Emmen (Drenthe)

Emmen ontstond op het zuidoosten van de Hondsrug en is oorspronkelijk een esdorp. De (deels) nog aanwezige essen en brinken getuigen daar nog van. In een oorkonde van bisschop Andries van Cuijk uit 1139 is sprake van een hof te Emne. Het is de oudste vermelding van Emmen, waarvoor zowel de namen Emne als Empne werden gebruikt.[2] De betekenis van Emmen is wellicht de vlakte, het lage land, geheel zeker is dit echter niet.[3] De oorkonde spreekt van een boerderij of een hof, waarvoor verschillende namen werden gebruikt: Hoofdhof, Saalhof, Edele Hof en de Heerenhof. Zekerheid ontbreekt echter of steeds dezelfde boerderij wordt bedoeld.[2]

Hunebed D46, prehistorisch en nu onderdeel van de Open Groene Stad.

Het gebied waar tegenwoordig Emmen ligt, werd echter al ver voor 1139 door mensen bewoond. De aanwezigheid van hunebedden toont aan dat dit ongeveer vijfduizend jaar geleden al het geval was. Ook de vondsten van onder meer grafheuvels, raatakkers, een veenweg, het Tempeltje van Barger-Oosterveld en het Paar van Weerdinge tonen menselijke bewoning in de prehistorie aan. De allereerste mens(achtig)en die in dit gebied woonden zijn echter de Neanderthalers. Archeologische vondsten, zoals vuurstenen werktuigen, hebben hun aanwezigheid aangetoond.[4]

In de Romeinse tijd bestond Emmen als woonkern nog niet. Wel zijn er op met name de essen diverse archeologische vondsten uit die tijd gedaan die de aanwezigheid van kleine boerennederzettingen aantonen. Er werden onder meer hutkommen en huisplattegronden uit de 2e tot en met de 6e eeuw aangetroffen. Het gebied was destijds onderdeel van het vrije Germanië.

De eerste (houten) kerk in Emmen dateert uit de 8e eeuw; de eerste stenen kerk werd in de 13e eeuw gebouwd.[5] In 1229 werd Emmen, onder leiding van bisschop Wilbrand van Oldenburg, geheel platgebrand als onderdeel van een vergeldingsactie naar aanleiding van de Slag bij Ane. Emmen is op dat moment echter nog een kleine nederzetting en zal dat ook na de wederopbouw lange tijd blijven.[6]

Luchtfoto van Emmen (1920-1940), Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

Het oude gemeentehuis, in 1975 door brand verloren gegaan.

Hoewel Emmen zelf op zandrug de Hondsrug ligt, en dus geen veenkolonie maar (van oorsprong) een esdorp is, heeft de ontginning van omringende veengebieden (ook wel de Emmer Venen genoemd) grote invloed gehad op de ontwikkeling van de plaats.

Begin 19e eeuw begonnen de eerste pioniers zich te vestigen in de veengebieden rondom Emmen. Zij overleefden in het begin met name door het verbouwen van boekweit. Uit deze tijd stamt ook de Emmerschans, hoewel sommige bronnen beweren dat deze redoute een voorganger kent die stamt uit 1594. Vanaf 1850 werd begonnen met de vervening, maar deze kwam pas rond 1900 echt op gang. De vervening had als gevolg dat er ten zuiden en oosten van Emmen nieuwe nederzettingen ontstonden, waaronder Emmer-Compascuum, Erica, Klazienaveen en Nieuw-Amsterdam.[7] De veenarbeiders leefden veelal onder erbarmelijke omstandigheden in plaggenhutten.

In 1881 krijgt Emmen zijn eerste officiële gemeentehuis. In 1974 werd besloten het pand, op het voorhuis na, te slopen. In 1975 brandde het resterende deel echter af, waarna volledige sloop onvermijdelijk was. Het enige wat nog rest van het oude gemeentehuis van Emmen is een stuk sierplafond, dat tegenwoordig in het trappenhuis van het nieuwe gemeentehuis hangt.

