Universiteitsbibliotheek Leiden

Bibliotheca Thysiana, Rapenburg 25, Leiden.

De Bibliotheca Thysiana is gebouwd in 1655 om de collectie boeken en pamfletten van de jurist Johannes Thysius (1621-1653) te huisvesten. Hij liet na zijn dood op 32-jarige leeftijd een erfenis van 20.000 gulden na voor het bouwen van een 'openbare' bibliotheek (tot publycque dienst der studie). Ontworpen door de architect Arent van 's-Gravesande, is de Bibliotheca Thysiana misschien wel het mooiste Leidse voorbeeld van het zgn. Hollands classicisme, een architectuurstijl die sterk is beïnvloed door de Italiaanse renaissance-architectuur van de zestiende eeuw.

De Bibliotheca Thysiana is het enige voorbeeld dat in Nederland uit de zeventiende eeuw is overgeleverd van een specifiek als bibliotheek bestemd gebouw, inclusief een woning voor de huisbewaarder. Uitzonderlijk is verder dat hier een complete zeventiende-eeuwse particuliere bibliotheek is bewaard, die een indruk geeft van het boekenbezit van een jonge, geleerde boekenliefhebber uit de periode van het late Humanisme.

De collectie omvat circa 2500 boeken en ettelijke duizenden pamfletten op alle gebieden van wetenschap.

Sinds 1876 is de bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, bestaande uit meer dan 100.000 gedrukte werken, ondergebracht in de universiteitsbibliotheek. Zij dragen een signatuur met een kastnummer 1001-1347, 1496-1511 en 1752-1761. Studies van na 1850, ongeveer een kwart van het totaal, worden wel uitgeleend aan geïnteresseerden, terwijl bellettrie slechts binnen het gebouw van de Universiteitsbibliotheek ter inzage wordt gegeven aan leden van de Maatschappij en aan medewerkers en studenten van de opleiding Nederlands van de Universiteit Leiden. Bijzondere stukken uit kasten 1018-1019 en 1496-1511 worden alleen onder toezicht ter inzage gegeven in de Leeszaal Bijzondere Collecties (voorheen de Dousa-zaal genoemd). De handschriftencollectie (LTK) en het archief (AMNL) zijn eveneens slechts onder toezicht in te zien.

Daarnaast zijn er bijna tweeduizend tijdschriften beschikbaar in de kastnummers 3932-4167. Al deze tijdschriften hebben een signatuur beginnend met de letter G (op dit moment van G 1 – G 1877).

Portret van J.T. Bodel Nijenhuis door J.L. Cornet (Collectie UB Leiden)

De Bodel Nijenhuiscollectie bevat voornamelijk oude kaarten, atlassen en topografische prenten en tekeningen. Verreweg het grootste deel daarvan werd in 1872 verworven als legaat van J.T. Bodel Nijenhuis. De jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872), directeur van uitgeverij Luchtmans, 25 jaar lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, was een verwoed verzamelaar van cartografisch en topografisch materiaal.

De collectie bevat 60.000 kaarten (waarvan 3000 getekende), 1500 atlassen, 24.000 topografische prenten, 1600 tekeningen en het archief van Youssouf Kamals Monumenta Cartographica Africae et Aegypti (1988).

De basis van de Koloniale collectie (KIT) werd in 1864 gelegd bij de oprichting van het Koloniaal Museum te Haarlem, maar delen ervan gaan terug tot het bezit van een voorloper van het museum: de in 1777 ingestelde afdeling ‘Koophandel en Colonies’ van de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen.

In 1913 werd de KIT-collectie overgedragen aan het in 1910 opgerichte Koloniaal Instituut te Amsterdam, later het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Nadat in 2013 de Bibliotheek van het KIT gesloten werd, is het deel van de collectie dat betrekking heeft op de voormalige Nederlandse koloniën ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Het KITLV werd opgericht als vereniging in 1851 en heeft een zeer vooraanstaande collectie opgebouwd over Zuidoost Azië (in het bijzonder Indonesië) en het Caraïbisch gebied (in het bijzonder Suriname, Aruba en de Nederlandse Antillen). De collectie bestaat uit circa een miljoen – merendeels postkoloniale – boeken en bijzondere collecties, waaronder 150.000 gedigitaliseerde historische foto’s, en voorts kaarten, prenten en unieke archieven.

