Pieterzijl
Pieterzijl (Gronings: Pieterziel) is een klein dorp in de gemeente Westerkwartier in de Nederlandse provincie Groningen. Het ligt aan het Zijldiep in het westen van de gemeente. Pieterzijl heeft 160 inwoners (4 oktober 2019).
Plaats in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente |  | ||
| Coördinaten | 53° 17′ NB, 6° 16′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (BAG, 2019) | 160[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 9844 | ||
| Woonplaatscode | 2125 | ||
| |||
Geschiedenis
Begin 15e eeuw werd de Ruigewaard bedijkt. In 1440 werd daarvoor door monniken van klooster Jeruzalem in Gerkesklooster een zijl (= sluis) gebouwd, die diende als spuisluis voor het eveneens door hen gegraven Zijldiep, een gekanaliseerde verbinding in de Lauwers, waarvan de oude loop echter nog steeds om het dorp heenloopt; de 'Oude Lauwers', die loopt langs het gehucht De Leegte. De monniken vernoemden de sluis naar de heilige Petrus. De zijl was volgens oude documenten gebouwd "an die wedde by Lambertshuse". Het was waarschijnlijk een voorwerk (kloosterboerderij) van Gerkesklooster en komt in 15e-eeuwse documenten voor onder de namen 'Lambertssül', maar meestal als 'Peterssül'. Rondom de zijl ontstond langzamerhand een dorpje, dat kerkelijk onder Visvliet viel. In 1476 kwam de zijl bij het noordelijker gelegen Munnekezijl gereed en werd de zijl overbodig en vervolgens vervangen door een brug.
De heerlijke rechten van het dorp behoorden, net als die van Visvliet, tot begin 17e eeuw bij Friesland. In 1637 werd echter de heerlijkheid en erfgrietenij 'Visvliet' met inbegrip van de dorpen Pieterzijl en Visvliet verkocht aan het gewest Stad en Lande. Lange tijd vormde het een klein agrarisch dorp dat door haar ligging aan het water een bloeiende handel kende met veel ventwaar.
In de tweede helft van de 20e eeuw nam de landbouw af in belang en verdween de bedrijvigheid uit het dorp. Eind jaren 1980 verdween de laatste winkel. Wel bleef de Harley-Davidson-smederij (die in een onbekend jaar later alsnog verdween) en werd er in 1985 de eerste vrouwencamping van Nederland gesticht ('Mevrouw Zelf'/'De Hooimijt'; terrein was al aangekocht in 1983 van een boer)[2], waarvan echter het woonhuis afbrandde in september 1989, waarop het terrein in 1991 werd verkocht. In 2008 vestigde de huidige (gewone) camping 'De Blauwe Reiger' zich er.
In de laatste decennia zijn er meer mensen van buiten de streek (stadjers en westerlingen) gaan wonen, die werden getrokken door de lage woningprijzen en het rustige gebied.
Doopsgezinden
Het dorp vormde al in de 16e eeuw een trekpleister voor doopsgezinden uit het Westerkwartier, maar door de invloed van de anti-doperse protestanten duurde het tot 1664 (of 1663) alvorens er een vermaanhuis verrees. Dat was echter tegen het zere been van de plaatselijke grietman en de classis van de Nederlands-hervormde Kerk, die het vermaanhuis daarop al vrij snel weer lieten sluiten. De gemeente hield daarop dan maar bijeenkomsten in een arbeidershuis (mogelijk hetzelfde huis). Een tweede vermaanhuis werd gebouwd in 1733, dat ditmaal wel ongemoeid werd gelaten. Het jaar erop mocht het gebed voor het eerst hardop klinken; tot dan toe had men het altijd fluisterend moeten opzeggen.[3] In 1815 werd een nieuwe vermaning gebouwd op het derde perceel vanaf de brug ten oosten van de weg naar Warfstermolen. Begin jaren 1880 ontstond echter het probleem dat predikanten niet meer naar het toen slecht bereikbare dorp wilden komen. In 1887 werd daarom een nieuwe pastorie gebouwd in het meer centraal gelegen Grijpskerk, waar veel gemeenteleden woonden. De oude pastorie werd verkocht. Drie jaar later werd besloten tot de verplaatsing van de vermaning van Pieterzijl naar de tuin van de Grijpskerkse pastorie, hetgeen geschiedde; de kerk werd in maart 1892 steen voor steen afgebroken, verhuisd en in oktober 1892 in Grijpskerk weer opgebouwd.
