Afsluitdijk

De Afsluitdijk is de waterkering tussen Noord-Holland en Friesland, die het IJsselmeer afsluit van de Waddenzee. Hieraan ontleent de dam zijn naam. De Afsluitdijk is belangrijk om Nederland tegen overstromingen te beschermen.

Afsluitdijk
De Afsluitdijk in rood
Algemene gegevens dam
Plaatstussen het IJsselmeer en de Waddenzee
van Noord-Holland naar Friesland
Coördinaten53° 0 NB, 5° 10 OL
Lengte32500 m
Bouw
Opening25 september 1933
Satellietfoto van de Afsluitdijk
Het sluiten van het laatste gat
Bezoek aan spuisluizen in aanbouw, circa 1930
Lorentzsluizen bij Kornwerderzand
Stevinsluizen bij Den Oever
Standbeeld van Cornelis Lely
Bronzen reliëf van Hildo Krop: drie steenzetters
De steenzetter van Ineke van Dijk
geplaatst in 1982, ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Afsluitdijk.
Afsluitdijk Wadden Center, expositiecentrum, De Nieuwe Afsluitdijk

De Afsluitdijk is een onderdeel van de Zuiderzeewerken. In 1927 werd begonnen met de aanleg. In 1932 werd het laatste sluitgat, de Vlieter, gesloten. Een jaar later werd de dijk opengesteld voor het wegverkeer. Op de plaats waar de Afsluitdijk werd gedicht, werd een monument opgericht, het Vlietermonument.

Aan beide kanten van de Afsluitdijk liggen sluizen voor de scheepvaart en spuisluizen. Tegen Noord-Holland zijn het de Stevinsluizen. Op Kornwerderzand, ruim 4 km van Friesland, liggen de Lorentzsluizen. De hele dijk is 32,5 km lang, het waterkerende deel ervan 30 km.

Over de Afsluitdijk loopt een verkeersweg die beide provincies met elkaar verbindt. Deze weg is onderdeel van de Rijksweg 7. De weg ligt niet op het hoogste punt van de dijk maar ten zuiden daarvan, waardoor de Waddenzee vanaf de weg niet zichtbaar is. Tussen de snelweg en het hoogste punt ligt een fietspad. Aangezien fietsers op een snelweg niet toegestaan zijn, moet het fietspad als een aparte weg worden beschouwd.

Rijkswaterstaat sluit de Afsluitdijk van 2019 tot 2022 voor voetgangers en fietsers in verband met groot onderhoud aan de dijk. Zij kunnen dan gratis met de bus reizen. Hun eventuele fiets kan mee.[1][2]

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

In 1886 richtten enkele notabelen de Zuiderzeevereniging op die moest onderzoeken of drooglegging haalbaar was. Ingenieur Cornelis Lely was een prominent lid en later voorzitter van deze vereniging. Hij ontwierp in 1891 het eerste plan voor de afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee.

In 1913, Lely was inmiddels minister van waterstaat, werd inpoldering opgenomen in het regeringsprogramma. Dit ondanks protesten vanuit de visserij. Na de watersnood van 1916 en de hongersnood van 1918 waren de geesten rijp voor het megaproject. In dat laatste jaar ging het parlement akkoord.

Ontwerpfase

Bij het ontwerp en de aanleg van de Afsluitdijk moest met (voor hedendaagse begrippen) tamelijk eenvoudige middelen worden gewerkt. Sluizen en dijklichamen werden eerst op schaal gebouwd en getest. Desondanks, of juist wel daarom, is er wereldwijd nog steeds bewondering voor het vakmanschap waarmee het gedurfde project werd uitgevoerd. Het bevestigde de vooraanstaande positie van Nederland op het gebied van waterbouwwerken.

In het originele ontwerp dat Lely voor de Afsluitdijk maakte zou de Afsluitdijk niet bij Cornwerd, maar bij Piaam aansluiten op de Friese kust. Een staatscommissie onder leiding van Nobelprijswinnaar Lorentz berekende dat de getijslag (het verschil tussen eb en vloed) sterk zou toenemen als de dijk zou aansluiten bij Piaam. Toename van de getijslag zou de stroomsnelheden doen toenemen en de aanleg van de dijk bemoeilijken. Ook bleek de ondergrond op het geprojecteerde tracé van de Afsluitdijk niet ideaal voor de aanleg van een dam. De commissie Lorentz adviseerde daarom de Afsluitdijk iets noordelijker aan te leggen, waardoor de toename van de getijslag minder werd.

