Zuivelfabriek

Een zuivelfabriek of melkfabriek is een fabriek waarin melk van boerderijen wordt verwerkt tot zuivelproducten. In de beginperiode, eind 19e eeuw en begin 20e eeuw, werd zo'n fabriek ook wel melkinrichting of (stoom)melkerij genoemd.[1]

Zuivelfabriek Freia, Nederlands Openluchtmuseum

Stoommachine van de Laiterie des Bruyères in Schoten

Kaaspersen in "Freia"

Geschiedenis

Tot eind 19e eeuw werd de melk meestal door boeren zelf verwerkt tot zuivelproducten en rondgebracht. Vanaf eind 19e eeuw zijn vele veelal kleine zuivelfabrieken ontstaan, waar een deel van de productie en verdere distributie van de boeren werd overgenomen. De eerste melkfabrieken werden opgericht door ondernemende pioniers, en niet veel later door zuivelcoöperaties. In Engeland is men in 1870 met de eerste zuivelfabriek begonnen.[2] In de Nederlandse provincie Friesland werd in 1879 de eerste zuivelfabriek Zuivelfabriek Freia gesticht,[3] in België in 1883 de eerste coöperatieve melkfabriek. De melk werd vanuit de omgeving aangevoerd met wagens en soms met speciale melkboten. Vele kleine fabriekjes werden met handkracht aangedreven en specialiseerde zich op boterbereiding. Aan het eind van de negentiende eeuw werden de eerste stoommelkerijen opgericht, waarin de machines door stoomkracht werden aangedreven; dit werd rendabel geacht voor een dagelijkse verwerking van minimaal vijfduizend liter melk.[4]

In de begintijd lag de nadruk veelal op het vergroten van de afzet van de boeren. Onder druk van efficiency en kostenbesparing fuseerden veel zuivelfabrieken in de tweede helft van de 20e eeuw tot grote zuivelconcerns.

Op 30 december 2008 zijn in Nederland twee grote zuivelcoöperaties Campina Melkunie en Friesland Foods gefuseerd tot FrieslandCampina. Andere coöperatieve zuivelondernemingen zijn onder meer CONO Kaasmakers in Noord-Holland die de beroemde Beemsterkaas produceert, DOC Kaas in Hoogeveen. Particuliere zuivelondernemingen zijn onder meer Leerdammer in Schoonrewoerd.

Zuivelproducten

Bekende zuivelproducten zijn:

Erkenning van bereiders van zuivelproducten

De meeste bereiders van zuivelproducten moeten op grond van EG-Verordening (Nr.) 853/2004 worden erkend. De volgende bedrijven zijn erkenningsplichtig:

Bereiders van zuivelproducten.
Bedrijven die kaas rijpen, versnijden, raspen en/of verwerken.
Ompakkers en/of verpakkers van zuivelproducten.
Koelhuizen of opslag onder geconditioneerde omstandigheden van zuivelproducten.

Niet erkenningsplichtig zijn bedrijven die zuivelproducten bereiden en deze geheel direct aan de eindverbruiker of consument verkopen.

In Nederland houdt het Centraal Orgaan Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel (COKZ) deze erkenning bij in het "Register van in Nederland erkende zuivelbedrijven in het kader van EU-hygiënepakket".

Aan de hand van het EG-erkenningsnummer kan in dit register de producent gevonden worden. Zo komt bijvoorbeeld een pak melk van Albert Heijn met de code 'NL Z0039 EG' uit de zuivelfabriek van FrieslandCampina in Rotterdam.

Zuivelproducenten

Hier volgt een lijst van de grootste zuivelproducenten ter wereld, gemeten naar de omzet in miljarden euro's over 2013,[5] 2011[6] en 2006.[7] Vaak is de recente groei vooral het gevolg van de overname van andere bedrijven.

