Archaïsche Homo sapiens

Tot enkele tienduizenden jaren geleden leefden de verschillende verschillende menssoorten naast elkaar en/of waren geografisch geïsoleerd. Er zijn drie verschillende modellen voor de parallelle ontwikkelingen van de verschillende archaïsche menssoorten:

• Verdringing/uitsterven: Alle takken van de familieboom ontwikkelen los van elkaar en hebben geen genetische uitwisseling. Alle andere takken aan de familieboom, behalve de moderne mens sterven uit.
• Assimilatie: Alle mensoorten hebben beperkte genetische uitwisseling met elkaar en hebben grote regionale verschillen/ontwikkelingen. Een multiregionale evolutie. Wel is er eenrichtingsverkeer: de Afrikaanse menssoorten geven genen door aan niet Afrikaanse mensen (migratie en/of vermenging) maar omgekeerd komen er geen genen buiten Afrika terug naar Afrika.
• Hybridisatie: Diverse archaïsche menssoorten sterven uit maar sommige van die genen worden doorgegeven aan de moderne mens tijdens de migratie uit Afrika.[3]

In alle modellen wordt ervan uitgegaan van een multiregionale evolutie op basis van assimilatie in Afrika. DNA-studies wijzen het meest in de richting van het hybridisatie met de evolutie grotendeels los van elkaar maar met incidentele kruisingen. De hoofdstroom is wel het verdringingsmodel en de migratie uit Afrika van de moderne mens.[2] In Afrika is er de grootste genetische diversiteit in overeenstemming met de out-of-Afrika-migratiehypothese. Uit DNA-studies is volgens sommige diversiteitsberekeningen de moderne mens afkomstig van een zeer kleine groep mensen, van naar schatting honderden mensen, ongeveer 200.000 jaar geleden in Afrika. Uit onderzoek van mitochondriaal DNA, dat enkel in de moederlijn geërfd wordt, zou de gemeenschappelijk voorouder van alle menselijke mitochondria ook ongeveer 200.000 jaar geleden geleefd hebben. De grote bevolkingskrimp werd veroorzaakt door klimaatveranderingen in Afrika (de Marine Isotope Stage 6-ijstijd van tussen de 195 duizend en 123 duizend jaar geleden), waardoor onze voorouders grote moeite hadden om te overleven en de genetische diversiteit zeer beperkt was. (Wel is er door de moeilijke omstandigheden een strenge selectie geweest.[4]) Volgens sommige wetenschappers overleefden een paar stammen van de pre-moderne mens aan de kust van Zuid-Afrika, door de betrouwbare en gevarieerde voedselbronnen in deze kuststreek (vindplaats: grot PP13B). De latere expansie van deze overlevers, migratie uit Afrika en de kruisingen met diverse archaïsche menssoorten in Afrika, Europa en Azië levert een complex beeld van onze oorsprong. Temeer dat waarschijnlijk nog vele archaïsche menssoorten ontdekt zullen worden.

Moderne mensen[5] worden verondersteld te zijn geëvolueerd uit de vroegere archaïsche Homo sapiens, die op zijn beurt is ontstaan uit de Homo ergaster.[6] De evolutie van de mens is een continu proces en een grens trekken is hierdoor arbitrair, maar de meeste wetenschappers plaatsen de begintijd van de moderne mens op 200.000 jaar geleden, gezien de DNA-onderzoeken en het voor het eerst verschijnen gesofisticeerde steenbewerkingstechnologieën zoals de hittebehandeling van silcrete (164.000 jaar geleden) en microliet-technologie om zeer fijne steenwerktuigen te maken.[4] Vóór de archeologische vondsten in Zuid-Afrika, waren de eerste vondsten van de hittebehandeling van stenen voor bewerking van 20.000 jaar geleden in Europa.