Wie op de kaart kijkt ziet dat de Afsluitdijk in een knik aansluit op de Friese kust. Deze verandering in het tracé is aangebracht om de uitstroom van het IJsselmeer te vergemakkelijken. Het sluizencomplex van Kornwerderzand watert af op de schuine geul van de Middelgronden. Het leek de ingenieurs het beste om het sluizencomplex recht op de geul te plaatsen, zodat het water in een rechte lijn wegstroomt.

Aanleg Amsteldiepdijk en Afsluitdijk

In juni 1920 werd het eerste deel van het werk aanbesteed: de aanleg van de 2,5 kilometer lange Amsteldiepdijk of Korte Afsluitdijk van Noord-Holland naar het eiland Wieringen. Bij dat project werd nuttige ervaring opgedaan, die later van pas kwam bij de aanleg van de Afsluitdijk.

De aanleg van de eigenlijke Afsluitdijk begon in januari 1927. Er werd gewerkt vanuit vier locaties: de beide oevers en de beide speciaal aangelegde werkeilanden Breezand en Kornwerderzand. Bij de aanleg van de 32 kilometer lange dijk werd voor het eerst keileem toegepast, dat taaier was gebleken dan zand of klei. Dit materiaal is in Noord-Nederland ruim voorhanden. Het werd hier afgezet tijdens de Saale-ijstijd en kon in de nabijheid van de aan te leggen dijk eenvoudig worden opgebaggerd. De dijk is gefundeerd op zinkstukken van gevlochten wilgentenen die werden afgezonken door er steenblokken op te deponeren.

Op 28 mei 1932, om 13:02 uur, werd de Vlieter, het laatste gat in de Afsluitdijk, gesloten. Vier maanden later, op 20 september 1932, werd de naam Zuiderzee officieel geschiedenis. Het binnendijkse deel heette voortaan IJsselmeer, het buitendijkse deel Waddenzee. Nadat de afrondende werkzaamheden waren voltooid, werd de Afsluitdijk op 25 september 1933 officieel opengesteld voor het verkeer. Victor de Blocq van Kuffeler, directeur-generaal der Zuiderzeewerken, verrichtte de openingshandeling.

Tweede Wereldoorlog

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, tijdens de Duitse inval in mei 1940, vond de Slag om de Afsluitdijk plaats. Ondanks verwoede pogingen daartoe, slaagden de Duitsers er niet in de Nederlandse stelling bij Kornwerderzand in te nemen. Dat kwam mede door de kanonneerboot Johan Maurits van Nassau die vanaf de Doove Balg in de Waddenzee de Duitse batterij bij Kornwerderzand onder vuur nam. De Duitsers werden door de beschieting gedwongen hun artillerie terug te trekken. Het schip werd echter kort daarna door Duitse bommenwerpers bij Callantsoog tot zinken gebracht. Zeventien bemanningsleden verloren hierbij het leven.

In het Kazemattenmuseum bij Kornwerderzand is hier nog een monument voor onthuld.

Watersnood van 1953

Springtij en een noordwesterstorm veroorzaakten in 1953 grote overstromingen in zuidwestelijk Nederland, België en Engeland. De Afsluitdijk kreeg het zwaar te verduren, maar hield stand. Overstromingen rond het IJsselmeer bleven daardoor uit. "In deze nacht," zei een politicus, "heeft de Afsluitdijk zijn geld terugbetaald."

Toekomst

De Afsluitdijk kent twee complexen van spuisluizen, bij Den Oever en bij Kornwerderzand. In 1998 bleek dat de capaciteit niet langer toereikend is, en in 2001 werd begonnen met onderzoek naar de beste locatie voor een derde complex. Een derde spuisluizencomplex werd noodzakelijk geacht wegens stijging van de zeespiegel, bodemdaling, en verhoogde aanvoer van rivierwater via de IJssel.

