Universiteitsbibliotheek Utrecht

De Universiteitsbibliotheek Utrecht bezit een collectie handschriften, oude drukken en landkaarten, ondergebracht in de Bijzondere Collecties. Onder de handschriften zijn ongeveer 700 middeleeuwse handschriften, 1000 handschriften van na de Middeleeuwen, het Utrechts Orgelarchief en geschreven collegeaantekeningen vanaf de 16de eeuw. De collectie oude en bijzondere drukken telt ruim 130.000 gedrukte werken van vóór 1801, ongeveer 1.000.000 boeken uit de 19de eeuw en rond de 3000 zeldzame of kostbare drukken van ná 1900. De kaartencollectie omvat zo'n 6.000 documenten van vóór 1850 en 170.000 kaarten van ná 1850.

Utrechts Psalter, f. 15v

De kern van de collectie middeleeuwse handschriften wordt gevormd door de collecties van de kapittels en kloosters van Utrecht. Nadat Utrecht zich had aangesloten bij de Reformatie, nam men in 1581 het besluit de boeken van de kapittels en kloosters in en rond Utrecht te confisqueren voor de nieuwe Stadsbibliotheek in de Janskerk. Deze overname stuitte op weerstand: in 1584 zijn circa 600 handschriften en gedrukte werken, vooral uit de kloosters en uit het Janskapittel, in de bibliotheek geplaatst. De overige kapittels weigerden mee te werken en het bestaan van hun eigen collectie wordt uiteindelijk gedoogd. In de 19e eeuw werden deze voor een deel alsnog in de Stadsbibliotheek, inmiddels de Universiteitsbibliotheek, opgenomen.

Een topstuk uit de collectie is het Utrechts Psalter, dat in oktober 2015 door UNESCO toegevoegd is aan het Memory of the World-programma. Andere topstukken zijn de Codex Boreelianus, een 9de-eeuwse Griekstalige Bijbel, de monumentale maar beschadigde Zwolse Bijbel en het Pontificale van Sinte Marie, beiden uit de vijftiende eeuw. De Bijzondere Collecties hebben ook meerdere door Utrechtse verluchters gedecoreerde handschriften, waaronder het door de Meester van Otto van Moerdrecht verluchte Hs. 252 (Postilla in Prophetas, Nicolaus de Lyra), Hs. 41 en Hs. 16 B 8 van de Meester van Zweder van Culemborg en Hs. 5 J 27 van Antonis Rogiersz. Uten Broec. Ook is er een uitgebreide collectie met werken die eigendom zijn geweest van het Karthuizenklooster Nieuwlicht, zoals Hs.1023.

De bijzondere drukken bevatten onder andere de collecties van de Utrechtse kapittels en kloosters, schenkingen van de rechtsgeleerde Evert van de Poll en de godgeleerde Huybert Edmond van Buchell, collecties van diverse Utrechtse professoren uit de 17de, 18de en 19de eeuw en bibliotheken die van andere instellingen zijn overgenomen, zoals de seminariebibliotheken van het Aartsbisdom Utrecht.

De cartografische documenten komen uit diverse collecties, waaronder 19de-eeuwse particuliere collecties van Utrechtse hoogleraren, de collectie van het Geografisch Instituut en van de Bibliotheek Geowetenschappen.