Nieuwebildtzijl
Nieuwebildtzijl (Bildts: Nije-Syl en Fries: Nijebiltsyl of Nijesyl) is een buurtschap annex gehucht in de gemeenten Waadhoeke en Noardeast-Fryslân in de Nederlandse provincie Friesland.
Buurtschap in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente |  | ||
| Coördinaten | 53° 19′ NB, 5° 43′ OL | ||
| Woonplaats (BAG) | Oudebildtzijl | ||
Foto's | |||
 | |||
| Zicht op Nieuwebildtzijl | |||
| |||
Het ligt ten noordoosten van Sint Annaparochie en ten noorden van Oudebildtzijl, waar het Waadhoekse gedeelte formeel onder valt. Het Noardeast-Fryslânse gedeelte valt onder Hallum. Door de buurtschap stromen de Nieuwe Vaart en de Kaaivaart. De bewoning van de buurtschap is gelegen aan de oostzijde van de Nieuwe Bildtdijk, de Opdijk, 't Búttendykswechy, en stukken van de Koedijk en de Van Albadaweg. Het gedeelte in Noardeast-Fryslân omvat het westelijk deel van de Noorderleegpolder en heeft in de straatnaam het achtervoegsel F (Nieuwebildtzijl F) van de voormalige gemeente Ferwerderadeel. Deze voormalige gemeente heeft een soortgelijk geval in de straatnaam Bartlehiem F.
Men zou kunnen zeggen dat Nieuwebildtzijl een eigen dorp is maar het wordt vrij standaard aangeschreven als een buurtschap en soms als een gehucht. Tot 1984 lag het verdeeld onder de gemeenten Ferwerderadeel en het Bildt, daarna bijna geheel in het Bildt door een grenscorrectie. Het is sindsdien dat het westelijke deel geheel onder Oudebildtzijl valt. Tot 1948 viel Oudebildtzijl zelf onder Vrouwenparochie. In 2018 is het Bildt opgegaan in de gemeente Waadhoeke.
Geschiedenis
De oude officiële benaming voor Nieuwebildtzijl was "De Nieuwe Zijl". De buurtschap ontleent zijn naam aan de uitwateringssluis (zijl), die bij het indijken van de polder het Nieuwe Bildt in 1600 werd aangelegd. De nieuwe sluis diende ter vervanging van de oude sluis te Oudebildtzijl. Oudebildtzijl kreeg met de aanleg van de Nieuwe Bildt Zijl de toevoeging "Oude" Bildt Zijl, later verbasterd tot Oudebildtzijl.
De ontstaansgeschiedenis van Nieuwebildtzijl vindt zijn oorsprong in een oude zeeslenk die in de Middelzee is gevormd (voor de inpoldering van Het Bildt). Aan de rand van de vroegere Middelzee vormde zich aan de uitmonding van de oude zeeslenk "De Leije" in de vijftiende eeuw de nederzetting "De Leije", het tegenwoordige Oude Leije. In de vijftiende eeuw groeide deze nederzetting uit tot een handelsplaats van betekenis, getuige de accijns die het heeft afgedragen en in archieven terug te vinden zijn. Voor de sluis bij De Leije gebruikte men de naam "Leije Zijl".
Later is deze oude zeeslenk een vaart geworden en heet het De Kromme Rij. De Kromme Rij c.q. De Leije heeft lange tijd in verbinding gestaan met de wadden vaargeul De Kromme Balg. Middels de vaargeul De Kromme Balg had men een zeer goede vaarverbinding op de Waddenzee. Schippers voerden voornamelijk op Ameland maar ook Harlingen, West-Terschelling en de Noordzee waren zeer goed bereikbaar. Inmiddels en naarmate de tijd vorderde zijn vooral de kustgebieden van de Waddenzee door de ophoping van slib steeds minder toegankelijk en uiteindelijk geheel ontoegankelijk geworden voor scheepvaart. De aanleg van de Afsluitdijk heeft hier ook nog eens aan bijgedragen.