In 2003 werd de bouw echter voor vijf jaar uitgesteld wegens geldgebrek. De bouw zal nu op een later moment worden gestart. De nieuwe spuisluis zal ervoor zorgen dat IJsselmeerwater in elk geval tot 2050 onder vrij verval kan worden gespuid. Daarna zal het IJsselmeerpeil moeten worden verhoogd om te kunnen blijven spuien of moeten er gemalen op de Afsluitdijk worden gebouwd om het water naar de Waddenzee te pompen.

Volgens de Minister van Verkeer en Waterstaat Karla Peijs in 2006, is de Afsluitdijk na 75 jaar toe aan een grote opknapbeurt. De dijk is eigenlijk te laag. De kruin en het binnentalud zijn niet voldoende erosiebestendig. En ook de sluizen voldoen niet meer aan de huidige normen.

Zij heeft voorstellen gedaan om de dijk, en vele andere dijken, waterkeringen en sluizen, een grondige opknapbeurt te geven. Het betreft ongeveer een kwart van de 3000 kilometer waterkeringen in Nederland. Daarmee zal een bedrag gemoeid zijn van 1,8 miljard euro.

Op 24 mei 2007 maakte de regering bekend binnen 15 jaar te starten met de opknapbeurt van de Afsluitdijk.

Op 1 november 2007 schreef het Noordhollands Dagblad dat er op de Afsluitdijk een proefcentrale gebouwd werd waarin blauwe energie wordt opgewekt door zout en zoet water te mengen.

Marktverkenning Afsluitdijk

Op 29 mei 2008 zijn 8 partijen door Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en Friesland geselecteerd om mee te doen in een marktverkenning. Deze marktverkenning nodigt iedere partij uit een integrale visie op de Afsluitdijk te ontwikkelen en te onderbouwen op: haalbaarheid en uitvoerbaarheid in ruimtelijke, financiële en juridische zin. In het bijzonder zijn partijen uitgenodigd die bewezen hebben complexe vraagstukken op het snijvlak van waterveiligheid en gebiedsontwikkeling te kunnen oplossen.

Prijsvraag Afsluitdijk van de toekomst

In 2007 heeft Rijkswaterstaat een prijsvraag uitgeschreven. De opgave was vergelijkbaar met die voor de bovengenoemde marktverkenning. Op 23 september 2008 is de eerste prijs toegekend aan het plan De Resonator. De Resonator is een waterkering ten zuiden van de Afsluitdijk die de getijgolf van de Texelstroom zodanig verlengt en reflecteert dat de getijslag toeneemt. Hierbij wordt gebruikgemaakt van resonantie van getijgolven. De toegenomen getijslag zorgt voor lagere laagwaterstanden en hogere hoogwaterstanden. De verlaagde laagwaterstanden maken het mogelijk om ook bij zeespiegelstijging na 2050 het water uit het IJsselmeer onder vrij verval te kunnen blijven spuien in de Waddenzee. Door gebruik te maken van resonantie hoeft het waterpeil in het IJsselmeer niet te worden verhoogd en zijn gemalen op de Afsluitdijk niet nodig. De hogere hoogwaterstanden worden gekeerd door extra hoge dijken. Om het getij binnen te laten in het ‘Binnenwad’ is een ‘overbruggingsgat’ van 6 km in de Afsluitdijk nodig.[3]

Samenwerking tussen rijk en regio

In 2011 werd besloten dat het rijk verantwoordelijk is voor de veiligheid van de Afsluitdijk en voor het waterbeheer. De regio krijgt tot taak ontwikkelingen te stimuleren op de terreinen natuur, energie en economie in relatie met de Afsluitdijk.[4]

Rijksinpassingsplan

In 2016 is het Rijksinpassingsplan vastgesteld voor de versterking van de Afsluitdijk en het vergroten van de mogelijkheid om water af te voeren. De bijzondere kwaliteiten van de Afsluitdijk als toonbeeld van de Nederlandse waterbouw komen terug in dit plan. Er is voor een brede benadering gekozen die zich als volgt laat typeren: 1. Integrale aanpak. Naast waterveiligheid en waterhuishouding is zijn ook andere functies en waarden meegenomen, zoals de cultuurhistorische waarde en de verbindingsweg A7. 2. Samen optrekken met de regio. In de planuitwerking is ruimte gevonden om een aantal regionale ambities direct te laten aanhaken of op de realisatie van de ambities voor te sorteren. 3. adaptief deltamanagement. Met de aanlegwerkzaamheden voor de waterbouw is de Afsluitdijk niet voor eens en altijd "af". In de tweede helft van deze eeuw moet opnieuw aan de dijk en de sluizen worden gewerkt. In welke mate en hoe, hangt af van onder meer de zeespiegelstijging en de dan beschikbare technieken. De opgave nu is te zorgen voor een robuuste oplossing die voorsorteren op verdere uitbouw door volgende generaties.