Scholen en gereformeerde kerk
Misschien begin 19e eeuw werd er een openbare basisschool in het dorp gesticht die in 1857 werd vernieuwd en na de oprichting van de christelijke school (zie hieronder) in 1925 (per 1 januari) werd opgeheven wegens gebrek aan leerlingen. Het gebouw is sindsdien gesloopt.
In 1910 werd besloten tot de bouw van een christelijke lagere school in Pieterzijl, die in 1913 verrees. In 1952 werd het gebouw verbouwd, maar eind jaren 1950 werd duidelijk dat er een nieuwe school moest komen, die in 1964 in gebruik werd genomen. Het oude gebouw werd daarop gebruikt door de nieuwe gereformeerde gemeente Pieterzijl, die in 1963 ontstond uit die van Burum. In 2010 werd het gebouw gesloten. De nieuwere lagere school fuseerde in 1983 met die van Visvliet en is sindsdien omgebouwd tot dorpshuis 'De Wending'. Het gebouw wordt nu alleen nog gebruikt door de peuters. De overige leerlingen gaan naar de basisschool in Grijpskerk.
Molens
Langs de weg Diepswal stond vanaf 1835 een stellingmolen (een koren- en pelmolen), die in 1936 werd gesloopt, maar waarvan de molenaarswoning anex opslag resteert (Brugstraat 11). Ten noorden van het dorp werd in 1904 aan het Zijldiep een poldermolen (grondzeiler) gebouwd voor de bemaling van de achtergelegen polder. Deze had een gevlucht van 25 meter die later nog werd vergroot tot 28 meter; de grootste van de provincie Groningen. In 1916 kreeg de molen een elektromolen en in 1938 verrees een gemaal naast de molen. Bij de openstelling waren een aantal bestuursleden van het waterschap aanwezig onder in de molen, toen giftige gassen vrijkwamen uit het troebele water en allen bewusteloos raakten op een na die op tijd de deur wist open te zetten, zodat erger werd voorkomen. De molen kreeg daarop luiken om dit in de toekomst te voorkomen. Na de plaatsing van het gemaal werd de molen echter ook verwaarloosd en uiteindelijk in 1955 gesloopt. Het gemaal staat er nog.
Boerderij
Aan zuideinde van het dorp stond aan de Pieterzijlsterweg 5 de monumentale kop-hals-rompboerderij De Peterswarf met koetshuis en schuren uit ongeveer 1875. Deze is in 2013 vervangen door een nieuwbouw schuur/loods.
Foto's
De brug van dichtbij
De brug met links het huis waar vroeger een café gevestigd was
Gezicht vanaf de brug over het Zijldiep langs de Diepswal
Zijldiep gezien van de andere zijde van de brug
Driesprong Brugstraat met de Schoolstraat
De doopsgezinde vermaning, die sinds 1892 in Grijpskerk staat
De christelijke basisschool (1913-1964) en latere gereformeerde kerk (1964-2010)momenteel in gebruik als woonhuis
Demografie
| 1849 | 1859 | 1869 | 1879 | 1889 | 1899 | 1909 | 1920 | 1930 | 1947 | 1971 | 1995 | 1999 | 2005 | 2011 | 2012 | 2018 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 355¹ | 201 | 232 | 292 | 267 | 289 | 398¹ | 310 | 265 | 284 | 240 | 140 | 140 | 160 | 160 | 222 | 223 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Data afkomstig van volkstellingen.nl & CBS. ¹inc. buiten kom | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Omgeving
Het stenen boogbruggetje 't Piepke (uit 1802) vormt onderdeel van het grondgebied van de plaats, maar ligt eigenlijk dichter bij Munnekezijl en 't Hoekje.
Geboren
- Enno Dirk Wiersma (1858-1940), hoogleraar psychiatrie en zenuwziekten
Zie ook
 |
Zie de categorie Pieterzijl van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Beluister | (info) |