zitten

Nederlands
Uitspraak
  • Geluid:  zitten    (hulp, bestand)
  • IPA: /ˈzɪ.tə(n)/
Woordafbreking
  • zit·ten
Woordherkomst en -opbouw
  • In de betekenis van ‘gezeten zijn, zich bevinden’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240 [1]
  • afkomstig van:
Middelnederlands: sitten, zitten, setten
Oudnederlands: sitten
Germaans: *sitjanan
Indo-Europees: *sed-
  • Verwant in Germaans:
West: Engels: sit (Angelsaksisch: sittan), Duits: sitzen, (Oudhoogduits: sizzen), Fries: sitte (Oudfries: sitta)
Noord: Zweeds: sitta, Deens: sidde, Noors: sitte, (Oudnoords: sitja), IJslands: sitja, Faeröers: sita
Oost: Gotisch: sitan
stamtijd
onbepaalde
wijs		 verleden
tijd		 voltooid
deelwoord
zitten
/'zɪ.tə(n)/		 zat
/zɑt/		 gezeten
/ɣə'ze.tə(n)/
klasse 5 volledig

Werkwoord

zitten

  1. inergatief op het zitvlak rusten
    • Ik heb lekker in het zonnetje gezeten. 
    • Er wordt zelden op die stoel gezeten. 
  2. ergatief zetelen, plaats genomen hebben
    • Hij was gezeten op een troon van goud, versierd met diamanten. 
  2. hulpwerkwoord duratief hulpwerkwoord
    • Daar zit verandering in te komen. 
    • Hij heeft die puzzel op zitten lossen. 
  2. in de gevangenis een straf ondergaan
Opmerkingen
  • [3] In samengestelde tijden vervalt te.
Hyponiemen
   
Afgeleide begrippen
   
Verwante begrippen
Uitdrukkingen en gezegden
   
  • (in België) verveeld zitten met iets
  • Aan de grond zitten
Bijna niets meer hebben
  • Aan de voeten van Gamaliël zitten
aandachtig luisteren naar de les die een wijs persoon meegeeft
  • Aan het roer zitten
de leiding hebben
  • Aan/op het vinkentouw zitten
in spanning iets afwachten en graag door willen
  • Achter de geraniums zitten
  • Als haringen in een ton zitten
zich erg dicht op elkaar bevinden
  • Daar zit 'em de knoop.
daar zitten de moeilijkheden/problemen
  • Dat zit wel snor
  • Dat zal hem niet glad zitten.
iets zal niet meevallen en moeilijk zijn
  • Een luchtje aan zitten
iets klopt ergens niet aan
  • Een ongeluk zit in een klein hoekje.
door een kleine fout kunnen gemakkelijk erg nare ongelukken gebeuren
  • Elkaar in de haren zitten
erge ruzie hebben
  • Er zit bij hem een steekje los
die is niet helemaal goed bij zijn hoofd
  • Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan.
niets is perfect
  • Er warmpjes bij zitten
veel geld hebben
  • Goed in de slappe was zitten
veel geld hebben
  • In de armoede zitten
geen geld hebben
  • In de schulden zitten
geen geld hebben
  • Op zwart zaad zitten
geen geld hebben
  • Op zijn geld zitten
gierig zijn
  • In iemands neuszitten
niet sympathiek zijn, of een probleem hebben met
  • Ergens muziek in zitten
ergens veel van kunnen verwachten en/of plezier van beleven
  • Het zat zijn
genoeg ergens van hebben en er geen zin meer in hebben
  • Het gaat me niet in de koude kleren zitten
  • Iemand achter de broek zitten
iemand aansporen
  • Iemand achter de vodden zitten
iemand aansporen en activeren iets te doen
  • Iemand op de hielen zitten
iemand bijna te pakken hebben
  • In de knoei zitten
Grote moeilijkheden of zorgen hebben
  • In de lappenmand zitten
ziek zijn
  • In de lift zitten
de situatie waarin het zit wordt beter
  • In de nesten zitten
met problemen zitten
  • In de penarie zitten
In grote moeilijkheden zitten
  • In de piepzak zitten
Geen oplossing weten ofwel: Bang zijn voor de gevolgen
  • In de put zitten
geen oplossing meer weten of geen geld meer hebben
  • In de rats zitten
bang zijn of angst hebben
  • In een ivoren toren zitten
  • In een moeilijk parket zitten
moeilijkheden hebben
  • In het hoekje zitten waar de slagen vallen
zich in een groep bevinden die altijd het moeilijk heeft of problemen krijgt
  • In het moeras zitten
moeilijkheden hebben
  • In hetzelfde schuitje zitten
met dezelfde omstandigheden te maken hebben, vrijwel dezelfde situatie
  • In iemands vaarwater zitten
iemand hinderen
  • In zak en as zitten
niet meer weten wat te doen in een troosteloze situatie
  • Knijp zitten
In de problemen zitten
  • Met de gebakken peren blijven zitten
voor de moeilijkheden opdraaien
  • Met de handen in het haar zitten
niet weten wat je moet doen/Niet weten wat je er mee aan moet vangen
  • Onder de pantoffel zitten
thuis niets te vertellen hebben
  • Onder de plak zitten
niets durven tenzij de partner het goed vindt
  • Onder het mes zitten
een examen hebben ofwel: in angstige omstandigheden zitten
  • Op de schopstoel zitten
de grootste hebben kans ontslagen te worden
  • Op de wip zitten
de eerste zijn die ontslagen kan worden ofwel: de doorslag geven met iemands stem
  • Op een droogje zitten
op visite zijn en niks te eten of drinken krijgen
  • Op fluweel zitten
het erg goed en gemakkelijk hebben
  • Op het vinkentouw zitten
  • Op het zondaarsbankje zitten
iemand die vertelt wat die zelf verkeerd gedaan heeft, datgene opbiechten
  • Op hete/gloeiende kolen zitten
Veel haast of spanning hebben
  • Op rozen zitten
erg gelukkig zijn en goed hebben
  • Op zijn stokpaardje zitten
een liefhebberij zijn
  • Stevig in het zadel zitten
machtig zijn
  • Tjokvol zitten
oververzadigd zijn
  • Tussen twee vuren zitten
moeten kiezen tussen twee onaangename mogelijkheden ofwel: zich bevinden tussen twee ruziemakers
  • Vast in het zadel zitten
zeker van iemands positie zijn in een organisatie
  • Voor de mast zitten
  • Weten hoe de vork in de steel zit
precies weten wat er gebeurd is
  • Wie in het schuitje zit moet meevaren.
wie ergens mee begonnen is moet dit ook afmaken
  • Wie op billen brandt, moet op de blaren zitten.
als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen)
  • Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten.
als je iets doms doet moet je er ook de gevolgen van dragen
Vertalingen
    1. op het zitvlak rusten   
    verveeld zitten met iets   
  • Duits: einer Sache ratlos gegenüber stehen

Gangbaarheid
  • Het woord zitten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
100 %van de Nederlanders;
100 %van de Vlamingen.

Meer informatie

Verwijzingen
  1. "zitten" in: Sijs, N. van der Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. 2e druk (2002) Veen, Amsterdam / Antwerpen; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.