Vernieuwing Afsluitdijk

Tussen 2018 en 2023 versterkt Rijkswaterstaat de Afsluitdijk. De vernieuwing bestaat uit het versterken van het dijklichaam en de schut- en spuisluizen (waterveiligheid), het vergroten van de capaciteit om water af te voeren van het IJsselmeer naar de Waddenzee (waterbeheer) en het verbeteren en onderhouden van rijksweg A7(wegverkeer). Op initiatief van regionaal samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk worden extra werkzaamheden meegenomen op het gebied van natuur en recreatie en toerisme.

Versterken van het dijklichaam

De Afsluitdijk wordt versterkt zodat hij tot tenminste 2050 weer bestand is tegen extreme weersomstandigheden. Als onderdeel van deze versterking wordt de dijk aan de Waddenzeezijde zo’n twee meter hoger en voorzien van een nieuwe bekleding en een aangepast profiel. In de nieuwe bekleding worden, zowel op het boven- als het ondertalud, innovaties toegepast. Over het bestaande basalt wordt een nieuwe bekleding aangelegd die bestaat uit zogenaamde Levvel-blocs. De blocs zijn een doorontwikkeling van de X-blocs. Deze innovatieve blokken wegen 6.500 kg per stuk en hebben een golfremmende werking. Aan de Waddenzeezijde worden 75.000 van deze speciaal voor de Afsluitdijk ontwikkelde blocs over het bestaande basalt geplaatst. De blocs zijn vooraf op een schaal van 1:3 getest in de Deltagoot van Deltares, een onafhankelijk kennisinstituut op het gebied van waterbouw. Op het boventalud van de dijk wordt steenbekleding aangebracht. Bij extreme weersomstandigheden kan met deze maatregelen meer dan gemiddeld water over de Afsluitdijk slaan, zonder dat de dijk daaronder bezwijkt. Deze overslagbestendigheid kan in de toekomst nog verder worden uitgebreid.

Water afvoeren

Een teveel aan water in het IJsselmeer stroomt bij laag water via de spuisluizen weg naar de Waddenzee. Door de opwarming van de Aarde en bijgevolg een stijgende zeespiegel is de capaciteit om te spuien niet meer voldoende. Daarom worden bij Den Oever extra spuisluizen en grote pompen gebouwd. De pompen zijn energiezuinig en visvriendelijk. Om zo min mogelijk energie te verbruiken, is het uitgangspunt: spuien als het kan, pompen als het moet. De energie die de nieuwe pompen gebruiken, wordt bovendien op de Afsluitdijk zelf duurzaam opgewekt door middel van zonne-energie.

Vormgeving, architectuur en kunst op de Afsluitdijk

Architect Dirk Roosenburg was medeontwerper van de Stevin- en Lorentz-uitwateringssluizen.

Nabij de Vlieter, waar de dijk werd gesloten, bevindt zich het Vlietermonument in de vorm van een uitkijktoren, ontworpen door architect Dudok.

Ter herinnering aan de afsluiting van de Zuiderzee, vervaardigde beeldend kunstenaar Hildo Krop als rijksopdracht bij de ingang van de uitkijktoren een bronzen reliëf van drie steenzetters die basaltblokken plaatsen. De inscriptie op het reliëf stelt: Een volk dat leeft bouwt aan zijn toekomst.

Beeld van Lely

Sinds 1954 stond aan de kop van de Afsluitdijk bij Den Oever een standbeeld van Cornelis Lely, gemaakt door beeldhouwer Mari Andriessen en onthuld door koningin Juliana. Het beeld stond langs de weg over de Afsluitdijk en Lely keek als het ware uit over zijn levenswerk: de Wieringermeerpolder en het IJsselmeer, met achter de horizon Flevoland.