In de jaren 20 en 30 liep de turfwinning drastisch terug, door de opkomst van steenkool als brandstof.[4] Een kleine opleving volgde door het gebrek aan steenkool in de Eerste Wereldoorlog, maar veel hielp het niet. Werkloosheid en verdere armoede waren het gevolg en dat zou tot de jaren 50 zo blijven. In Emmen zelf viel de armoede relatief gezien mee. Zo kreeg het in deze jaren diverse nieuwe voorzieningen. In 1935 opende het Noorder Dierenpark voor het eerst zijn deuren, op een deel van de plek waar eerder een landgoed lag: het Willingelandgoed, ook bekend als de Willingekamp. In hetzelfde jaar werd ook de oudheidskamer geopend. In 1938 kreeg Emmen voor het eerst een ziekenhuis: het Diaconessenhuis Emmen.

Oude roofdierenverblijf in het dierenpark, hier zaten tijdens WOII Joden ondergedoken.

Op 10 mei 1940 viel het Nazi-regime Nederland binnen en veel troepen trokken via de grens bij Emmen het land binnen. Het verzet in Emmen hield zich bezig met onder meer de hulp aan ontsnapte krijgsgevangen, geallieerde piloten en onderduikers. Het georganiseerd verzet kwam in Emmen, evenals in de rest van het land, na de grote stakingen in de zomer van 1943 tot stand. Het lokale district van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers begon echter pas in 1943 met het helpen van onderduikers. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog woonden er ruim 180 Joden in Emmen. De meesten van hen werden in de oorlog gedeporteerd naar en vermoord in de vernietigingskampen. In 1951 waren er nog een dertigtal Joden overgebleven. De synagoge van Emmen kwam zonder schade door de bezettingsjaren heen en bestaat nog steeds.

De opperbevelhebber van de Duitse Wehrmacht in Nederland, Friedrich Christiansen, kwam op 2 januari 1945 naar Emmen en vestigde zijn hoofdkwartier in de villa De Lindenhof. Vanuit deze villa probeerde de generaal de oorlog te rekken. Het verzet in Emmen gaf aan de geallieerden door dat Christiansen in De Lindenhof verbleef. Op 22 februari 1945 voerden vliegtuigen daarom een bombardement uit op de villa. Enkele woningen werden verwoest en daarbij vielen zes doden. De bommen misten echter hun doel: De Lindenhof bestaat nog steeds en is tegenwoordig een rijksmonument. Op 10 april 1945 kwam het tot de Bevrijding van Emmen die plaats vond onder leiding van Generaal Maczek, naar wie in Emmen een plantsoen is vernoemd.

Museumboerderij de Nabershof nabij het centrum: Emmen werd een stad, maar bleef een dorp.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het economische zwakke zuidoosten van Drenthe aangemerkt als ontwikkelingsgebied, waarna er onder meer textiel- en metaalfabrieken werden gevestigd. Met name de komst van Bendien, Danlon en de ENKA/AKU gaf een belangrijke impuls aan de werkgelegenheid. De industrialisatie maakte nieuwbouwwijken noodzakelijk. Deze werden op relatief grote afstand van de bestaande kern gebouwd, om landschappelijk waardevolle gebieden te behouden.

Met deze bijzondere stedenbouwkundige opzet verwierf Emmen internationale faam.[4] De verantwoordelijk stedenbouwkundige was Niek de Boer. Hij realiseerde zich dat het voor de voormalige veenarbeiders uit de venen rondom Emmen moeilijk zou zijn zich aan te passen aan het leven in een stad. Daarop bedacht hij het concept van de Open Groene Stad Emmen, een plaats met een dorps woonmilieu en stedelijke voorzieningen. Ook de eerste woonerven werden in het kader van de open groene stad ontwikkeld. Karel Hendrik Gaarlandt, de toenmalige burgemeester van Emmen, beschreef het als volgt:

Die open groene stad is een stad waarvan landschappelijke elementen een integrerend deel zijn, omdat ze er aan grenzen, er in doordringen, er in opgenomen zijn; een stad, waar openbare gebouwen, zoals middelbare scholen, ziekenhuizen of andere instellingen centraal kunnen liggen, doch gelijktijdig in een parkachtige omgeving, die men anders op z'n gunstigst slechts aan de periferie zou vinden; een stad ook, waar het contact met de natuur een dagelijkse belevenis kan zijn, zoals dat in grote delen van Emmen het geval is, wat ons in Emmen zo bevalt, wat andere in Emmen zo opvalt, wat de charme is, nogmaals van deze industriële kern. Laat Emmen een stad worden, maar een dorp blijven. Laat Emmen worden wat het worden wil en kan: een open groene stad.[8]

