Processie
Een processie is een godsdienstige plechtigheid waarbij gelovigen openbaar hun geloof ritueel belijden. Dit gebruik bestaat binnen de rooms-katholieke, oosters-katholieke, oriëntaals-orthodoxe en oosters-orthodoxe kerken en in oosterse religies.
Inleiding
Omdat een processie een openbare manifestatie is, moet er toestemming zijn van de plaatselijke overheid. Op sommige plaatsen hebben gelovigen niet het recht om openbaar hun geloof te mogen belijden, maar enkel in een ruimte die daartoe is aangewezen.
Geschiedenis
In Rome kende men reeds vroeg bid- en boeteprocessies, gericht op de bescherming van de stad of het welslagen van de oogst.
In de 6de en 7de eeuw ontwikkelde zich nog een ander soort processie: de feestelijke rondgang met relieken van heiligen, ontstaan uit de plechtige overbrenging van relieken van martelaren en belijders uit de kerkhoven naar de kerken in de stad.
De meest uitbundige processies ontstonden in de tijd van de barok, waarvan in de zuidelijke landen nog altijd specifieke voorbeelden bestaan: feestelijke broederschaps- of gildeprocessies (met vaandels), bedevaartprocessies en vooral de sacramentsprocessies op of rond Sacramentsdag.
Tijdens het bewind van de Oostenrijkse keizer-koster was het in de Oostenrijkse Nederlanden per keizerlijk edict op het einde van de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw niet toegestaan om processies te organiseren. Ook in Nederland was gedurende lange tijd (1848 tot 1983) een processieverbod van kracht.
In de 21ste eeuw wordt er diepgaand onderzoek gedaan in Vlaanderen naar het immateriële aspect van een processie, die vaak al eeuwen wordt georganiseerd door de plaatselijke gemeenschap. Sommige processies worden beschouwd als van uitzonderlijk belang voor de plaatselijke cultuur, en kennen naast de ondersteuning van de kerkelijke overheid ook ondersteuning van de burgerlijke overheid. Naast een groot aantal bedevaarders komen vaak ook veel toeristen en heemkundigen processies bewonderen.
Katholieke Kerk
Bij katholieke processies gaat meestal een misdienaar of acoliet voorop met het processiekruis, meestal geflankeerd door kaars- of flambouwdragers (ceroferarii). Andere deelnemers dragen processievaandels, vaak rijk geborduurd met afbeeldingen of opschriften. Leden van broederschappen dragen vaak een processiestaf of broederschapsstaf, vaak met zilveren processiestafbekroning.
In de katholieke traditie is de belangrijkste processie de sacramentsprocessie. Hierbij wordt het Allerheiligste Sacrament in een monstrans door de priester plechtig rondgedragen onder een baldakijn (processiehemel). De monstrans met het Heilig Sacarament wordt dan vaak enige tijd op een rustaltaar geplaatst voor aanbidding.
Een andere belangrijke processie is de liturgische processie, die meestal binnen het kerkgebouw plaats heeft. Voorbeelden van liturgische processies zijn de intredeprocessie bij feestelijke missen, uitvaartprocessies en reliekenprocessies binnen de kerk.
Verder bestaan er ook boetprocessies (bijvoorbeeld in Veurne), paardenprocessies (bijvoorbeeld in Hakendover) en jubelprocessies. Ook zijn er processies ter ere van heiligen, waarbij relieken en reliekhouders worden meegedragen. Bekende reliekenprocessies zijn de ommegangen die worden gehouden tijdens de zevenjaarlijkse heiligdomsvaart van Maastricht. Aan de Vlaamse kust gaat een zeewijding vaak gepaard met een processie.
Oosters christendom
In de oosters- en oriëntaals-orthodoxe kerken worden tijdens processies iconen, waaronder het Kruis, kerkvaandels en het Evangelieboek meegedragen. Tijdens een processie wordt er altijd gezongen en wordt het Evangelie bewierookt.
