Koninklijke Bibliotheek (Nederland)

Het doel van de KB is iedereen in Nederland de mogelijkheid bieden om te lezen, leren en onderzoeken. De KB geeft toegang tot kennis en cultuur van het heden en verleden van Nederland en fungeert als kenniscentrum voor wetenschappelijke informatievoorziening waarbij zij hoogwaardige diensten voor onderzoek, studie en cultuurbeleving levert. Samen met het netwerk van (openbare) bibliotheken bouwt de KB aan de nationale digitale bibliotheek.

In de collectie van de KB staan de geesteswetenschappen centraal, met het accent op Nederlandse geschiedenis, taal en cultuur.

Depot van de Koninklijke Biliotheek

In 2016 bevonden zich in de KB 7 miljoen stuks bibliotheekmateriaal. Dat komt overeen met ruim 115 kilometer plankruimte voor onder meer boeken, kranten, tijdschriften, handschriften en pamfletten. De collectie beslaat vrijwel de gehele Nederlandse letterkunde, van grote aantallen middeleeuwse handschriften tot en met de meest recente publicaties. Tot de topstukken behoren bijvoorbeeld de in 1809 aangekochte Beatrijs, het in 2001 verworven Getijdenboek van Trivulzio en het in 2007 verworven Gruuthuse-handschrift. Ook het negende-eeuwse Evangeliarium van Egmond, waarin onder meer de eerste afbeeldingen van Nederlandse personen en gebouwen staan, is een van de topstukken. De KB verzamelt ook e-boeken (2.500 nieuwe in 2016), digitale tijdschriftartikelen (2,6 miljoen nieuwe artikelen in 2016) en slaat jaarlijks honderden gehele websites op. (1.800 in 2016)[2]

De afdeling Onderzoek van de KB houdt zich bezig met internationaal vooraanstaand onderzoek op het gebied van digitale technologie, duurzaam behoud en toegankelijkheid van zowel papieren als digitaal erfgoed. Belangrijke onderwerpen zijn de toepasbaarheid van kunstmatige intelligentie, het gebruik van big data, het toenemend belang van privacy & veiligheid, de veranderingen in de uitgeef- en publicatiewereld en de rol van openbare bibliotheken in de huidige samenleving.

Daarnaast beheert de KB het Depot van Nederlandse Publicaties. De KB streeft naar een zo volledig mogelijke Nederlandse collectie van in Nederland uitgegeven boeken en tijdschriften, gedrukt of digitaal, en een groot deel is ook aanwezig. De titelgegevens van de publicaties worden opgenomen in de Nederlandse Bibliografie. De KB voert deze taak uit sinds 1974 en beheert daarmee een onderdeel van het Nederlands cultureel erfgoed. Ter bescherming van de belangen van de houders van auteursrecht zijn de publicaties alleen ter plaatse te raadplegen, tenzij de houder van het auteursrecht toestemt in online raadplegen.

Enkele soorten publicaties worden niet verzameld, zoals periodieke uitgaven met een erg lokaal karakter (clubbladen, huis-aan-huisbladen).

In tegenstelling tot de depots van veel nationale bibliotheken vindt bijdrage aan het Depot van Nederlandse publicaties plaats op vrijwillige basis; uitgevers mogen zelf bepalen of zij hun publicaties al dan niet gratis aan de KB leveren. In andere landen is deze depotfunctie van nationale bibliotheken vaak vastgelegd in een wet waarin uitgevers verplicht worden te leveren. De KB is door het Depot een van de grootste deelnemers aan de Nederlandse Centrale Catalogus (NCC) en het het daarmee verbonden Gemeenschappelijk Geautomatiseerd Catalogiseersysteem (GGC). In de periode 2000-2003 ontwikkelde de bibliotheek met een speciale subsidie van 7 miljoen euro het digitale archief van Het Geheugen van Nederland.