Bedrijf	Land	2013	2011	2006
Nestlé	Zwitserland	21,3 (1)	18,6 (1)	14,8 (1)
Danone	Frankrijk	15,3 (2)	14,0 (2)	8,8 (2)
Lactalis	Frankrijk	14,6 (3)	13,5 (3)	8,3 (4)
Fonterra	Nieuw-Zeeland	11,5 (4)	11,3 (4)	6,7 (7)
FrieslandCampina	Nederland	11,2 (5)	9,7 (5)	8,3 (3)
Dairy Farmers of America	Verenigde Staten	9,3 (6)	11,2 (6)	6,3 (8)
Arla Foods	Denemarken en Zweden	9,4 (7)	7,4 (8)	6,9 (6)
Saputo	Canada	6,6 (8)	4,9 (12)	(?)
Dean Foods	Verenigde Staten	6,5 (9)	8,4 (7)	7,4 (5)
Yili	China	5,7 (10)	4,2 (15)	(?)
Unilever	Nederland en Groot-Brittannië	5,6 (11)	5,2 (11)	4,3 (10)
Meiji	Japan	5,6 (12)	5,3 (10)	(?)
DMK	Duitsland	5,3 (13)	4,6 (13)	(?)
Mengniu	China	5,3 (14)	4,2 (16)	(?)
Sodiaal	Frankrijk	5,0 (15)	4.4 (14)	(?)
Bongrain	Frankrijk	4,4 (16)	4,0 (17)	(?)
Kraft Foods	Verenigde Staten	4,4 (17	5,5 (9)	5,1 (9)
Muller	Duitsland	3,8 (18)	3,3 (18)	(?)
Schreiber Foods	Verenigde Staten	3,8 (19)	3,2 (19)	(?)
Morinaga Milk Ind.	Japan	3,6 (20)	(?)	(?)

Nederlandse zuivelfabrieken

In onderstaande tabel staan de in Nederland aanwezige zuivelfabrieken opgesomd.[8][9]