Volgorde bij een orthodoxe processie:
- Processielantaarn(s)
- Processiekruis
- Vaandels
- wierook
- Iconen
- Geestelijkheid met Evangelie - Bisschop/priesters - (Hypo)diakens (met dikrim en trikirim)
- Koor
- Leken
- Ta Simantra-processie op Santorini, Griekenland
- Paasprocessie van Oudgelovigen in de oblast Moskou
- Kruisprocessie in Novosibirsk
- Processie op de Via Dolorosa in Jeruzalem
Christelijke processies in verschillende landen
België
België kent een zeer rijke en oude processiecultuur. In de provincie Vlaams-Brabant alleen al trekken jaarlijks nagenoeg honderd processies uit.
- Affligem: Bidtocht op 15 augustus
- Antwerpen: Processie Heilig Sacrament, Hemelstraat
- Antwerpen: Sint-Paulus-Processie
- Banneux: de processie van Onze Lieve Vrouw van Fatima
- Bambrugge: de Sint-Anna-ommegang (op zondag 26 juli of de eerste zondag na 26 juli)
- Bolderberg: Kaarskensprocessie op de vooravond van 15 augustus
- Booischot: Maria-ommegang (15 augustus)
- Brakel: processie in Opbrakel (15 augustus)
- Brugge: de Heilig Bloedprocessie op Onze Lieve-Heer Hemelvaart
- Brugge: de Brugse Belofte (al sinds 1304, op Maria Hemelvaart (15 augustus))
- Brugge: de Sacramentsommegang in het begijnhof op Sacramentsdag
- Brugge: processie Onze-Lieve-Vrouw van Blindekens op 15 augustus
- Brussel: Processie Heilig Sacrament, St. Jozefskerk, Frère Orbanplein
- Doornik: Grote Processie voor Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen die ook Onze-Lieve-Vrouw van Doornik is.
- Duffel: Kaarskensprocessie op de vooravond van 15 augustus
- Eine: Sint-Eligiusommegang en paardenzegening.
- Gistel: St.-Godelieveprocessie (zondag na 5 juli)
- Grimbergen: de Sint-Servaasommegang (13 mei of zondag erna - in 2005 was er een Sint-Servaasevocatie)
- Groot-Bijgaarden: Sint-Wivinaprocessie (eerste zondag van mei)
- Hakendover (nabij Tienen): de Paardenprocessie (op paasmaandag)
- Halle: de Mariastoet (tweejaarlijks: 2002, 2004, 2006 ... op Pinksterzondag)
- Hasselt: zevenjaarlijkse processie die gehouden wordt ter ere van de Virga Jesse (1996, 2003, 2010, ...)
- Heist-aan-Zee: processie Ster der Zee met zeewijding op 15 augustus
- Hoegaarden: de Palmprocessie (op Palmzondag)
- Hoogstraten: de Heilig Bloed-processie
- Ieper: Onze-Lieve-Vrouw van Thuyne
- Imde: ter ere van Onze-Lieve-Vrouw der Kranken (eerste zondag van juli)
- Itter: de processie van de Onze-Lieve-Vrouw van Itter
- Kampenhout: de boetprocessie ter ere van Onze-Lieve-Vrouw op de Tweede Pinksterdag (Tweede Sinksendag).