De Eerste Kamer heeft op 18 november 2014 het wetsontwerp Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen[3] (Wsob) aangenomen, ('de bibliotheekwet'). De bibliotheekwet is vanaf 1 januari 2015 van kracht en vanaf dat moment gaan vier organisaties uit de bibliotheekwereld samen verder onder de naam Koninklijke Bibliotheek. Deze organisaties zijn het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB), de Stichting Bibliotheek.nl (BNL), de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) en de Koninklijke Bibliotheek (KB).[4]

De Short-Title Catalogue, Netherlands (STCN) is een dienst van de KB. Het betreft een database van de Nederlandse retrospectieve bibliografie tot 1800. De database bevat beschrijvingen van alle boeken die tot en met het jaar 1800 zijn verschenen binnen de landsgrenzen van het huidige Nederland en van alle boeken die buiten Nederland in de Nederlandse taal zijn gepubliceerd. De STCN wordt gemaakt op basis van de collecties van bibliotheken in en buiten Nederland. De omvang van het bestand is ruim 200.000 titels in meer dan 500.000 exemplaren (november 2013). De STCN werd tot stand gebracht in een project. Het project is in 2009 afgerond. De dienst wordt voortgezet door de KB en het bestand wordt dagelijks uitgebreid.

Albert Jan Verbeek (1758-1829), politicus, preceptor. Initiatiefnemer van de stichting van de Nationale Bibliotheek van Nederland in 1798, later genaamd de Koninklijke Bibliotheek.

Op 17 augustus 1798 deed de politicus Albert Jan Verbeek (1758-1829) het voorstel om een Nationale Bibliotheek op te richten.[5] De achtergelaten boekenverzameling van de uitgeweken stadhouder Willem V zou hiervoor als basis moeten gaan dienen.[6] Deze was inmiddels tot nationaal bezit verklaard. Op 8 november 1798 werd door de volksvertegenwoordiging het formele besluit genomen tot de stichting van een Nationale Bibliotheek.[7] Aanvankelijk werd de Nationale Bibliotheek ondergebracht in enkele vertrekken van de voormalige stadhouderlijke vleugel op het Binnenhof, aan de zijde van het Buitenhof.[8] Als beheerder werd in 1799 Charles Sulpice Flament aangesteld. Flament publiceerde in 1800 de eerste catalogus van de Nationale Bibliotheek. Omdat in 1807 de nieuwe koning Lodewijk Napoleon zijn intrek in de stadhouderlijke vleugel nam, moest de bibliotheek verhuizen en werd deze ondergebracht in het Mauritshuis, aan de andere kant van het Binnenhof. Vanaf 1806 mocht het zich de Koninklijke Bibliotheek noemen. Niet alleen verleende de koning deze titel, hij deed diverse belangrijke aankopen voor de bibliotheek, waaronder de verzamelingen Saxe, Romswinckel en Visser. Na de inlijving van Nederland in het Franse Keizerrijk, werd bij keizerlijk besluit van 27 juni 1811 de Koninklijke Bibliotheek in eigendom afgestaan aan de gemeente Den Haag. Tevens bepaalde keizer Napoleon Bonaparte dat commissarissen van de Keizerlijke Bibliotheek te Parijs, uit de verzameling alle boeken en prenten zouden mogen ontvreemden, welke in de verzameling van hun eigen bibliotheek ontbraken. Vele boeken en prenten werden naar Parijs afgevoerd. Vooral vele prenten zouden na de val van keizer Napoleon nooit terugkeren.[8][9][10]