Bedrijf	Plaats	Product	Capaciteit melk
Arla	Nijkerk	Dagverse zuivel (daarnaast levering zuivelproducten andere delen Arla concern)
Ausnutria Hyproca	Zwolle	Babyvoeding
Hyproca Dairy (Ausnutria Hyproca)	Ommen	(Biologische) koemelkpoeder, geitenmelkpoeder en (biologische) boter
Lyempf (Ausnutria Hyproca)	Kampen	Melkontvangst, drogen, half-fabricage flesvoeding
Lypack (Ausnutria Hyproca)	Leeuwarden	Verwerkt en verpakt poeders van Lyemph te Kampen tot o.m. flesvoeding
A-Ware Fresh Dairy	Coevorden	Yoghurt, melk, room (was tot 2013 Katshaar Zuivel)
A-Ware Food Group	Heerenveen	Kaas (geopend december 2014, capaciteit 100.000 ton)	1 miljoen ton
Bel Leerdammer	Schoonrewoerd	Leerdammer kaas (samen met Dalfsen en Wageningen in 2014: 70.000 ton)	340.000 ton
Bel Leerdammer	Dalfsen	Leerdammer Kaas in folieverpakking, capaciteit 42.500 ton[10]	425.000 ton
Bel Leerdammer	Wageningen	Leerdammer kaas
CONO Kaasmakers	Middenbeemster	Beemster kaas + weipoeder (in 2014: 30.000 ton kaas)	300.000 ton
CZ Rouveen	Rouveen	Kaasspecialiteiten, eigen merk Bastiaansen + private labels (in 2014: 15.000 ton)	150.000 ton
De Graafstroom (Deltamilk)	Bleskensgraaf	Goudse kaas (2014: 40.000 ton)	400.000 ton
Den Eelder	Well	Dagvers van koe- en geitenmelk	10.000 ton
De Zuivelmakers	Benschop	Yoghurt, hangop en toetjes (tot 2014 onder de naam Natuurhoeve)
DOC Kaas	Hoogeveen (2x)	Kaas, 'Dutch Original Cheese' en private labels (in 2013: 125.000 ton)	1.250.000 ton
Farm Dairy	Lelystad	Dagverse zuivel	200.000 ton[9]
FrieslandCampina CP	Eindhoven	Werd in 2015 gesloten
FrieslandCampina CP	Maasdam	Dagvers + distributie
FrieslandCampina CP	Rotterdam	Dagvers en schoolmelk
FrieslandCampina (CCF)	Leeuwarden	Gecondenseerde melk	1 miljoen ton melk, groeit naar 1,4 miljoen[9]
FrieslandCampina DMV	Veghel	O.m. melkpoeder, melksuiker, caseïnaten	1,5 miljoen ton[11]
FrieslandCampina Ecomel	Limmen	Dagverse biologische zuivel
FrieslandCampina Ecomel	Drachten	Dagverse biologische zuivel (voorheen Friese Ecologische Zuivel)
FrieslandCampina Domo	Beilen	Melkpoeder, zuigelingenvoeding
FrieslandCampina Domo	Borculo	Kindervoeding, medische voeding en celvoeding
FrieslandCampina Domo / Cheese	Bedum	Kaas, weipoeder
FrieslandCampina Butter	's-Hertogenbosch	Boter (ca. 65.000 ton)	650.000 ton
FrieslandCampina Butter	Lochem	Boter (ca. 52.000 ton boter, 64.000 ton melkpoeder en 4.000 ton melkprisma's)	1 miljoen ton
FrieslandCampina Butter	Noordwijk (Groningen)	Boter (ca. 55.000 ton)	550.000 ton
FrieslandCampina Butter / Cheese	Born	Kaas en boter
FrieslandCampina Cheese	Balkbrug	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Dronrijp	Kaasspecialiteiten
FrieslandCampina Cheese	Gerkesklooster	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Lutjewinkel	Kaas	450.000 ton[12]
FrieslandCampina Cheese	Marum	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Rijkevoort	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Steenderen	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Wolvega	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Workum	Kaas
FrieslandCampina Cheese	Leerdam	Kaas
FrieslandCampina Kievit	Meppel	Geëncapsuleerde producten voor de wereldwijde voedingsindustrie
FrieslandCampina Nutrifeed	Veghel	Melkvervangers en zuivelconcentraten voor de mengvoerindustrie	100.000 ton
FrieslandCampina Professional	Nuenen	Slagroom, room en producten op basis van room voor de bakkersindustrie
FrieslandCampina Riedel	Ede	Geen zuivel, Riedel produceert enkel overige (fris)dranken
Globemilk	Boxmeer	Halffabricaten uit melk	150.000 ton[13]
Henry Willig	Heerenveen	Kaas van koe, schaap en geit (cap. samen met Katwoude in 2014: 5000 ton kaas)	50.000 ton
Henry Willig	Katwoude	Kaas van koe, schaap en geit (cap. samen met Heerenveen in 2014: 5000 ton kaas)	"0", zie Heerenveen
Hochwald Nederland	Bolsward	Gesuikerde gecondenseerde melk	100.000 ton (2006)
Kaasfabriek Eyssen (Kaptein Groep)	Oosthuizen	Smeerkaas, rookkaas, blokkaas en industriële kaas
Koninklijke ERU	Woerden	Smeerkaas
Lebo Kaas	Lopik	Verse roomkaas, smeerkaas en kruidenboter (verwerkt melk van ca. 10 boeren)
Nestlé Nederland	Nunspeet	Babyvoeding voor eigen merken NAN, NIDINA, ALFARÉ, AL110
Nutricia Nederland (Danone)	Zoetermeer	Zuigelingenvoeding
Nutricia Cuijk (Danone)	Cuijk	Zuigelingenvoeding
Özgazi	Etten-Leur	Witte kaas (Feta) uit koemelk (80%) en schapen- en geitenmelk (2014 ca. 40.000 ton witte kaas)	75.000 ton (80% koe)
Phoenix (Vreugdenhil)	Scharsterbrug	Melkpoeder (samen met Gorinchem in 2014 ca. 65.000 ton)	250.000 ton (helft)
Promelca (Vreugdenhil)	Gorinchem	Melkpoeder (samen met Scharsterbrug in 2014 ca. 65.000 ton)	250.000 ton (helft)
Vecozuivel	Zeewolde	Dagverse biologische zuivel: melk, yoghurt, vla, boter
Vika BV	Ede	Smeltkaas (verwerkt voornamelijk kaas van derden)
VIV Buisman	Zelhem	Boter en boterolieproducten
Weerribben Zuivel	Nederland (Overijssel)	Dagverse biologische zuivel	2.400 ton (2014)
Yakult	Almere	Probiotische zuiveldrank
Zuivelhoeve	Hengelo	Vla, yoghurt, pap (verwerkt melk van 5 boeren)	5.000 ton (2014)