De plaats verwierf tevens nationale en internationale bekendheid dankzij het (Noorder) Dierenpark Emmen. Met name in de jaren 90 wist men zich dankzij innovaties te onderscheiden van andere dierenparken. Later ging het bergafwaarts met het park, waarna enkel de gemeente een faillissement nog kon afwenden. Mede daarom werd besloten het park te sluiten en aan de andere zijde van het centrum een volledig nieuw park te realiseren.[9][10] Als gevolg hiervan werd in 2012 gestart met het grootste project ooit in Emmen: Centrumvernieuwing Emmen. In totaal werd er meer dan 500 miljoen euro geïnvesteerd in het centrum. De meest prominente onderdelen van het plan zijn, behalve de voorgenoemde 'verhuizing van het dierenpark', de bouw van een nieuw theater, de aanleg van een verkeerstunnel met daarboven op een nieuw stadsplein en het omvormen van het oude dierenparkterrein tot stadspark.

noordelijke skyline van Emmen, aan de rand van het geopark De Hondsrug

Hoofdstraat

Woonwijk Angelslo

Woonwijk Emmerhout

Emmen ligt op een zuidelijke uitloper van de Hondsrug, een zandrug met een lengte van 70 kilometer en een hoogte van 20 meter boven NAP. De Hondsrug, inclusief de plaats Emmen, vormt het enige UNESCO-Geopark van Nederland. Het zuidelijkste punt, het Haantjeduin, is met 26,5 meter boven NAP de hoogste natuurlijke heuvel van Drenthe. De heuvel ligt in de tot in de stad doordringende Emmerdennen, een van de bossen van Boswachterij Emmen. Ook een van de hoogste niet-natuurlijke heuvels van Drenthe ligt in Emmen; de Schansbelt, een voormalige vuilnisbelt omgevormd tot natuurgebied en 45 meter hoog.

Vroeger lagen bij Emmen twee meren; het Bargermeer en het Emmermeer. Het eerste is tegenwoordig een bedrijventerrein, het tweede een woonwijk. Deze meren zijn opgevolgd door twee kunstmatig aangelegde meren in Emmen-Zuid: de Grote Rietplas en de Kleine Rietplas. Vlakbij ligt het Oranjedal en direct ten zuid(oost)en van de stad ligt het Internationaler Naturpark Bourtanger Moor-Bargerveen, met daarin onder andere het natuurreservaat Bargerveen.

Ten westen van het centrum ligt een deels nog intact essencomplex, terwijl in het centrum de voormalige brink ten dele bewaard is gebleven. De brink, tegenwoordig het Marktplein, is samen met het omringende gebied het oudste deel van Emmen. Door de lobbenvormige uitbreidingen is het centrum relatief decentraal in de stad gelegen. In het noordelijk deel van het centrum bevindt zich de meeste historisch waardevolle bebouwing. Het centrum wordt echter vooral gekenmerkt door moderne architectuur. Door de uitbreidingen werden ook (es)dorpen als Noordbarge, Weerdinge, Westenesch (beschermd dorpsgezicht) en Zuidbarge wijken van Emmen. Van de zuidkant van het centrum tot aan de A37 strekt zich het grote bedrijventerrein Bargermeer uit.

Emmen bestaat, naast het centrum, uit zeven grote woonwijken met eigen wijkwinkelcentra. Daarnaast zijn er meerdere kleinere wijken, buurten en buurtschappen in de stad gelegen. De oostelijke wijken Angelslo en Emmerhout trokken tijdens de bouw veel (inter)nationale aandacht, dankzij de open, groene opzet en de introductie van woonerven. Deze opzet werd ook toegepast bij latere uitbreidingen in het kader van het Vinex-beleid. Tegenwoordig is ook het voormalige dorp Barger-Oosterveld een wijk van Emmen. De meest recent ontwikkelde wijk van Emmen, Delftlanden, moet de achtste grote woonwijk van Emmen worden. Daarnaast zijn en worden ook de bestaande wijken verbeterd in het kader van Emmen Revisited.