De gemeente Den Haag had nauwelijks genoeg geld om de collectie te laten beheren en moest daarnaast een jaarlijkse huur voor het gebouw opbrengen van 4.000 gulden. Toen in 1813 prins Willem Frederik in Nederland terugkeerde, bood de gemeente hem de bibliotheek aan. De inmiddels tot soeverein vorst verklaarde Willem Frederik, aanvaardde de bibliotheek als rijkseigendom, waardoor de staat de verantwoordelijkheid kreeg voor het beheer, onderhoud en de huur. Na zijn inhuldiging als Koning der Nederlanden in 1815, bleek Willem I net als zijn voorganger Lodewijk Napoleon een goed mecenas voor de bibliotheek. Hij deed belangrijke aankopen om de collectie verder op te bouwen. Daarnaast droeg hij gedurende zijn regering diverse verzamelingen over, waaronder die van de secretarie van het Kabinet van de Koning en uit zijn privébezit de zogeheten Dillenburgse Bibliotheek.[8] Willem I bevestigde het gebruik van het Predicaat Koninklijk voor de Koninklijke Bibliotheek.

Na enkele jaren werd de omvang van de Koninklijke Bibliotheek te groot voor het Mauritshuis. In 1821 verhuisde deze daarom naar het Huis Huguetan aan het Lange Voorhout, nadat deze eerst was verbouwd om het geschikt te maken voor dat doel. Door de toevoeging van vele schenkingen en legaten had de bibliotheek vele dubbele exemplaren in haar bezit. In 1838 werd daarom een openbare verkoop georganiseerd in het gebouw, waardoor er weer wat extra ruimte ontstond voor de steeds verder groeiende collectie.[8]

Ook de organisatie van de bibliotheek groeide mee: In 1875 bestond deze uit de bibliothecaris, een onderbibliothecaris, een amanuensis, twee assistenten en een conciërge die zorg droeg voor het pand. In 1900 bestond de organisatie uit een bibliothecaris, drie onderbibliothecarissen, een amanuensis, twee wetenschappelijke assistenten, een tijdelijk ambtenaar, vier assistenten, een conciërge en een hulp-conciërge. Niet in het minst was ook het toegenomen bezoekersaantal verantwoordelijk voor de groei van het personeelsbestand. In 1888 werd een eerste leeszaal geopend en in 1897 een tweede. Ook dat bleek niet voldoende, waardoor de bezoekers vaak moesten uitwijken naar de zogeheten Kunstzaal. Deze was in 1894 geopend om toegang te verlenen tot de omvangrijke verzameling prenten en platen. In 1890 bezochten 12.130 mensen de KB, terwijl er in het jaar 1900 sprake was van 26.631 bezoekers.[8] Daarom werd er in 1908 ruimte bijgebouwd, in de achtertuin aan de Kazernestraat. De nieuwe vleugel telde zes verdiepingen op een souterrain. Daarin was onder andere een nieuwe leeszaal gerealiseerd, waarin 84 bezoekers plaats konden nemen. In de nieuwe zaal bevonden zich de meest actuele jaargangen van 450 tijdschriften en vele naslagwerken, zoals encyclopedieën en woordenboeken. De Kunstzaal werd toen opgeheven.[11]

Het bibliotheekgebouw uit 1982 aan het Prins Willem Alexanderhof in Den Haag

Sinds 1982 is de bibliotheek gehuisvest in een modern pand aan het Prins Willem Alexanderhof in Den Haag, naast het station Den Haag Centraal. Het gebouw, dat zich kenmerkt door 5.200 witte aluminium platen die de gevels bekleden, met afgeronde hoeken en terugspringende gevelvlakken, staat naast het Nationaal Archief. Het werd ontworpen door de architecten A. Hagoort, P.B.M. van der Meer en A.J. Trotz van Bureau OD205.[12] In het gebouw zijn ook het Letterkundig Museum, het Kinderboekenmuseum, RKD en de kantoren van Europeana, DEN, LIBER en IFLA gehuisvest.

Eerder was de bibliotheek gevestigd in voormalig stadspaleis Huis Huguetan aan het Lange Voorhout (periode 1821 tot 1982), daarvoor in het Mauritshuis (periode 1807 tot 1821) en een plek aan het Binnenhof (periode 1798 tot 1807).[13]

Later zal (tenminste het publieksdeel van) de bibliotheek gevestigd worden in het centrum van Den Haag, dus aan de andere kant van het Centraal Station gezien vanaf de huidige locatie. Het is gepland in het deel van het centrum dat als ‘Campus Boulevard’ gekenmerkt is, met als middelpunt de vestiging van de Leidse Universiteit aan de Wijnhaven.[14]

• Lijst van nationale bibliotheken

• P.W. Klein & M.A.V. Klein-Meijer: De wereld van de Koninklijke Bibliotheek, 1798-1998. Van statelijke institutie tot culturele onderneming. Amsterdam, Van Oorschot, 1998. ISBN 90-282-0917-4
• L. Brummel, Geschiedenis der Koninklijke Bibliotheek. Leiden, Sijthoff, 1939.
• Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis, jaargang 16 (2009). Speciaal nummer met verschillende bijdragen over de STCN.

• 
  Voorgevel van de KB aan het Lange Voorhout, januari 1925
• 
  Hoofdingang KB, 2012
• 
  Achterzijde en magazijn KB, 2009
• 
  Leeszaal, Koninklijke Bibliotheek, 2015
• 
  Leeszaal, Koninklijke Bibliotheek, 2013
• 
  Magazijnen van de KB, 2009
• 
  Tentoonstellingsruimte Topstukken KB, 2008

De Koninklijke Bibliotheek heeft 5 dataverzamelingen vrijgegeven:

• http://statengeneraaldigitaal.nl - Een website met Kamerverslagen, Kamerstukken, Kamervragen over de periode van 1814-1995 met 454.800 documenten en 2,5 miljoen pagina’s (CC0, met veel visuele toelichting in de vorm van kaarten en tekeningen)
• http://manuscripts.kb.nl - Middeleeuwse Verluchte Handschriften: 11.000 verluchtingen (illustraties en versieringen) uit 400 middeleeuwse handschriften tot ca. 1550 (CC0, 11.141 afbeeldingen voor Commons met bulkupload)
• http://watermark.kb.nl - 16.000 watermerken uit boeken gedrukt in de Lage Landen (Nederland & België) in 1450 - 1501 (CC0)
• http://anp.kb.nl - Typoscripten van radionieuwsbulletins van het ANP: 1,5 miljoen pagina’s uit 1937-1984 (CC BY-NC: losse objecten overnemen op Wikipedia niet toegestaan, kan interessant als eventuele bron van informatie en voor citaten)

Andere open verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek zijn verder te vinden op:

• http://opencultuurdata.nl
• https://web.archive.org/web/20130512182608/https://data.overheid.nl/
• http://opendatanederland.org
• https://web.archive.org/web/20131120091637/http://publicdata.eu/ (binnenkort beschikbaar)

• Website Koninklijke Bibliotheek
• Chronologie KB: Paul Schneiders, De nationale boekerij, NRC, 3-9-1998, via The Internet Archive, geraadpleegd op 20-2-2018

Andere websites met informatie van de Koninklijke Bibliotheek zijn:

• Bibliopolis, een KB-website die de nationale geschiedenis van het gedrukte boek in Nederland weergeeft
• Catalogus van de KB, met informatie over 100.000-en publicaties uit de KB-collecties
• CBK, de door de KB beheerde gemeenschappelijke kinderboekencatalogus van zestien Nederlandse instellingen incl. de KB zelf
• DBNL, Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
• Delpher, ontsluit miljoenen doorzoekbare pagina's uit kranten, boeken en tijdschriften
• Geheugen van Nederland, een KB-website met 800.000 afbeeldingen uit 100 Nederlandse musea, bibliotheken en archieven
• Netuit, pas verschenen boeken in Nederland
• STCN, overzicht van alle boeken die tot en met het jaar 1800 in Nederland zijn gedrukt, of die daarbuiten in de Nederlandse taal verschenen zijn

Zie de categorie Koninklijke Bibliotheek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.