Door de verdubbeling van de weg kwam Lely in de middenberm te staan. In februari 2004 haalde Rijkswaterstaat het beeld van de sokkel. Op 9 mei 2007 werd het standbeeld herplaatst in de nabijheid van het Vlietermonument. De officiële onthulling, ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van de dijk, werd op 24 mei 2007 verricht door prins Willem-Alexander.

In de tussenliggende tijd werd van het beeld een afgietsel gemaakt. Dit werd in Lelystad geplaatst op de zuil van Lely.

Icoon Afsluitdijk

Rijk en regio hebben de versterking van de Afsluitdijk aangegrepen om ook initiatieven op het gebied van recreatie en toerisme, natuurontwikkeling en duurzame energie de ruimte te geven. Studio Roosegaarde kreeg de opdracht om een bijdrage te leveren aan het versterken van de waarde van de Afsluitdijk als Icoon voor de Nederlandse waterbouw, Dutch design en innovatie.[5]

Icoon Afsluitdijk is een designinnovatieproject met tijdelijke en permanente werken voor de 32 km lange iconische dijk, dat geleid wordt door Daan Roosegaarde en zijn team van ontwerpers, technici en ontwikkelaars. Roosegaarde is gevraagd een bijdrage te leveren aan de iconische waarde van de dijk onder de naam ‘Icoon Afsluitdijk'.

Het project startte in 2016 met het kunstwerk Waterlicht. Het kunstwerk laat zien tot waar het water zou reiken zonder de bouw van de Afsluitdijk. Waterlicht bestaat uit golvende lijnen van licht boven het publiek, gemaakt met LED-technologie.[6]

Vervoer

Bus 350 van Alkmaar naar Leeuwarden van Arriva stopt bij de haltes Den Oever Busstation, Monument, Kornwerderzand en Kop Afsluitdijk.

Langs de snelweg ligt een 4 m breed fietspad, waarvan ook wel gebruik wordt gemaakt door andere voertuigen die niet op de snelweg mogen rijden.

Geen spoorlijn

Het was de bedoeling, dat na voltooiing van de dijk een spoorlijn Noord-Holland en Friesland zou verbinden: de Zuiderzeespoorweg, van Anna Paulowna naar Harlingen. Daartoe werd al rekening gehouden bij de aanleg van de Amsteldiepdijk. De geologische opbouw van Wieringen, als hooggelegen keileembult, maakte het mogelijk om vlot in de lengterichting van het toenmalige eiland een kaarsrecht tracé voor de spoorlijn af te graven. Dit gebeurde tot op het niveau van de beide afsluitdijken. De uitgegraven keileem werd gebruikt voor de aanleg van de Amsteldiepdijk.

Van de spoorlijn is afgezien omdat een rendabele exploitatie destijds onmogelijk bleek. De sleuf waarin de spoorlijn zou komen te liggen is vanaf de nadering van de Amsteldiepdijk nog eenvoudig te herkennen. Een deel van het oorspronkelijke spoortracé vult het tracé van de huidige autoweg, die Wieringen in tweeën deelt. Die kerf, zeggen de Wieringers, is als een wond in het landschap.

Ook op de Afsluitdijk zelf werden al voorzieningen getroffen voor een mogelijke spoorlijn. Naast de oorspronkelijke enkelbaansweg werd op de dijk een strook grond gereserveerd voor de spoorlijn en bij de sluizen werden funderingen voor draaibruggen gelegd, die tientallen jaren ongebruikt bleven. Toen in de jaren zeventig de autoweg werd verbreed tot autosnelweg A7 werden de funderingen alsnog gebruikt voor extra bruggen voor het autoverkeer. De voor de spoorlijn bedoelde strook is in gebruik genomen als tweede rijbaan.

Nu de Afsluitdijk waarschijnlijk verhoogd moet worden (en dus ook verbreed) wordt er gekeken naar extra mogelijkheden om de dijk beter of op andere, aanvullende wijze te benutten.