Indeling	Overzichtskaart
Wijken, buurten en buurtschappen: Centrum Emmermeer Angelslo Emmerhout Barger-Oosterveld Bargeres Rietlanden Parc Sandur Delftlanden Westenesch Noordbarge Zuidbarge Over 't spoor 't Appeltje en Boschoord Emmerschans Weerdinge Bedrijventerrein Bargermeer

Voor meer informatie zie ook wijken en buurten in Emmen.

Emmen is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Emmen, die op 1 januari 2019 107.113 inwoners telde. Naast Emmen zelf bestaat de gemeente onder andere uit de dorpen Barger-Compascuum, Emmer-Compascuum, Erica, Klazienaveen, Nieuw-Amsterdam, Nieuw-Dordrecht, Nieuw-Schoonebeek, Nieuw-Weerdinge, Roswinkel, Veenoord, Schoonebeek, Weiteveen en Zwartemeer.

Met meer dan 1000 hectare industrie-/bedrijventerrein heeft Emmen de grootste industrieconcentratie in Noord-Nederland. Onder andere de multinationals Teijin Aramid, Acordis en DSM zijn in Emmen gevestigd. Het belangrijkste bedrijventerrein, Bargermeer, is het grootste bedrijventerrein van Noord-Nederland en omvat de volgende onderdelen; Bargermeer-Noord, Bargermeer-Zuid, Bargerpoort (in ontwikkeling), Bedrijvenpark A37, Businesspark Eigenhaard, Emmtec Industry and Business Park en Nijbracht Center. Andere bedrijventerrein in de stad zijn; Bedrijventerrein Barger-Oosterveld, Businesspark Meerdijk en Waanderveld.

Marktplein

Het Mondriaanplein, centrum

Een van de zomermarkten

Emmen heeft een groot en gevarieerd winkelaanbod. In totaal zijn er in het stadscentrum meer dan 400 ondernemingen gevestigd (detailhandel, horeca en dienstverlening). Het centrum heeft een groen hart (de voormalige brink, nu het Marktplein), met oude bomen rond de Grote Kerk. Aan weerszijden van dit groene hart ligt de binnenstad van Emmen. Het zuidelijke deel wordt voornamelijk gevormd door de overdekte winkelcentra de Vlinder en de Weiert. Tezamen vormen zij het grootste overdekte winkelcentrum van Noord-Nederland. Het noordelijke deel, waarvan het grootste deel bekend is onder de naam Het Oude Centrum, is het meer historische deel van het centrum. De koopavond is op donderdagavond en tevens is er dertien maal per jaar een koopzondag.

Ten zuiden van het centrum bevinden zich een woonboulevard (Nijbracht Center) en een meubelboulevard, met om de week een koopzondag. Verder zijn er diverse (overdekte) winkelcentra te vinden in de wijken Angelslo, Bargeres, Emmerhout, Emmermeer en Rietlanden. De wijken Barger-Oosterveld en Parc Sandur beschikken over een beperkt aantal winkels, terwijl in het stationsgebied het overdekte winkelcentrum Autorama is gevestigd. Supermarkten mogen in Emmen elke zondag geopend zijn.

Op het Marktplein wordt elke vrijdag van 8:00 tot 14:00 uur een warenmarkt gehouden, met meer dan 100 kramen. Daarnaast is er in de maanden juli en augustus elke dinsdag van 08.00 - 18.00 uur een combinatie van braderie en vlooienmarkt, de zogenaamde Vlindermarkt. Gedurende het jaar is er verder nog zeven maal een markt in het centrum, waaronder een boekenmarkt. In Parc Sandur is er elke eerste zondag van de maanden mei tot en met september een markt.

De grootste publiekstrekker van Emmen is Wildlands Adventure Zoo Emmen, een gethematiseerd dierenpark aan de rand van het centrum. Even buiten de stad ligt het Veenpark, een openluchtmuseum. Daarnaast telt de stad liefst tien hunebedden.

