek, restaurant, scholencomplex en kantoorruimte.

Het openbaar vervoer in Leusden wordt sinds 11 december 2016 door bussen van Syntus uitgevoerd, voorheen door Connexxion, met eindbestemmingen Amersfoort, Veenendaal, Doorn, Rhenen, Utrecht (Rijnsweerd), Nijkerk en Barneveld.

Bijgewerkt op 19 januari 2020

Leusden staat bekend om haar schaarse hoogbouw, er zijn slechts enkele flats en woontorens te vinden. De enige woontorens bevinden zich in Leusden-Noord aan de rand van de stad, grenzend aan het Valleikanaal. Deze twee torens hebben een hoogte van 27 en 33 meter (8 en 10 verdiepingen). De bouw van deze torens van het project 't Zicht startte in juli 2011 en is afgerond in 2013. In winkelcentrum de Nieuwe Biezenkamp zal een flatgebouw worden gebouwd met 6 verdiepingen om het oude centrum te accentueren. Naast deze torens bevinden zich enkele flats verschillend van 4 tot 6 verdiepingen door heel Leusden. Voor de toekomstige villawijk “Valleipark”, dat ook naast het valleikanaal zal komen, is al besloten dat hier geen hoogbouw zal verrijzen.

Hoogste gebouw van Leusden, woontoren 't Zicht 33 meter hoog

Hoogste bouwwerken in de gemeente:

Landhuis Heiligenberg

• St. Jozefkerk, een rooms-katholieke kerk die dateert uit 1841
• Boerderij bij de openbare bibliotheek die dateert uit 1878
• Scrum, een kunstwerk uit 1987 bij de Kooikersgracht in Winkelcentrum de Hamershof
• Dodeweg 6, herenhuis uit 1916
• Landhuis Heiligenberg, gebouwd rond 1815 door Ernst Louis van Hardenbroek
• Heiligenbergerweg 3, koetshuis dat tussen 1850 en 1900 werd gebouwd
• Duiventil aan het Zwanenwater op de buitenplaats van De Heiligenberg, dateert uit ongeveer 1827-1837
• Hamersveldseweg 138, dateert uit 1929
• Grebbeliniedijk Noord- en oostrand Leusden. Met veel oorlogsbunkers. Dateert uit 1935-1945
• Asschatterkeerkade nabij de Hagenouwselaan, tankeropstelling in de dijk, dateert uit 1940-1945
• Kerktoren van Oud-Leusden, Vlooswijkerweg.

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Leusden (plaats)
• Lijst van rijksmonumenten in Leusden (gemeente)
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Leusden
• Lijst van oorlogsmonumenten in Leusden

Bibliotheek Eemland is sinds 2008 bezig met het in kaart brengen van schrijvers van romans, gedichten, kinderboeken en informatieve boeken in haar werkgebied. Het betreft schrijvers die uitgegeven zijn bij reguliere uitgeverijen, via printing on demand of in eigen beheer. Een lijst van schrijvers uit Leusden is op deze pagina te vinden.

• Autoclub AMBC Achterveld
• Basketbalvereniging Green Giants
• Badmintonvereniging Avanti, LBC
• Biljartvereniging BV'75, BV Leusden, De Hessenkeuen
• Dartsvereniging LPD-Leusden
• Gymnastiekvereniging Avanti, Impala
• Handbalvereniging LHV
• Hockeyclub MHC Leusden
• Honk- en softbalvereniging The Red Caps
• Jeu de Boulesvereniging Amicale de Pétanque, De Hakhorst
• Korfbalclub KC Antilopen
• Maneges en rijverenigingen De Mallejan, De Vier Hoeven, De Singels, De Treekhoeve, FPC De Hofstede, Nimmerdor
• Schaakvereniging SVL
• Schietvereniging Ons Genoegen
• Squashvereniging SRGL
• Tafeltennisvereniging TTCL
• Tennisverenigingen LTV De Eemelaar, LTV Leusden, LTV Lockhorst
• Voetbalclubs RODA '46, SV Achterveld
• Volleybalvereniging AFAS-LEOS, Avanti
• Wielrennen en mountainbiken TTL
• Zwem- en waterpoloclub De Haaien

• Willem de Beaufort (1845-1918), liberaal staatsman en minister van Buitenlandse Zaken
• Lieven Ferdinand de Beaufort (1879-1968), bioloog, directeur van Artis
• Jan van Burgsteden S.S.S. (1935), hulpbisschop van Haarlem-Amsterdam
• Gaby van Nimwegen (1971), fotomodel en televisiepresentatrice (Miss Holland 1992-1993)
• Marieke Wijsman (1975), schaatsster
• Marike Jager (1979), singer-songwriter
• Haike van Stralen (1983), zwemster

• Big John Russell (1943-2010), Surinaams-Nederlands zanger
• Meta de Vries (1941-2011) , radio-dj en jazz-zangeres.
• Gerrit Achterberg, (1905-1962) dichter

• Lijst van beelden in Leusden

• 
  Nieuwbouw nabij vernieuwd winkelcentrum de Biezenkamp
• 
  Park Wildenburg in de wijk "Wildenburg"
• 
  Oud gedeelte in het centrum bij winkelcentrum de Hamershof
• 
  Pieter van Vollenhovenstraat in het centrum van de Tabaksteeg
• 
  Oude centrum
• 
  Nieuwbouwwijk Tabaksteeg
• 
  Woontoren t-Zicht aan de rand van Leusden
• 
  Lakenvelder koeien in een weiland vlak bij Leusden

• Gemeente Leusden
• Historische Kring Leusden

Zie de categorie Leusden van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Leusden
Dorpen: Achterveld · Leusden · Leusden-Zuid · Stoutenburg Buurtschappen: Asschat · Den Treek · De Ruif · Jannendorp · Moorst (deels) · Musschendorp · Oud-Leusden · Snorrenhoef Utrecht · Plaatsen in de provincie      Nederland · Provincies · Gemeenten

	Gemeenten in de provincie Utrecht
Amersfoort · Baarn · De Bilt · Bunnik · Bunschoten · Eemnes · Houten · IJsselstein · Leusden · Lopik · Montfoort · Nieuwegein · Oudewater · Renswoude · Rhenen · De Ronde Venen · Soest · Stichtse Vecht · Utrecht · Utrechtse Heuvelrug · Veenendaal · Vijfheerenlanden · Wijk bij Duurstede · Woerden · Woudenberg · Zeist Nederland: Provincies · Gemeenten