- Kalfort: de Maria-ommegang (tweede zondag na 15 augustus)
- Kalfort: Onze-Lieve-Vrouw ten Traan
- Kortenbos: Onze-Lieve-Vrouw Behoudenis der Kranken
- Langdorp: Sint-Pieter 15 augustus(opnieuw sinds 2OO7)
- Laarne: Sint-Machariusprocessie, jaarlijks op Pinkstermaandag sinds een eeuwen oude traditie
- Lebbeke: Bid- en boetprocessie, een Mariale processie jaarlijks op O.L.Heer Hemelvaart
- Lede: De Mariale Processie ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën (sinds 1414, op Drievuldigheidszondag)
- Leffinge: de ommegang Onze Lieve Vrouw
- Lembeek: de Veroonmars of Sint-Veroonprocessie (paasmaandag)
- Lier: de Sint-Gummarusprocessie (zondag na 10 oktober)
- Lier: sacramentsprocessie in het begijnhof (zondag na Sacramentsdag)
- Loenhout: de Sint-Quirinusprocessie (eerste zondag van mei)
- Mechelen: de Hanswijkprocessie (derde zondag na Pinksteren)
- Meigem: de Heilig-Bloedprocessie (eerste zondag van juli)
- Meldert: de Sint-Ermelindisprocessie (Pinkstermaandag)
- Moelingen: Mariaprocessie op 15 augustus
- Moerzeke: Halfoogstprocessie (15 augustus)
- Nazareth: Mariale Ommegang (8 september)
- Oostmalle: kaarskensprocessie (15 augustus)
- Oostende: zeewijding
- Opwijk: Sint-Pauluspaardenprocessie (vierde zondag van juni)
- Oud-Heverlee: processie van Onze Lieve Vrouw van Steenbergen (15 augustus)
- Poederlee: Heggestoet
- Poperinge: Maria Ommegang (eerste zondag van juli)
- (Pulderbos) : Moederkesdag 15 augustus na de hoogmis
- Ronse: Fiertel op Drievuldigheidszondag
- Rutten: Sint-Evermarusfeesten op 1 mei
- Perk: de processie ter ere van Onze-Lieve-Vrouw
- Scherpenheuvel: de Kaarskensprocessie (eerste zondag na Allerheiligen)
- Sint-Lenaarts: processie ter ere van de heilige Leonardus
- Steenhuffel: de Sint-Genovevaprocessie op Pinksteren
- Tongeren: de Kroningsfeesten (om de zeven jaar: 1988, 1995, 2002, 2009 ... in juli)
- Veerle: processie op 15 augustus
- Veldwezelt: de Sacramentsprocessie
- Veurne: de Boetprocessie van Veurne (laatste zondag van juli)
- Vilvoorde: Onze Lieve Vrouwe van Troost
- Viversel: Sacramentsprocessie op 15 augustus
- Waanrode: Sint-Bartholomeusprocessie op zondag 24 augustus of eerstvolgende zondag
- Wenduine: Zeewijding (Pinkstermaandag)
- Werchter: Paardenprocessie (Pinksteren)
- Wever: processie van de Heinkensberg op 15 augustus
- Wezet: Sint-Hadelinusprocessie op de derde zondag in september
- Zemst: Ommegang op 15 augustus
- Zoutleeuw: de Sint-Leonardusprocessie (Pinkstermaandag)
- Zutendaal: Grote Mariaprocessie op 15 augustus
- Mgr. Johan Bonny en Bruno Aerts, tijdens de Scheldewijding.
- OLV Hanswijk
- Heilig Bloedprocessie
Tussen België en Nederland
- Baarle: Kaarskensprocessie (eerste zondag na Maria-Tenhemelopneming)
Nederland
Onder de Nederlandse wet waren processies gedurende lange tijd alleen toegestaan in plaatsen waar deze al in 1848 bestonden. Processies komen dan ook nog steeds met name voor in die plaatsen. Bij de grondwetsherziening van 1983, die in 1989 van kracht werd, verdween dit processieverbod.
Van de opheffing van het processieverbod werd in Nederland voor de eerste maal gebruikgemaakt in het jaar 2002, toen in Utrecht een Willibrordprocessie werd gehouden, onder het motto "Geloven mag gezien worden". De processie was het initiatief van een van de pastores van de Binnenstadparochie Utrecht, pastor N.M. Schnell, de verantwoordelijke voor de Sint-Catharinakathedraal, waar zich een schrijn met relieken van St. Willibrord bevindt. Inmiddels is de Willibrordprocessie, waarin de reliekschrijn wordt meegedragen, een jaarlijks weerkerend evenement geworden.