Zie ook

Zuivelcoöperatie

Externe links

Centraal Orgaan voor Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel (COKZ), website van COKZ. Gearchiveerd op 23 november 2018, geraadpleegd op 23 november 2018.
COKZ Register van in Nederland erkende zuivelbedrijven in het kader van EU-hygiënepakket (geldend per 18 september 2018), op cokz.nl. Gearchiveerd op 23 november 2018, geraadpleegd op 23 november 2018.
Zuivelhistorisch Genootschap op zuivelgeschiedenis.nl. Gearchiveerd op 23 november 2018, geraadpleegd op 23 november 2018.

Bronnen, noten en referenties

Stoommelkerij Sint-Jozef. inventaris.onroerenderfgoed.be. Onroerend Erfgoed (2007-2016) Gearchiveerd op 19 november 2018. Geraadpleegd op 19 november 2018.
Volksvlijt (1875). Vereeniging voor volksvlijt te Amsterdam. p. 175.
Willem Jan Van den Bremen (1977) Verandering en continuiteit: Een studie over de dynamiek in en van de ruimtelijke organisatie van de bedrijvigheid met speciale aandacht voor het stelsel van melkverwerking in het ruraal-urbaan spanningsveld in Nederland. VRB drukkerijen. p.97.
M. A. Honlet, 'Stoommelkerijen', in: Eerste congres van maatschappelijke en godsdienstige werken in Limburg, 19 september 1901, Hasselt, Ceysens, 1901 (pp. 52-62).
Rabobank (9 juli 2014). Geraadpleegd op 1 maart 2015.
Rabobank (10 juli 2012). Geraadpleegd op 2 maart 2015.
Friesland Foods: Koerier^{[dode link]}, jaargang 11, no. 1 (jan. 2008), p. 15
MJA Sectorraport 2012 Zuivelindustrie, Agentschap NL, 2012
websites betreffende zuivelproducenten
"Bel Leerdammer Dalfsen breidt uit", 9 augustus 2013 Gearchiveerd op 2015-04-02. Geraadpleegd op 2 maart 2015.
"Nieuwe melkfabriek DMV Veghel geopend", BD.nl, 29 augustus 2014. Geraadpleegd op 8 januari 2015. “Er is anderhalf jaar gewerkt aan de bouw van de ontromingsfabriek, die het room van magere melk scheidt. Door de uitbreiding is DMV de grootste melkverwerkende fabriek in de wereld geworden met door de uitbreiding een extra ontromingscapaciteit van 800 miljoen kilogram per jaar. Met de nieuwe fabriek kan er iedere vijf minuten een truck met melk gelost worden in Veghel. Jaarlijks kan DMV nu in totaal 1,5 miljard liter melk verwerken.”
"FrieslandCampina groter, maar geen extra vrachtverkeer door Lutjewinkel", BD.nl, 11 september 2014. Geraadpleegd op 26 februari 2015. “We breiden uit in diversiteit, niet in volume. Er wordt in Lutjewinkel nu 450 miljoen liter melk per jaar verwerkt. Dat blijft ook na de uitbreiding zo. We gaan van die melk alleen meer verschillende soorten kaas maken.”
"Van Bakel en Van der Vleuten werken samen in Globe Milk", Profnews.nl, 14 juli 2014 Gearchiveerd op 2015-02-26. Geraadpleegd op 26 februari 2015. “Melkhandelaar René van Bakel en zuivelverwerker René van der Vleuten zijn samen een nieuwe zuivelfabriek begonnen in Boxmeer, Globe Milk. Dit hebben beide ondernemers bevestigd. Van Bakel en Van der Vleuten krijgen bij Globe Milk een capaciteit van 150 miljoen liter. De fabriek moet in de nazomer voor het eerst gaan draaien.”