Tot halverwege de twintigste eeuw was er langs de Friese/Bildtse kust ook nog een actieve beroepsvisserij. Er kon bijvoorbeeld ook nog prima gezwommen worden langs de kust, iets wat inmiddels ondenkbaar is als men het gebied aandoet. Het is inmiddels een rijk leefgebied voor (trek)vogels. Aan het einde van de vijftiende eeuw lag de Oude Leije al geruime tijd niet meer direct aan zee. Middels de Leije stond het nog wel in verbinding met de Kromme Balg. In het jaar 1505 werd door de aanleg van de Oudebildtdijk Het Bildt ingepolderd. Bij het tegenwoordige Oudebildtzijl werd een nieuwe sluis gebouwd ter vervanging van de Leije Zijl.
De voorname ligging van de Leije Zijl met zijn sluis en haven kwamen te vervallen en de inkomsten liepen snel terug. Met de aanleg van de Oudebildtdijk kwam Oudebildtzijl direct aan zee te liggen, in directe verbinding met De Kromme Balg. Oudebldtzijl heeft in een eeuw tijd een voorname positie genoten door zijn sluis en haven. Hierdoor is ook een karakteristieke dorp gevormd. In 2006 is de sluis gerestaureerd en weer naar originele staat terug gebracht.
Aan het einde van de zestiende eeuw verloor Oudebildtzijl echter ook zijn directe verbinding met de zee door het verder dichtslibben van het waddengebied. Uiteindelijk was het slechts nog een vaargeul die het met De Kromme Balg verbond. In 1600 werd een nieuwe zeedijk aangelegd, "de Nieuwe Zee Dyck", tegenwoordig de Nieuwe Bildtdijk. In deze dijk kwam een nieuwe (zeewerende) sluis en de plaats bij deze sluis kreeg de naam "De Nieuwe Zijl" (De Nieuwe Sluis), nu Nieuwebiltdzijl.
Net zoals de sluis te Oudebildtzijl die van Oude Leije had vervangen verving De Nieuwe Zijl de sluis en haven van Oudebildtzijl. Door enkele dijkdoorbraken heeft de sluis te Oudebildtzijl echter nog wel actief dienstgedaan en heeft het meerdere malen een belangrijke rol vervuld in het niet overstromen van Het Nieuw Bildt. Dit was overigens in een tijd dat de Nieuwe Zijl alweer gedempt was.
Nieuwebildtzijl heeft in vergelijking met Oudebildtzijl slechts beperkte welvaart gekend. Dit kwam niet in de laatste plaats doordat veel schippers het gebied inmiddels meden omdat de waddenzee en de vaargeulen steeds minder toegankelijk werden en het risico op vastlopen te groot werd. De aanhoudende dichtslibbing teisterde haar toegankelijkheid. Door haar geringe positie, de dreiging van het zeewater en die van een potentiële Engelse invasie is er op aandringen van de staat uiteindelijk besloten om de sluis af te dammen. Het heeft 64 jaar dienstgedaan en is in 1664 gedempt. Van de sluis is niets meer terug te zien.[1]
In 1754 zijn de Ooster Bildtpollen ingedijkt waardoor de dijk waarop Nieuwebildtzijl staat de functie slaperdijk heeft gekregen. De opzet van Nieuwebildtzijl is vergelijkbaar met die van Oudebildtzijl, het is echter niet zo groot en kent niet veel specifieke bezienswaardigheden. Voor een gehucht kent het wel een redelijke omvang.
Bezienswaardigheden
Even ten noorden van Nieuwebildtzijl ligt de laatste zeewerende dijk vanwaar men bij helder weer een goed zicht heeft op het waddeneiland Ameland. Men vindt hier ook een rijk kweldergebied genaamd het Noorderleeg) wat men kan belopen middels een wandelpad. Op het buitendijkse Noorderleeg vindt men een nog in goede staat verkerende bunker uit de Tweede Wereldoorlog langs dit pad (Bildts: búttendyks, vandaar ook de naam 't Búttendykswechy).
Jabikspaad
De oostelijke route van het Jabikspaad, de Friese Camino de Santiago, loopt door Nieuwebildtzijl. Het Jabikspaad is 130 kilometer lang en loopt van Sint Jacobiparochie naar Hasselt.
| Bronnen, noten en/of referenties |