Marum (dorp)

De naam Marum komt van 'Mare', water, en 'heim', plaats, en betekent dus 'plaats aan het water', waarin het water het Oud diep is. Oorspronkelijk is het een lintdorp rond de Hoornweg, met het centrum bij en aan de Markstraat. De lintbebouwing liep van 't Malijk, langs de Kruisweg en de Hoornweg tot De Haar, op een hoger gelegen zandrug. Oorspronkelijk was er sprake van twee ontwikkelingskernen. Tussen deze twee kernen in, Marum-West en de Kruisweg, lag 'de Hoorn'. De Hoorn bestond uit gemeenschappelijke weidegronden. Dit gebied tussen de twee kernen is met name bebouwd geraakt in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. De oude kerk van dit dorp is de hervormde kerk aan de huidige Noorderringweg. Het grootste gedeelte van deze kerk is in de twaalfde eeuw gebouwd, de huidige toren dateert uit 1886.

Tot het begin van de vorige eeuw was de turfwinning de belangrijkste bron van inkomsten in het dorp. In 1812 bestond het dorp uit 12 veenboerderijen waarin 17 gezinnen van de turfwinning leefden[2].

In 1885 werd de Gereformeerde kerk aan de Kruisweg gebouwd. Deze is later afgebroken om plaats te maken voor de huidige kerk.

Marum lag aan de Tramlijn Drachten - Groningen die in 1913 is aangelegd. Vanaf 1948 werden over dit traject echter alleen nog goederen vervoerd, en in 1985 is de lijn gesloten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er een Duitse radarpost aanwezig op Trimunt. Deze radarpost stond in verbinding met een radarpost in de kop van Noord-Holland en de vliegbasis Leeuwarden. Bunkers van de radarpost Trimunt zijn nog zichtbaar aan beide kanten van de snelweg A7 tussen Marum en Frieschepalen. Een van deze bunkers doet tegenwoordig dienst als kantine op de motorcrossbaan. Na een sabotageactie op de trambaan tussen Marum en Drachten en enkele andere verzetsacties, zijn er verschillende Marummers gefusilleerd naast deze radarpost. Er zijn meerdere herdenkingsmonumenten die herinneren aan deze gebeurtenissen. Ze staan op de plek van de aanslag langs de voormalige trambaan, tegenwoordig een fietspad, op de executieplek en op de begraafplaats bij de N.H. Kerk. Het boek Tussen Groen en Groen geeft een uitgebreide beschrijving van de gebeurtenissen in Marum tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Tussen 1939 en 1963 heeft Marum een eigen lagere landbouwschool gehad. Ook was er in het gebouw waar tegenwoordig multifunctioneel centrum 't Marheem zit een MAVO gevestigd.

Onlosmakelijk met de geschiedenis van Marum verbonden is de kaasfabriek aan de Noorderringweg. (Zie de paragraaf over de economie).

Marum heeft een ruime middenstand, waarvan een groot deel rond het in de jaren negentig nieuw aangelegde plein 'De Wending' aan de Wendtsteinweg, de hoofdweg van het dorp, ligt. Op vrijdagmiddag is er de markt op het plein bij De Olmen. Verder worden er een voorjaars- en een najaarsmarkt georganiseerd in de Marktstraat.

Marum kent een bloeiend verenigingsleven. Enkele voorbeelden zijn Jeugdsoos SomaAr, voetbalvereniging S.V. Marum, bowlingvereniging BVM, zaalvoetbalvereniging Futsal Marum, toneelvereniging O.K.K. (oefening kweekt kunst), Chr. Muziekvereniging Harmonie Marum en muziekvereniging Showband Marum.

Verder staat Marum bekend van het uitgaanscentrum De Kruisweg, dat op bepaalde avonden bezoekers uit de wijde omgeving aantrekt. Verder zijn er een bowlingbaan en een restaurant in dit centrum gevestigd.

Andere voorzieningen zijn het sportfondsenbad, sportzaal "De Holten", tennisbanen, meerdere maneges, een dierenkliniek, een bibliotheek en VitaMarum, waar meerdere huisartsen en tandartsen praktijk houden.

Ieder jaar worden er diverse evenementen georganiseerd. Enkele voorbeelden zijn: hardloop- en wandelevenement MaRun (de opvolger van de Marumer Omloop), een wielerronde, muziekevenement Het Mega Piratenfestijn en de Feestweek Marum.