Archaïsche Homo sapiens hadden een herseninhoud van gemiddeld 1200 tot 1400 kubieke centimeter, overeenkomende met die van de moderne mens.[6] Ze waren globaal gezien robuuster gebouwd, hadden nauwelijks een kin en prominente wenkbrauwen.[6]

De datering van stenen voorwerpen die gebruikt werden bij de slachting van een mastodont van 130.000 jaar geleden doen vermoeden dat mogelijk archaïsche Homo sapiens aanwezig waren in Amerika.[15] Vermits er geen mensenbeenderen zijn gevonden, kan niet vastgesteld worden welke mensensoort het betrof. Klimatologisch gezien zou het kunnen kloppen: 130 duizend jaar geleden was er een warme periode waardoor mensen de Beringstraat konden oversteken.

Voor de Floresmens is nog veel discussie over wanneer deze menssoort zich afsplitste van de mensvoorouders in directe lijn. Het is voorlopig nog niet gelukt om het DNA-profiel te bepalen, waardoor voorlopig moet uitgegaan moet worden van de uiterlijke kenmerken in beenderen om de afstamming te bepalen. De meeste wetenschappers schatten in dat de gemeenschappelijke voorouder meer dan 500.000 jaar geleden is geweest. Het wordt daarom niet als een archaïsche Homo sapiens beschouwd, maar een verre neef. Bovendien heeft de Floresmens door de langdurige geïsoleerde ontwikkeling geen rol gehad in de evolutie van andere archaïsche mensensoorten en de moderne mens.

Op het eiland Luzon zijn mensenbeenderen gevonden van 67.000 jaar en 50.000 jaar oud. Ze verschillen te veel van de moderne mens en hebben primitieve kenmerken maar zijn wel verschillend van de Floresmens. De afkomst is nog niet bepaald; of het komt van Homo erectus of van Australopithecus afarensis. Zowel bij de Floresmens als bij de Luzonmens tonen de voet- en handbotten gelijkenissen met die van de Australopithecus. Bij deze laatste hypothese moet men ervan uitgaan dat de Australopithecus ook buiten Afrika voorkwam en dat ze ook zeewater in beperkte mate konden oversteken en door een storm verzeild geraakten op het eiland. Deze hypothese is wel controversieel.[16][17][18]

In Zuid-Afrika leefde de Homo naledi op hetzelfde tijdstip en dezelfde plaats[19] als de moderne mens of diens directe voorouder. Omwille van de zeer kleine herseninhoud en andere eigenschappen, die bij voorouders van twee à drie miljoen jaar geleden voorkomen, wordt deze mensensoort voorlopig niet als een archaïsche Homo sapiens maar als een verre neef van deze Homo sapiens beschouwd.

Familieboom met de Homo erectus-lijn

Deze vroegere voorouder (vanaf 1.800.000 geleden) is ook vanuit Afrika gemigreerd naar Azië (Javamens). Voor de latere Afrikaanse/Europese Homo erectus worden verschillende benamingen, namelijk Homo antecessor en Rhodesiëmens, gebruikt. In Azië is de Homo erectus later uitgestorven. Volgens het laatste dateringsonderzoek zou Homo erectus minstens 143.000 jaar geleden voor de komst van de moderne mens en zijn archaïsche voorgangers zijn uitgestorven.[20] Homo erectus wordt niet tot de archaïsche Homo sapiens-familie gerekend, maar als een voorouder ervan. Deze menssoort wordt hier besproken omdat deze menssoort later dan 500.000 jaar geleden heeft bestaan.

Volgens Fredemann Schenk kan de archaïsche Homo sapiens op grond van hun schedelkenmerken in twee groepen ingedeeld worden:[21]

• Oude archaïsche Homo sapiens (ca. 500.000–200.000 jaar geleden): Kabwe (Rhodesiëmens), Saldanha (Zuid-Afrika), Ndutu, Eyasi (Tanzania), Bodo (Ethiopië), Salé (Marokko)
• Jongere archaïsche Homo sapiens (ca. 200.000–100.000 jaar geleden): Florisbad (= Homo helmei) (Zuid-Afrika), Eliye Springs (Lake Turkana, Kenia), Laetoli (Tanzania), Jebel Irhoud (Marokko).