- Amsterdam: Stille Omgang, in maart, ter herdenking van het Mirakel van Amsterdam uit 1345
- Amsterdam: sacramentsprocessie, op Sacramentsdag vanuit de Onze-Lieve-Vrouwekerk
- Azewijn: processie op de eerste zondag na 21 september (naamdag H. Mattheus)
- Bergen op Zoom: Maria Ommegang
- Boxmeer: Boxmeerse Vaart, trekt 14 dagen na Pinksteren
- Boxtel: Bloedprocessie, op de eerste zondag na Pinksteren
- Breda: Niervaertprocessie, op Sacramentsdonderdag (de tweede donderdag na Pinksteren)
- Delft: Maria van Jesse Ommegang, op de eerste zondag na 12 juni (feestdag St. Odulfus)
- Duiven: Sacramentsprocessie, op laatste zondag van augustus
- Eijsden: Bronk, op de 2e zondag na Pinksteren
- Eygelshoven: Bronk, op de zondag het dichtst bij 24 juni (St. Jan)
- Gerwen: Sacramentsprocessie, op zondag na Sacramentsdag vanuit de Oude St. Clemenskerk
- Grevenbicht: Pinksterprocessie, op pinkstermaandag, trekt vanuit de St. Catharinakerk
- Groessen: Sacramentsprocessie Groessense omdracht, op de zondag na Pinksteren (Feest van de Heilige Drie-eenheid)
- Haarlem: Mariaprocessie ter ere van Onze Lieve Vrouw van Haarlem, in juni, vanuit de St. Josephkerk
- Haastrecht: processie met Maria ter Weghe, op 18 oktober vanuit de Barnabaskerk
- 's-Hertogenbosch: Stille Omgang, in mei met de Zoete Moeder
- Holset: Bronk, op de eerste zondag na Pinksteren.
- Houthem-Sint-Gerlach: Kruisprocessie, in de week voor Hemelvaart
- Houthem-Sint-Gerlach: Sacramentsprocessie, op Eerste Pinksterdag
- Huissen: Umdracht
- IJsselstein: Ommedracht, op de vierde zondag van juni met Onze Lieve Vrouw van Eiteren
- Julianakanaal: Waterprocessie
- Kwadendamme (Zeeland): Sacramentsprocessie, op de eerste zondag na Sacramentsdag
- Laren (Noord-Holland): Sint Jansprocessie, op de zondag het dichtst bij 24 juni
- Lobith: Sacramentsprocessie, op de zondag na Hemelvaart, tijdens Lobithse Kermis
- Loil: Sacramentsprocessie, voorafgaand aan het jaarlijkse schuttersfeest in juli-augustus
- Loo: Sacramentsprocessie, op de 1e zondag na 15 augustus
- Luyksgestel: Sacramentsprocessie, op de tweede zondag na Pinksteren
- Maastricht: twee ommegangen tijdens de heiligdomsvaart van Maastricht, in mei/juni (zevenjaarlijks: 2011, 2018, 2025, enz.)
- Maastricht: Grote of Stadsprocessie, ook wel Sint-Servaasprocessie, op de zondag na 13 mei (feest van Sint-Servaas)
- Maastricht: Kleine Processie of Bidwegprocessie, op paasmaandag, met o.a. het genadebeeld van de Sterre der Zee vanuit de Oude Minderbroederskerk naar de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek
- Meerssen: Sacramentsprocessie, op Sacramentsdag vanuit de Basiliek van het H. Sacrament
- Megchelen: Sacramentsprocessie, op de tweede zondag na Pinksteren (viering Sacramentsdag); plaatselijke kermis
- Mheer: Broonk, voorjaarskermis of sacrementsprocessie, op de eerste zondag na Pinksteren.
- Neer: Mariaprocessie
- Netterden: Sacramenstprocessie, op de eerste zondag na Pinksteren (Drievuldigheidszondag); plaatselijke kermis
- Nunhem: Sint Servaasprocessie, op de zondag voor Hemelvaart
- Nuth: Sacramentsprocessie
- Oud Zevenaar: Sacrementsprocessie, op de derde zondag van juni.
