Richard Dawkins

Tot zijn achtste woonde Dawkins in Kenia, waar zijn ouders een boerderij hadden. Daarna verhuisden zij naar Engeland. Dawkins werd anglicaans opgevoed maar zei het christelijk geloof tijdens zijn tienerjaren vaarwel omdat hij vond dat de evolutietheorie het leven afdoende zou verklaren zonder de noodzakelijkheid van een goddelijk ingrijpen.

Hij studeerde zoölogie aan de Universiteit van Oxford, waar hij werd onderwezen door de Nederlandse etholoog en zoöloog alsmede Nobelprijswinnaar Niko Tinbergen. Dawkins behaalde er diverse academische graden en wetenschappelijke promoties.

Van 1967 tot 1969 was hij assisterend hoogleraar in de zoölogie aan de Universiteit van Californië - Berkeley. Sinds 1970 is hij als zoöloog verbonden aan de Universiteit van Oxford, eerst als lector, van 1990 tot 1995 als reader (een Britse academische rang tussen die van lector en hoogleraar in) en van 1995 tot 2008 als Simonyi Professorship for the Public Understanding of Science. Laatste betrekking werd mogelijk gemaakt door de Hongaars-Amerikaanse computerwetenschapper, software-ondernemer en ruimtetoerist Charles Simonyi, met de uitdrukkelijke bedoeling dat Dawkins als eerste deze zou gaan vervullen. Verder is hij ook nog Fellow of the Royal Society (lidmaat van de Britse academie voor natuurwetenschappen). In 2005 ontving hij een eredoctoraat van de Vrije Universiteit Brussel. In 2009 kwam daar nog een eredoctoraat aan de Universiteit Antwerpen bij.

Dawkins werd bekend door zijn boek The Selfish Gene (1976), waarin hij argumenteerde voor de genselectietheorie, zoals geformuleerd door o.a. William Donald Hamilton en John Maynard Smith, en als eerste het concept meme introduceerde in de evolutietheorie.

In 1982 publiceerde Dawkins The Extended Phenotype, waarin hij formuleert dat het effect van genen niet beperkt is tot de synthese van proteïnen, maar tevens elke invloed van het gen op de omgeving behelst. Het centrale theorema van The Extended Phenotype is dat het gedrag van een dier de overleving van de genen die verantwoordelijk zijn voor dat gedrag bevordert, of die genen nu aanwezig zijn in dat dier, of niet. Zo kan, bijvoorbeeld, het gedrag van een gastheer gewijzigd worden door genen die enkel aanwezig zijn in de parasiet, ten gunste van die parasitaire genen. Het concept van het uitgebreide fenotype wordt beschouwd als Dawkins' belangrijkste bijdrage tot de evolutietheorie.

Dawkins maakte verder naam als auteur van vele boeken over evolutie, waaronder The Blind Watchmaker (1986); waarin hij verklaart hoe een groot aantal kleine genetische mutaties aanleiding kunnen geven tot complexe organismen, The Ancestor's Tale (2004) dat de fylogenetische stamboom volgt tot aan het begin van het ontstaan van het leven en The Greatest Show on Earth (2009) dat, in reactie op het creationisme, een samenvatting geeft van alle bewijzen voor de evolutietheorie.

Christopher Hitchens (links) met Richard Dawkins

Zijn opvattingen over de evolutietheorie brachten hem al vaak in discussie met creationisten en aanhangers van Intelligent Design. Zijn boek The God Delusion (2006) ziet hij als zijn afrekening met die overtuigingen, met name in zoverre die gebaseerd zijn op het geloof in een schepping door iets bovennatuurlijks als God.

Naast zijn publicaties is hij een veelgevraagd spreker en heeft hij een groot aantal televisieprogramma's gemaakt, zoals de documentaires The Root of all Evil?, The Enemies of Reason en The Genius of Charles Darwin voor het Britse Channel 4. Tevens is hij medeoprichter van de Richard Dawkins Foundation for Reason and Science. In 2004 was hij een van de zes personen aan wie een interview van een volledige uitzending werd gewijd in de documentaireserie The Atheism Tapes van de BBC. Dawkins is erelid van de National Secular Society.

Hij was bevriend met de schrijver Douglas Adams, die net als hij een overtuigd atheïst was, en sprak op diens begrafenis. Hij wordt een van The Four Horsemen genoemd, samen met Sam Harris, wijlen Christopher Hitchens en Daniel Dennett. Zij zijn voorvechters van het Nieuw Atheïsme, een moderne vorm van atheïsme.