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[erfgoed-1-1] Stoommelkerij Sint-Jozef. inventaris.onroerenderfgoed.be. Onroerend Erfgoed (2007-2016) Gearchiveerd op 19 november 2018. Geraadpleegd op 19 november 2018.

[2] Volksvlijt (1875). Vereeniging voor volksvlijt te Amsterdam. p. 175.

[3] Willem Jan Van den Bremen (1977) Verandering en continuiteit: Een studie over de dynamiek in en van de ruimtelijke organisatie van de bedrijvigheid met speciale aandacht voor het stelsel van melkverwerking in het ruraal-urbaan spanningsveld in Nederland. VRB drukkerijen. p.97.

[4] M. A. Honlet, 'Stoommelkerijen', in: Eerste congres van maatschappelijke en godsdienstige werken in Limburg, 19 september 1901, Hasselt, Ceysens, 1901 (pp. 52-62).

[5] Rabobank (9 juli 2014). Geraadpleegd op 1 maart 2015.

[6] Rabobank (10 juli 2012). Geraadpleegd op 2 maart 2015.

[7] Friesland Foods: Koerier^{[dode link]}, jaargang 11, no. 1 (jan. 2008), p. 15

[8] MJA Sectorraport 2012 Zuivelindustrie, Agentschap NL, 2012

[websites-9] websites betreffende zuivelproducenten

[10] "Bel Leerdammer Dalfsen breidt uit", 9 augustus 2013 Gearchiveerd op 2015-04-02. Geraadpleegd op 2 maart 2015.

[11] "Nieuwe melkfabriek DMV Veghel geopend", BD.nl, 29 augustus 2014. Geraadpleegd op 8 januari 2015. “Er is anderhalf jaar gewerkt aan de bouw van de ontromingsfabriek, die het room van magere melk scheidt. Door de uitbreiding is DMV de grootste melkverwerkende fabriek in de wereld geworden met door de uitbreiding een extra ontromingscapaciteit van 800 miljoen kilogram per jaar. Met de nieuwe fabriek kan er iedere vijf minuten een truck met melk gelost worden in Veghel. Jaarlijks kan DMV nu in totaal 1,5 miljard liter melk verwerken.”

[12] "FrieslandCampina groter, maar geen extra vrachtverkeer door Lutjewinkel", BD.nl, 11 september 2014. Geraadpleegd op 26 februari 2015. “We breiden uit in diversiteit, niet in volume. Er wordt in Lutjewinkel nu 450 miljoen liter melk per jaar verwerkt. Dat blijft ook na de uitbreiding zo. We gaan van die melk alleen meer verschillende soorten kaas maken.”

[13] "Van Bakel en Van der Vleuten werken samen in Globe Milk", Profnews.nl, 14 juli 2014 Gearchiveerd op 2015-02-26. Geraadpleegd op 26 februari 2015. “Melkhandelaar René van Bakel en zuivelverwerker René van der Vleuten zijn samen een nieuwe zuivelfabriek begonnen in Boxmeer, Globe Milk. Dit hebben beide ondernemers bevestigd. Van Bakel en Van der Vleuten krijgen bij Globe Milk een capaciteit van 150 miljoen liter. De fabriek moet in de nazomer voor het eerst gaan draaien.”