Op 1 juli 2014 werd het beheer van deze collectie overgedragen van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) aan de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Shahnama door Manṣūr b. Ḥasan Firdawsī (uit de collectie van Levinus Warner)

Vanaf het begin was de studie van de Oriënt van vitaal belang voor de nieuwe universiteit. Theologen studeerden Semitische talen om de betekenis van de Bijbel te doorgronden. Politieke en commerciële belangen brachten de nieuwe Republiek der Zeven Verenigde Provinciën ertoe om relaties te ontwikkelen met de vijanden van haar vijanden waaronder het Ottomaanse Rijk, dat op dat moment op het hoogtepunt van zijn macht was. Tijdens haar expansionistische politiek verkreeg de Republiek het zeggenschap over de Indonesische archipel en andere gebieden in Zuidoost–Azië. In Japan handhaafden Hollandse handelaren een exclusieve handelspost ten nadele van alle andere Europese machten.

Over vier eeuwen hebben talloze manuscripten, gedrukte boeken en foto's over de Oriënt en oosterse studies hun weg gevonden naar de Universiteitsbibliotheek Leiden. Oosterse studies in Leiden bloeien nog steeds en de Oosterse Collecties groeien verder om de behoeften van de nationale en internationale wetenschappelijke gemeenschap te vervullen. De kern van de bijzondere Oosterse Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden wordt gevormd door 1000 manuscripten uit het Midden-Oosten, afkomstig van Levinus Warner (1619-1665), gezant bij de Divan in Constantinopel: het Legatum Warnerianum (het Legaat van Warner). In 1883 werd de collectie aangevuld met de aankoop bij Brill van 664 Arabische handschriften op het gebied van de klassieke letteren en islam afkomstig van Amin b. Hasan al-Halawani al-Madani, een islamgeleerde en boekhandelaar afkomstig uit Medina.

Het Prentenkabinet is opgericht in 1822 en het bezit kunst uit de zestiende eeuw tot en met hedendaagse kunstwerken: mythologische taferelen uit de Italiaanse Renaissance, daguerrotypes, de grootste portrettencollectie in Nederland, stereofotografie, Nederlandse landschappen van Rembrandt en zijn leerlingen. De collectie omvat ongeveer 12.000 tekeningen, 100.000 prenten en 80.000 foto's. Belangrijke Nederlandse kunstenaars zijn vertegenwoordigd zoals Goltzius, Visscher, Rembrandt, Troost, Maris, Toorop, en Veldhoen, maar ook prominente kunstenaars uit andere Europese scholen zoals Hogarth, Callot, Canaletto, en Dürer zijn vertegenwoordigd met werken tot 1900.

De collectie fotografie geeft een representatief overzicht van de vele facetten van het medium fotografie en van de procedés die in de geschiedenis van de fotografie zijn ontwikkeld. Het verzamelgebied omvat de fotografie vanaf de uitvinding (1839) tot heden, met de nadruk op Nederlandse fotografie en op diversiteit in procedés. De collectie bezit voorbeelden van vrijwel alle Nederlandse fotografen, van anonieme negentiende-eeuwse pioniers, naast werk van Piet Zwart en Paul Citroen tot Ed van der Elsken en Johan van der Keuken, en veel aandacht voor hedendaagse fotografen zoals Erwin Olaf en Hendrik Kerstens.

Het Leidse Aratea-handschrift

De collectie Westerse gedrukte werken bevat alle westerse boeken die zijn gedrukt voor 1801 (inclusief 700 incunabulen) evenals de zeldzame en kostbare werken die zijn gedrukt na 1801. In de loop van vier eeuwen is het boekenbezit vooral vermeerderd dankzij de legaten, schenkingen en aankopen uit het bezit van geleerden. Daarnaast verkreeg de bibliotheek ook het recht op een exemplaar van elk boek waarvoor de Staten van Holland privilege tot drukken gaven. De collectie omvat ook de meer dan honderdduizend gedrukte werken uit de bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, sinds 1876 als langdurig bruikleen gedeponeerd in de universiteitsbibliotheek.

De collectie Westerse manuscripten bevat alle westerse manuscripten (waaronder 2500 middeleeuwse manuscripten en fragmenten en 25.000 moderne manuscripten), 300.000 brieven, archieven en 3000 geannoteerde prenten van de universiteitsbibliotheek en de archieven van de universiteit.

Nauw verbonden met de collectie Westerse Handschriften is de zogeheten Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, een gegevensbank in elektronische vorm over handschriften met Middelnederlandse teksten, oorspronkelijk opgezet als de persoonlijke documentatie van de neerlandicus Willem De Vreese. Na diens dood kwam het materiaal in de Leidse universiteitsbibliotheek terecht. De gegevens over tienduizenden handschriften zijn voor een groot deel online te raadplegen.

Josephus Justus Scaliger, schilderij van Paullus Merula, derde Bibliothecaris van de Universiteit Leiden, 1597.