In een artikel in The Times bekritiseerde de Engelse journalist en historicus John Cornwell Dawkins en meer in het bijzonder zijn boek The God Delusion. De toon van het boek beschreef Cornwell als "extremistisch en dogmatisch"[1]. Cornwell herhaalde zijn kritiek later ook in The Guardian[2] en in zijn boek Darwin's Angel (2007).

De atheïstische filosoof Thomas Nagel verweet Dawkins in 2006 een reductionistische benadering bij zijn poging om in het boek The God Delusion het Argument from Design te weerleggen. Angst voor de godsdienst dreef, volgens Nagel, Dawkins tot deze reductionistische benadering, maar Nagel acht deze onhoudbaar: ze maakt het wereldbeeld nodeloos vlak en dwingt ertoe om bewustzijn, denken, waarden, zin en doel als belangrijke en zelfstandige onderwerpen uit onze beschouwingen te weren.[3]

In 2007 ging Dawkins publiekelijk in debat met de Britse theoloog Alister McGrath naar aanleiding van diens kritische boek Dawkins' God. Over genen, memen en de zin van het leven.[4]

Michael Ruse, zelf atheïst, darwinist en een van de hoofdredacteuren van The Oxford Handbook of Atheism, nam in 2012 afstand van het seculiere Humanisme zoals dat belichaamd wordt door Dawkins. Dit omdat het in zijn ogen religieuze trekken heeft aangenomen, niet open staat voor bewijsvoering, een bijna hysterische neiging heeft om elke vorm van godsdienstigheid te verwerpen, zich verliest in twisten over futiliteiten en omdat de leiders ervan, zoals Dawkins, worden bewierookt door een grote hoeveelheid volgelingen.[5]

In 2014 schreef de atheïstische filosoof John Gray een bespreking van Dawkins' autobiografische schets An Appetite for Wonder: The Makings of a Scientist onder de titel The Closed Mind of Richard Dawkins. His atheism is its own kind of narrow religion.[6] Gray ziet Dawkins in diens memoires naar voren komen als een man zonder zelfkennis, ijdel, ouderwets en pedant, een atheïstische zendeling, een humorloze figuur met een beperkte kennis van en belangstelling voor de godsdienst waaraan hij zo'n hekel heeft, iemand die godsdienstige teksten letterlijk neemt en daarmee blind is voor redelijker interpretaties ervan die bovendien vrij gangbaar zijn.[7] In 2008 schreef Gray: "Dawkins' "mementheorie van de religie" is een klassiek voorbeeld van de onzin die ontstaat als je het gedachtegoed van Darwin toepast buiten het gebied waarvoor het bedoeld is".[8]

In Evolution and Conversion (2017) bespreekt René Girard de hypothese van Dawkins, de 'selfish gene', als puur abstracte theorie als het gaat om sociale interacties, niet in staat de opkomst van cultuur uit te leggen. Dawkins' idee van een minimale culturele eenheid (meme) geeft bijvoorbeeld geen verklaring voor de negatieve gevolgen van imitatie.

Dawkins trouwde drie keer en heeft een dochter. In 1967 trouwde hij met een collega-gedragsbioloog. Ze scheidden in 1984. Op 1 juni van dat jaar trouwde hij in Oxford en kreeg dat jaar een dochter. Na de scheiding van Barham trouwde hij in 1992 met actrice Lalla Ward die hij had leren kennen door hun gezamenlijke vriend Douglas Adams. Ward illustreerde en werkte mee aan audioversies van enkele van zijn boeken.

• Nice Guys Finish First (1987)
• The Blind Watchmaker (1987)
• Growing Up in the Universe (1991)
• Break the Science Barrier (1996)
• The Root of all Evil? (2006)
• The Enemies of Reason (2007)
• The Four Horsemen, Episode One (2007)
• The Genius of Charles Darwin (2008)
• The Unbelievers (2013)
• Dawkins sprak verschillende keren op de jaarlijkse bijeenkomst van Technology, Entertainment, Design (zogeheten TED-talks). Zijn korte lezingen daar heetten An atheist's call to arms en The universe is queerer than we can suppose.

• (en) The Richard Dawkins Foundation for Reason and Science
• (en) Professor Richard Dawkins, de eerste houder van de Charles Simonyi leerstoel (1995-2008)

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Richard Dawkins.

Zie de categorie Richard Dawkins van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.