Oud hoofdgebouw van de melkfabriek van Marum

Pierswijk met op de achtergrond fabrieksgebouwen van de voormalige Gjaltema's Timmerfabriek

Ingang naar bedrijventerrein Marumerlage

De meeste inwoners van Marum zijn forensen, de meeste van hen werken in de stad Groningen. Maar ook in Marum zelf zijn de nodige industrieën te vinden. De belangrijkste is de kaasfabriek. In 1918 werd deze onder de naam coöperatieve zuivelfabriek Zuidelijk Westerkwartier aan de Noorderringweg gebouwd. Deze heeft in de twintigste eeuw flink uit kunnen breiden en is tegenwoordig de grootste producent van Edammer kaas in West-Europa.

Een andere grote werkgever in het midden van de 20^ste eeuw was het familiebedrijf Gjaltema's Timmerfabriek, gevestigd op de locatie van de oude melkfabriek aan de Kruisweg, via de Pierswijk (ook wel Holtropswijk) verbonden met de Jonkersvaart. Deze wijk eindigde in een zwaaikom, alwaar schepen van oudsher aanmeerden om melkbussen af te laden. Toen het in de jaren 1980 economisch minder ging, is het bedrijf door de familie verkocht en heeft sindsdien verschillende eigenaren gehad.

Ook nauw met Marum verbonden is de ESA, een busbedrijf dat de lijndiensten in het Westerkwartier en aangrenzende gedeeltes van de provincies Friesland en Drenthe onderhield, globaal in de driehoek Groningen - Assen - Drachten. Uitzonderlijk was dat dit bedrijf in eigen beheer de carrosserieën voor enkele bussen bouwde, maar de grootste bekendheid heeft het gehad als touroperator. Vandaag de dag is alleen het garagebedrijf over.

Aan de noordkant van het dorp is industrie gevestigd. Zo zijn aan de zuidkant van de A7 de bedrijventerreinen 'De Hoek', 'De Poort 1' en 'De Poort 2' te vinden. Aan de andere kant van de rijksweg, is bedrijventerrein Marumerlage in ontwikkeling genomen.

In Marum spreekt het overgrote deel van de bevolking Standaardnederlands zonder een aanwezig dialect. Een kleine groep, vooral de oudere Marumers, spreken Westerkwartiers. Dit is het Gronings dialect dat in het westen van de provincie wordt gesproken.

Hoewel niet algemeen gangbaar wordt er in dit gedeelte van Groningen ook nog Fries gesproken. Dit door de nabijheid van de provincie Friesland en aanwezigheid van veel mensen met wortels in Friesland. Tijdens de vervening zijn veel Friese arbeiders in dit gedeelte van de provincie Groningen neergestreken. In de rest van de provincie is het Fries verdrongen door het Nedersaksisch.

De vervoersmaatschappij Qbuzz bedient Marum met de volgende buslijnen:

• Lijn 182: Groningen < Hoogkerk < Leek < Boerakker < Marum < Drachten (schoolbus)
• Lijn 189: Drachten - Ureterp - Frieschepalen - Siegerswoude - De Wilp - Marum - Boerakker - Midwolde - Hoogkerk - Groningen
• Lijn 304: Groningen - Hoogkerk - Midwolde - Boerakker - Marum - Drachten (Qliner)
• Lijn 589: De Wilp - Marum - Nuis - Niebert - Tolbert - Leek (buurtbus)

Lijnen 182 en 304 komen niet in het dorp zelf, maar hebben een halte aan de oprit van de A7. De halte bij de A7 staat ook bekend als Marum, Rijksweg. Hier komen ook de lijnen 189 en 589 waardoor men kan overstappen op de 304 om sneller in Groningen te komen.

• Abel Iwema Bakker (1884-1960), burgemeester
• Ebele Talstra (1920-1987), politicus
• Roelf Hofstee Holtrop (1926-2014), burgemeester
• Simon Sijbrandij (1929), hoogleraar
• Renze de Vries (1930-2012), oud-voorzitter FC Groningen
• Boelhouwer van Wouwe (1939), politicus
• Yme Drost (1961), letselschade-expert
• Tjeerd van Dekken (1967), politicus
• Margriet Zwanenburg (1986), zwemster

• Lijst van beelden in Westerkwartier
• Lijst van rijksmonumenten in Marum (plaats)