Het Scaliger Instituut, opgericht in 2000, tracht het gebruik van de bijzondere collecties in zowel onderwijs als onderzoek te stimuleren en te faciliteren. Het Instituut stelt expertise en een speciale werkomgeving ter beschikking, organiseert lezingen, symposia, masterclasses en bijzondere cursussen. Ook maakt het beurzen beschikbaar voor junior en senior wetenschappers uit binnen- en buitenland om onderzoek te verrichten in Leiden voor een langere periode. De verschillende beurzen, waaronder de Brill, Elsevier, Van de Sande, Juynboll en Ailion fellowships, richten zich op onderscheiden wetenschapsgebieden en/of geografische gebieden.

De Scaliger leerstoel, verbonden met zowel het Instituut van de Universitaire Bibliotheken Leiden als met de Faculteit der Geesteswetenschappen, heeft als doel het onderwijs en het onderzoek, gebruik makend van de Leidse Bijzondere Collecties, te stimuleren en activiteiten te organiseren voor een academisch en algemeen publiek.

Scaliger hoogleraren:

• Wim Gerritsen (2002-2007)[3]
• Harm Beukers (2007-2016)
• Erik Kwakkel (2016-2018)

Daarnaast wordt geregeld een internationaal vooraanstaande onderzoeker benoemd tot ‘Visiting Scaliger Professor’ die o.m. de Scaliger-lezing verzorgd: Anthony Grafton (2009), François Déroche (2010), Peter Frankopan (2017), Ted Underwood (2019).

Het Instituut werd genoemd naar Josephus Justus Scaliger (1540-1609), de beroemdste Leidse wetenschapper gedurende de vroege jaren van het bestaan van de universiteit en een weldoener van de Universiteitsbibliotheek. Na zijn dood ontving de universiteitsbibliotheek via een legaat zijn exceptionele collectie van manuscripten en al zijn oosterse boeken.

• Aandachtsgebieden: archeologie, antropologie, astronomie, cartografie, filosofie, geschiedenis, klassieken, kunst, literatuur, medicijnen, opvoedkunde, oriëntalistiek, papyrologie, politicologie, rechten, religie, uitgeverij, wetenschappen.
• Individuele collecties (keuze): D. Bierens de Haan, J.T. Bodel Nijenhuis, G.J.P.J. Bolland, J. Golius, A.P.H. Hotz, J. Huizinga, Constantijn en Christiaan Huygens, Justus Lipsius, F. Kellendonk, P. Marchand, E.M. Meijers, K.H. Miskotte, J. Oort, V. Perelešin, M. Rijke, Josephus Justus Scaliger, C. Snouck Hurgronje, C.P. Tiele, H.N. van der Tuuk, I. Vossius, L. Warner, N. van Wijk, Jan Wolkers.
• Institutionele collecties (keuze): Uitgeverij Bohn, Uitgeverij Sijthoff, Bibliothèque Wallonne, NHK (Nederlandse Hervormde Kerk), Seminarium Remonstrantum, ISIM (International Institute for the Study of Islam in the Modern World), Zaken Overzee.

• Universiteitsbibliotheek, Witte Singel 27, Leiden (Architect: Bart van Kasteel)
• Asian Library, Witte Singel 27, Leiden (Architecten: Katja Hogenboom & Jasper Felsch)
• Bibliotheek Rechten, Steenschuur 25, Leiden
• Bibliotheek Sociale Wetenschappen, Wassenaarseweg 52, Leiden
• Gorlaeus Bibliotheek en Bibliotheek Wiskunde & Informatica, Einsteinweg 55 & Niels Bohrweg 1, Leiden
• NINO Bibliotheek, Witte Singel 25, Leiden
• Academisch Historisch Museum, Rapenburg 73, Leiden
• Wijnhaven Bibliotheek, Campus Den Haag, Turfmarkt 99, Den Haag
• KITLV-Jakarta, Jl. H.R. Rasuna Said Kav S-3, Jakarta, Indonesië

• 1587-1595: Academiegebouw, Rapenburg 73, Leiden.
• 1595-1983: Faliede Bagijnkerk, Oude UB, nu: College van Bestuur, Rapenburg 70, Leiden.