- Overdinkel: Sint-Gerardus Majella-processie
- Sint Geertruid: Bronk, op de vierde zondag na Pinksteren
- Sittard: Sacramentsprocessie, op de zondag na Sacramentsdag
- Sittard: St.-Rosaprocessie, sinds 1667 op de laatste zondag in augustus
- Schimmert: Sacramentsprocessie, op de eerste zondag na Pinksteren
- Tegelen: Sacramentsprocessie, op de tweede zondag na Pinksteren (viering Sacramentsdag)
- Valkenswaard: Handelse Processie naar Handel, in het voorlaatste weekeinde van juni
- Venray: Sacramentsprocessie, begin jaren 60 afgeschaft en hervat in 2008
- Wahlwiller Sacramentsprocessie de derde zondag na Pinksteren
- Wehe-den Hoorn: lichtprocessie naar de Bedroefde Moeder van Warfhuizen, op de vooravond van Palmzondag
- Wehl: Sacramentsprocessie (Wehlse Umdracht), op de derde zondag van juni.
- Wisselende locatie: The Passion, de grootste (avond)processie van Nederland speelt zich af op Witte Donderdag en telt tienduizenden deelnemers en bezoekers. Het spektakel dat Jesus' veroordeling en executie wil uitbeelden wordt rechtstreeks uitgezonden door de Publieke Omroep.
- Borstbeeld van Sint-Servaas in de ommegang van de heiligdomsvaart van Maastricht
- Heilig Bloedgroep met reliekschrijn en baldakijn in de Boxmeerse Vaart
- Sacramentsprocessie in Eckelrade
- Lichtprocessie met jongeren van het bisdom Groningen-Leeuwarden, Warfhuizen
- De Sacramentsprocessie trekt door de straten van Eygelshoven onder leiding van Aartsbisschop Bert van Megen.
Andere landen
In andere landen bestaat er ook een processiecultuur zoals in Duitsland, Oostenrijk, Spanje, Italië en Polen. In het Heilige Land worden door bedevaartgangers processies houden in de Heilige Stad Jeruzalem.
Processies in de Chinese traditie
In de Chinese volksreligie, taoïsme en Chinees boeddhisme worden ook processies gehouden. Dit gebeurt meestal op de verjaardag van een bepaalde god of boeddhistische heilige of tijdens miaohui, taipingqingjiao of Chinees nieuwjaar. Bij deze processies wordt het beeld van een god op een religieuze draagstoel geplaatst. De optocht vindt meestal plaatst in de omgeving van een tempel. Vooraan in de stoet lopen mensen die de drakendans, leeuwendans of qilindans uitvoeren. Daarna volgt de draagstoel en de groep muzikanten. Daarachter lopen geestelijken (boeddhistische nonnen, boeddhistische monniken, daoshi) en gelovigen met offermaterialen zoals fruit en wierook.
Wetenswaardigheid
De processierups dankt haar naam aan deze plechtigheid omdat deze rupsen ook in een lange stoet achter elkaar lopen.
Literatuur
- Rien van Heesewijk en Peter Jan Margry, Bloedprocessies in Brabant (Breda 1993).
- Peter Jan Margry, Teedere Quaesties: religieuze rituelen in conflict. Confrontaties tussen katholieken en protestanten rond de processiecultuur in 19e-eeuws Nederland (Hilversum 2000; proefschrift)
- Leo Janssen & Karel Loeff (ed.), Getuigenis op Straat. De Larense Sint Janstraditie (Wormer 2005)
- Peter Jan Margry, 'De processie is terug - katholieke emancipatie voltooid', in: de Volkskrant, 21 juni 2005
- Geert C.Leenknegt, Processies ... een oude traditie in een nieuwe tijd, in: Tijdschrift voor liturgie. - 96. 2012, 1 / 2, pp.67-72
Zie de categorie Processions van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |