Gay Pride Parade

De Stonewall Inn in New York. Foto uit 1969.

Gay Pride is ontstaan ter herdenking van de Stonewall-rellen. Deze ontstonden op 28 juni 1969 in de wijk Greenwich Village in New York bij een inval in de homobar Stonewall Inn door de Metropolitan Police. Na jaren van treiterijen en geweldplegingen door de politie besloot het bezoekende publiek van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen en travestieten terug te vechten. In tegenstelling tot wat er in de overlevering wordt beweerd, waren het vooral de travestieten en lesbiennes (en niet de homomannen) die terugvochten.

Deze opstand vormt een scheidslijn in de geschiedenis van de holebi-beweging daar nooit eerder homo's en travestieten in zulke grote aantallen hardhandig weerstand boden tegen de op hun gemeenschap gerichte vernederingen door de politie. Op 28 juni 1970, exact één jaar na de Stonewall-rellen vond in New York, tussen Greenwich Village en Central Park, de eerste Gay Pride Parade ooit plaats. Deze telde tussen de 5.000 à 10.000 deelnemers.

Gelijkaardige initiatieven kwamen wereldwijd van de grond, zoals in Canada, Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland, België, Nederland, Australië en Nieuw-Zeeland.

In Nederland werd deze demonstratie in 1977 voor het eerst gehouden en wordt sinds 1979 Roze Zaterdag genoemd, nadat op 14 april 1979 in Roermond al een eerste Roze Zaterdag was gehouden. Deze vindt sindsdien jaarlijks plaats op (meestal) de laatste zaterdag van juni, maar in telkens wisselende steden. Als Nederlands equivalent van de Gay Pride Parade heeft Roze Zaterdag naast een feestelijk ook een emancipatoir, demonstratief en politiek karakter. Dit aanvankelijk in tegenstelling tot de Amsterdam Gay Pride, die sinds 1996 plaatsvindt en oorspronkelijk puur een feest rondom de Canal Parade was. Sinds 2006 hebben echter beide evenementen zowel een politieke als een feestelijke kant en wordt de Amsterdamse botenoptocht vanwege zijn grotere bekendheid in het buitenland gezien als het equivalent van de Gay Pride Parades elders in de wereld.

In België werden vanaf 1979 ook Roze Zaterdagen georganiseerd, aanvankelijk eveneens in verschillende steden, maar sinds 1996 elk jaar op de tweede zaterdag in mei in Brussel. In 2010 werd deze manifestatie omgedoopt tot The Belgian Pride. Daarnaast vindt sinds 2008 in Antwerpen elk jaar in augustus de Antwerp Pride plaats.

In verschillende landen van het voormalige Oostblok werden pas vanaf 2001 de eerste Gay Pride Parades gehouden, maar deze worden daar nog vaak op gewelddadige wijze aangevallen door conservatieve of extreemrechtse tegenstanders van homoseksualiteit.[1] In Rusland worden Gay Pride Parades door de stadsbesturen van Moskou en Sint-Petersburg doorgaans verboden.[2]

In 2017 werd tussen half mei en eind september in bijna 150 Europese steden en plaatsen een Gay Pride Parade gehouden.[3]

Gay Pride Parade met grote Regenboogvlag op het Taksimplein in Istanbul (Turkije) in 2011.

Versierde boten in de 'Canal Parade' tijdens de Amsterdam Gay Pride in 2008.

Gay Pride Parades bestaan van oorsprong uit een demonstratieve optocht, waarin spandoeken en symbolen van de homoseksuele gemeenschap worden meegedragen, zoals roze driehoeken en regenboogvlaggen. Geleidelijk aan werden de parades steeds groter en kwamen er wagens en opleggers waarop verklede mensen staan, al of niet met een bepaald thema, een optreden of namens een homogerelateerde organisatie of onderneming. De Amsterdam Gay Pride bestaat als enige ter wereld uit een optocht van versierde boten.

Hoewel bijna alle Gay Pride Parades op hoofdlijnen dezelfde verschijningsvorm kennen, hadden en hebben ze in verschillende periodes en landen verschillende bedoelingen. Zo zijn er parades die demonstreren tegen vervolging, onderdrukking en discriminatie, parades waarin gelijke rechten voor homoseksuelen worden opgeëist, waaronder het homohuwelijk, parades die diversiteit en vrijheid vieren en parades die een bepaalde stad als homovriendelijke bestemming presenteren.