• 
  Gewelfkamer Rapenburg 73 (eerste locatie) (foto RCE, 1940)
• 
  Bibliotheek aan Rapenburg 70 (1610) door Woudanus in Stedeboeck der Nederlanden, Amsterdam: Willem Blaeu, 1649.
• 
  Locatie Rapenburg 70 (1694) La nouvelle bibliothèque, uit Les delices de Leide, une des célèbres villes de l'Europe, Leiden: P. van der Aa, 1712
• 
  Rapenburg 70 (c.1890) (foto Jan Goedeljee)
• 
  Rapenburg 70 (1963)
  (foto Gerard Dukker, RCE)
• 
  Huidige gebouw:
  Witte Singel 27 (2006) (foto Meursault2004)

• Christiane Berkvens-Stevelinck: Magna commoditas – Leiden University's great asset. 425 years library collections and services. Amsterdam, Leiden University Press, 2012. ISBN 9789087281656 [vertaling met uitbreiding van ed. 2001] Digitale versie
• Christiane Berkvens-Stevelinck: Magna commoditas: geschiedenis van de Leidse universiteitsbibliotheek 1575-2000. Leiden, Primavera Pers, 2001. ISBN 90-74310-71-0
• P.C. Molhuysen: Geschiedenis der Universiteits-bibliotheek te Leiden. Leiden, Sijthoff, 1905.

• Fotografie wordt Kunst. Photo-Secession in Holland 1890-1937. Photography Becomes Art. Photo-Secession in Holland 1890-1937. Concept, beeldredactie en tekst: Maartje van den Heuvel. Zwolle: WBOOKS i.s.m. Universitaire Bibliotheken Leiden, 2019. ISBN 9789462583580
• Voyage of Discovery. Exploring the Collections of the Asian Library at Leiden University. Edited by: Alexander Reeuwijk. Leiden: Leiden University Press, 2017. ISBN 9789087282745
• Luitgard Mols & Arnoud Vrolijk. Western Arabia in the Leiden Collections. Traces of a Colourful Past. Leiden: Leiden University Press, 2016. ISBN 978-90-8728-259-2 Digital version
• For Study and Delight. Drawings and Prints from Leiden University. Edited by: Jef Schaeps, Elmer Kolfin, Edward Grasman, Nelke Bartelings. Leiden: Leiden University Press, 2016. ISBN 978-90-8728-241-7
• Leiden viert feest. Hoogtepunten uit een academische collectie. Onder redactie van Jef Schaeps en Jaap van der Ven. Leiden: Leiden University Press, 2014. ISBN 978-90-8728-220-2
• Arnoud Vrolijk, Jan Schmidt & Karin Scheper. Turcksche boucken. De oosterse verzameling van Levinus Warner, Nederlands diplomaat in zeventiende-eeuws Istanbul. The Oriental collection of Levinus Warner, Dutch diplomat in seventeenth-century Istanbul. Eindhoven: Lecturis, 2012. ISBN 978-90-70108-93-9
• Corien J.M. Vuurman. Nineteenth-century Persia in the Photographs of Albert Hotz. Images from the Hotz Photograph Collection of Leiden University Library, the Netherlands. Rotterdam en Gronsveld: Barjesteh van Waalwijk van Doorn & Co's Uitgeversmaatschappij, 2011. ISBN 978-90-5613-000-8
• Maartje van den Heuvel, Janrense Boonstra & Jan van Dijk. In atmospherisch licht. Picturalisme in de Nederlandse fotografie 1890-1925. In Atmospheric Light. Picturalism in Dutch Photography 1890-1925. Zwolle: Waanders, 2010. ISBN 978-90-400-7686-2
• Maartje van den Heuvel & Wim van Sinderen. Photography! A Special Collection at Leiden University. Leiden: Leiden University & the Hague Museum of Photography, 2010. ISBN 978-90-89101-91-4
• Fotovoorkeuren. 50 auteurs kiezen een foto uit de collectie van het Leids Prentenkabinet. Onder redactie van Joke Pronk & Tineke de Ruiter. Amsterdam: Voetnoot, 2007. ISBN 978-90-78068-15-0
• Bronnen van kennis. Wetenschap, kunst en cultuur in de collecties van de Leidse Universiteitsbibliotheek. Onder redactie van Paul Hoftijzer, Kasper van Ommen, Geert Warnar & Jan Just Witkam. Leiden: Primavera Pers, 2006. ISBN 978-90-5997-028-1
• Oostersche weelde. De Oriënt in westerse kunst en cultuur. Met een keuze uit de verzameling van de Leidse Universiteitsbibliotheek. Onder redactie van Jef Schaeps, Kasper van Ommen & Arnoud Vrolijk. Leiden: Primavera Pers, 2005. ISBN 978-90-5997-023-6
• Goed gezien. Tien eeuwen wetenschap in handschrift en druk. Eindredactie R. Breugelmans. Leiden 1987. ISBN 90-6385-141-3[8]
• R. Breugelmans: Leiden imprints 1483-1600 in Leiden University Library and Bibliotheca Thysiana. A short-title catalogue. Nieuwkoop, De Graaf, 1974. ISBN 90-6004-341-3