De grootste museale instelling is het in De Fabriek gevestigde Centrum Beeldende Kunst. Verder zijn er diverse kleine musea te vinden in de stad, waaronder het FC Emmen Museum, Museumboerderij de Nabershof, het AGA Museum en Ergens in Nederland 1939-1945, over de mobilisatie en de Tweede Wereldoorlog.

In het Rensenpark bevindt zich een cultureel kwartier met onder meer galeries, ateliers en het Museum of Contemporary Tibetan Art.[13]

Monumentale villa in het centrum

Retropop, 2011

• De Grote Kerk, waarvan de Romaanse toren uit de 12e eeuw stamt, toen de kerk nog aan Sint-Pancratius was gewijd. Dit gebouw is een rijksmonument.
• De Rooms-Katholieke Pauluskerk uit 1949, gewijd aan de apostel Paulus, maar maakt deel uit van de Goede Herder parochie. Door het bijzondere ontwerp oogt het gebouw ouder dan het in werkelijkheid is.
• De Rooms-Katholieke Gerardus Majellakerk uit 1906 (in Barger-Oosterveld). Het was de eerste kerk in Nederland met deze heilige als patroon en om die reden is het een bedevaartplaats geworden. Dit gebouw is een rijksmonument.
• De synagoge uit 1878 is de enige synagoge in Drenthe waarin het interieur nog volledig in oorspronkelijke staat aanwezig is. Dit gebouw is een rijksmonument.
• Sinds 1983 is het Nederlandse bijkantoor van het Wachttoren-, Bijbel- en Traktaatgenootschap (het kerkgenootschap van Jehova's getuigen) gevestigd in Emmen.
• Het kantongerecht, van oorsprong een woonhuis, is gebouwd in Indische stijl. Het gebouw is een rijksmonument.
• De Oude Meerdijk, het stadion van FC Emmen.
• Emmerschans, een voormalig verdedigingswerk.
• Twee intacte molens, waaronder Zeldenrust. Beide molens zijn uitgeroepen tot rijksmonument.
• Vele Saksische boerderijen, waaronder nog twee in het centrum. Een van de twee staat op de Markt, deze boerderij heeft tegenwoordig een horecabestemming en is een rijksmonument.
• Centrale Bibliotheek aan het Noorderplein

Emmen heeft één bioscoop, Kinepolis Emmen, met zeven zalen en in totaal 1250 stoelen. In de bioscoop vertoont Stichting Filmhuis Emmen een eigen programmering.

Aan het Raadhuisplein bevindt zich het Atlas Theater, met een 822 stoelen tellende schouwburgzaal en een multifunctionele zaal met 300 zitplaatsen of 1000 staanplaatsen. In het Rensenpark bevinden zich het kleinschalige Stadstheater Emmen (100 plaatsen) en Theaterschool Loods 13 (72 plaatsen).

Ook is er een popzaal in Café Groothuis, met 225 plaatsen. Daarnaast organiseert Grote Kerk Cultureel diverse voorstellingen in de Grote Kerk.

Sinds 2009 is het Noord Nederlands Jeugd Orkest (NNJO) gevestigd in Emmen.

In de openbare ruimte zijn diverse houten dierenbeelden te vinden, waaronder een 17 meter hoge giraffe. Ook zijn er twee grote kunstwerken van de kenmerkende, in de stad ontstane, Toyisme-stroming te vinden; De Stip (een beschilderde, voormalige gasbol) en de gevel van Hotel ten Cate, welke het grootste schilderij van Nederland vormt. Het kunstwerk ‘Dolmen Light’ van Titia Ex bevindt zich in de Hondsrugtunnel. Daarnaast bevindt zich in Emmen ook land art-project Broken Circle and Spiral Hill.

Jaarlijks zijn er in Emmen een groot aantal terugkerende evenementen, zoals straattheaterfestival C'est la vie, het multiculturele Full Colour Festival, wielercriterium de Gouden Pijl, muziekfestivals als De Nacht van Emmen, het Shanty & Seasong Festival, Hello Festival en de Popronde. Verder zijn er evenementen als kinderevenement Alles Kids in Drenthe, het Barrel Food Truck Fest, MM Culinair en het Vliegerfestival.