Trivia

  • Het dijklichaam van de Afsluitdijk is 30 km lang, gemeten van kust tot kust, en ongeveer 90 meter breed. De verkeersweg over de Afsluitdijk is 32 kilometer lang, gemeten tussen de afslagen Den Oever en Zurich. De aansluitende, binnendijks op beide oevers gelegen grondlichamen werden tegelijk met het buitendijkse gedeelte aangelegd. Daardoor wordt de lengte van de Afsluitdijk vaak opgegeven als 32 kilometer, hoewel het waterkerende gedeelte slechts 30 kilometer lang is.
  • Een dijk is eigenlijk een scheiding tussen land en water. De naam Afsluitdijk zou correct zijn als het hele IJsselmeer werd drooggelegd. Echter, door de verandering van de plannen is het een dam geworden: een scheiding tussen twee wateren. Eigenlijk is er dus sprake van een afsluitdam.
  • De Stevinsluizen bij Den Oever liggen precies in de richting van Piaam, de oorspronkelijke eindbestemming van de Afsluitdijk. Pas na de aanleg van de sluizen werd Kornwerd als aansluiting gekozen, waardoor de Afsluitdijk na de Stevinsluizen een kleine knik naar het noorden maakt.
  • Over de dijk loopt de Europese wandelroute E9, dat is het Noordzeepad of North Sea Trail. De E9 loopt langs de kust van Portugal naar de Baltische staten.
  • Nog voordat de dijk definitief gedicht was, kwam op Kornwerderzand de eerste mens op de drooggelegde Zuiderzeebodem ter wereld. Deze op 14 augustus 1928 geboren Petronella Maartha Bakker was de dochter van Jan W. Bakker en Petronella Maartha Gillhaus. De ouders wilden haar vanwege deze bijzondere gelegenheid eigenlijk Kornwerdina noemen. Dit werd echter geweigerd door een ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Wonseradeel.[7]
  • Op 15 augustus 2006 kreeg Formule 1-coureur Robert Doornbos van Rijkswaterstaat de gelegenheid een jongensdroom in vervulling te laten gaan. Op een speciaal voor die gelegenheid afgezet deel van de Afsluitdijk haalde hij in zijn Formule 1-auto een snelheid van 326 kilometer per uur.
  • Op 25 oktober 1999 werd een postzegel van 80 cent uitgebracht met de Afsluitdijk in thema van `hoogtepunten uit de 20e eeuw´.
  • Verzamelaars van munten veronderstelden dat het Ministerie van Financiën in 2007 een speciale zilveren munt van 5 euro zou laten slaan bij de Koninklijke Nederlandse Munt ter gelegenheid van het thema 75 jaar Afsluitdijk 1932-2007. Het is er niet van gekomen. Op 28 oktober 2010 is er echter wel een verzilverd (circulatie)vijfje geslagen met als thema Nederland - Waterland. Speciaal voor verzamelaars zijn er ook een zilveren vijfje en een gouden tientje geslagen in de hoogste verzamelkwaliteit 'proof'.

Foto's en video

Afsluitdijk vanuit Den Oever
Knik in de Afsluitdijk
Afsluitdijk bij het Monument
Werken:Amsteldiepdijk (1920-1925) · Proefpolder Andijk (1927) · Wieringermeerpolder (1927-1930) · Afsluitdijk (1927-1932) · Noordoostpolder (1937-1942) · Knardijk · Oostelijk Flevoland (1950-1957) · Zuidelijk Flevoland (1959-1968) · Houtribdijk (1963-1976) · Markerwaard · Marker Wadden
Sluizen:Lorentz · Stevin · Houtrib
Wateren:Zuiderzee · Waddenzee · IJsselmeer · Markermeer · Randmeren
Eilanden:Wieringen · Urk · Schokland · Marken
Personen:Hendrik Stevin (1614-1668) · Wilhelmus François Leemans (1841-1929) · Cornelis Lely (1854-1929) · Gerard Vissering (1865-1937) · Hendrik Lorentz (1853-1928) · Victor de Blocq van Kuffeler (1878-1963) · Hendrik Wortman (1859-1939) · Sikke Smeding (1889-1967) · Will Marie Otto (1919-2008)
Organisaties:Zuiderzeevereeniging · Zuiderzeeraad · Commissie Wortman · Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders · Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders · Openbaar Lichaam De Noordoostelijke Polder
Gemalen:Buma · Colijn · De Blocq van Kuffeler · Leemans · Lely · Lovink · Smeenge · Vissering · Wortman
Zie de categorie Afsluitdijk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.