Naarmate het proces van homo-emancipatie in een bepaald land voortschrijdt, verandert ook de doelstelling van de Gay Pride Parade: te beginnen als protest tegen vervolging en eindigend als uiting van een homovriendelijk geworden klimaat. In westerse steden zijn de gay prides vaak zo groot geworden dat sponsorgelden nodig zijn en critici van een commercialisering van het evenement spreken. Tegelijkertijd zijn deze prides voor grote bedrijven en bekende merken een aantrekkelijke gelegenheid geworden om homoconsumenten aan te spreken.[4]

De grootste Gay Pride Parades ter wereld vinden plaats in de Braziliaanse steden São Paulo (3,2 miljoen bezoekers in 2010) en Rio de Janeiro (2 miljoen bezoekers).[5] De grootste Gay Pride Parade in Europa was tot nu toe de Christopher Street Day in 2002 (toen tevens EuroPride) in Keulen, die circa 1,2 miljoen bezoekers trok.[6]

Versierde paradewagen bij de EuroPride van 2006 in Londen.

In Europa kent men bovendien nog EuroPride, die afwisselend in een (grote) Europese stad wordt gehouden. Sinds 1991 wijst de European Pride Organisers Association (EPOA), het Verbond van Europese (Gay-)Pride Organisatoren, telkenmale een stad aan die dat jaar de EuroPride mag organiseren of de titel mag voeren bij hun eigen te houden Gay-Pride activiteit.

Een dergelijke "Europese Gay Pride" wordt dan internationaler en in groter verband georganiseerd om een aansprekend karakter te krijgen.[7]

In 1994 is de derde EuroPride in Amsterdam gehouden tezamen met de reguliere Roze Zaterdag die dat jaar ook in Amsterdam plaatsvond. Het aantal deelnemers was naar schatting 67.000.

In 2016 was na 22 jaar EuroPride weer terug in Amsterdam. Roze Zaterdag werd dit jaar hier gevierd op 23 juli. Twee weken later, op zaterdag 6 augustus, vond de jaarlijkse Canal Parade plaats. Gedurende deze twee weken waren er vele activiteiten binnen de Amsterdam Gay Pride.[8][9] De Canal Parade op 6 augustus trok dit jaar circa 560.000 bezoekers.[10]

Steden die vanaf 1992 een EuroPride toegewezen kregen

WorldPride 2000 in Rome

WorldPride 2017 in Madrid

WorldPride is een soortgelijk evenement, maar dan gehouden op de diverse continenten. De overkoepelende organisatie EPOA heeft besloten dat als WorldPride in Europa plaatsvindt, dit automatisch samenvalt met de EuroPride.

De eerste WorldPride met deelnemers en vertegenwoordigers uit vele landen in de wereld was de WorldPride 2000 in Rome. In dat jaar vierde de Rooms-Katholieke Kerk tevens het Heilig Jaar, wat daardoor tot een grote controverse leidde.

De tweede WorldPride was voor augustus 2005 gepland in Jeruzalem, maar is uiteindelijk verschoven naar augustus 2006. In 2005 gingen in Amsterdam stemmen op om in 2010 te proberen ook een WorldPride te organiseren.

In oktober 2008 hebben zowel Londen als Stockholm hun kandidatuur ingediend bij InterPride. Beide wensten een WorldPride in 2012 te organiseren. In 2012 vond WorldPride plaats in Londen van 23 juni tot 8 juli, kort voor de Olympische Zomerspelen 2012.

In 2009 streden Toronto en opnieuw Stockholm voor de WorldPride-licentie voor 2014 tijdens de Algemene Vergadering van InterPride in Saint Petersburg (Florida). In 2014 ging de WorldPride naar Toronto (20 tot 29 juni).

Dankzij het succes van de EuroPride 2007 in Madrid in relatie tot het homohuwelijk en het grote aantal bezoekers van circa 2,5 miljoen, werd de Spaanse hoofdstad in 2012 uitverkoren om in 2017 de WorldPride te organiseren.

Steden die vanaf 2000 een WorldPride toegewezen kregen

Naast bovengenoemde Gay Pride Parades, die oorspronkelijk een emancipatorisch en demonstratief karakter hebben, zijn er ook homo-sportevenementen die hoofdzakelijk voor ontmoeting en ontspanning dienen. Als zodanig worden in Europa de EuroGames (sinds 1992) gehouden en wereldwijd de Gay Games (sinds 1982) en de World Outgames (sinds 2006).

• Financial Times Magazine: The business of gay pride

Zie de categorie LGBT Pride van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.