Ook is Emmen al meerdere malen gastheer geweest van diverse grote, nationale en internationale evenementen. Zo was het een van de speelsteden van het WK voetbal onder 20 jaar (2005), de finishplaats van de eerste etappe van de Ronde van Spanje (2009) en gastheer van de Nederlandse kampioenschappen marathonschaatsen op natuurijs (2012) en het Nederlands kampioenschap wielrennen op de weg (2015).

FC Emmen behoort sinds 1985 tot de betaald voetbalclubs en speelt sinds seizoen 2018/19 in de eredivisie. Thuiswedstrijden worden afgewerkt in De Oude Meerdijk.

Handbalclub E&O, wat Emmen en Omstreken betekent, speelt met zowel het eerste heren- als damesteam op eredivisie-niveau. De heren werden al diverse malen landskampioen. Zowel de heren als de dames speelden diverse keren in Europese toernooien. Thuiswedstrijden worden afgewerkt in de Oosting Arena, de voormalige Sporthal Angelslo. Hier werden in het verleden ook met enige regelmaat wedstrijden en toernooien van het Nederlands handbalteam afgewerkt.

Voor de amateursporters zijn er in Emmen 9 sportparken, 5 sporthallen, 10 gymzalen, een voetbalstadion, een atletiekstadion en een honkbalstadion. Er zijn meer dan 80 sportverenigingen, waaronder ook een aantal verenigingen speciaal voor gehandicapten. Emmen telt drie (openbare) overdekte zwembaden, waaronder Aquarena.[14]

Emmerdennen, bos in Emmen.

Dankzij het concept van de Open Groene Stad, met grote groene ruimtes in en tussen bebouwde gebieden, kent Emmen vele groenstroken, bossen en essen. Met name Boswachterij Emmen, met onder meer de Emmerdennen, het Noordbargerbos en het Valtherbos, vervult een belangrijke rol als recreatiegebied. In het centrum bevindt zich naast het Rensenpark, ook het Insulindeplantsoen met de naastgelegen Oude Begraafplaats.

Emmen is per autosnelweg vanaf Hoogeveen bereikbaar via de Rijksweg A37, die aansluit op de A31 en de B402 in Duitsland. Ook de N34 loopt langs Emmen, en geeft verbinding met Groningen, Coevorden en Hardenberg. In de stad zelf zorgen vooral de N391 (Rondweg), de Boermarkeweg, de Dordsestraat en de Hondsrugweg voor de verkeersdoorstroming. De N381, in Emmen vaak de Frieslandroute genoemd, eindigt in Emmen bij de kruising met de Hondsrugweg en Weerdingerstraat. Deze weg kruist de N34 en gaat richting Beilen en Drachten

Emmen is sinds 1905 via een spoorlijn verbonden met Zwolle. Hier rijdt buiten de spits twee keer per uur een trein (sinds december 2012 gereden door Arriva), waarvan één keer per uur een stoptrein die onderweg stopt in Emmen Zuid, Nieuw-Amsterdam, Coevorden, Hardenberg, Mariënberg, Ommen en Dalfsen. In de spits rijden sinds december 2019 vier treinen per uur van en naar Zwolle. Binnen Emmen liggen de stations Emmen en Emmen Zuid. Deze door de NOLS aangelegde lijn liep aanvankelijk door naar Stadskanaal, maar in 1945 werd dit deel van het traject gesloten voor reizigersvervoer. Sinds 1979 (opbraak Emmen-Weerdinge) is Emmen een kopstation. In april 2011 is tussen de wijken Bargeres, Rietlanden, de in aanbouw zijnde wijk Delftlanden en het bedrijvenpark Waanderveld het nieuwe spoorwegstation Emmen Zuid in gebruik genomen. Dit dient als vervanging van station Emmen Bargeres, dat sinds die tijd gesloten is.

De volgende buslijnen zijn te vinden in Emmen.

Heli Holland Emmen, een professioneel uitgeruste helikopterhaven aan het kanaal A in Emmer-Compascuum. Daarnaast is er nog een vliegbaan voor modelvliegtuigen tussen Parc Sandur en Oranjedorp (nabij Erica). Op drie kwartier rijden van Emmen is een luchthaven, Luchthaven Eelde en op twintig minuten rijden de grasbaan van Vliegveld Hoogeveen, speciaal voor kleine zakelijke vluchten.