Bijbelse chronologie

In de oudheid werd de kalender en jaarrekening bepaald door de seizoenen en de zichtbare hemellichten: zon, maan en sterren. Ieder volk hield zijn eigen jaartallen bij, maar we moeten rekening houden met de wijze waarop bijvoorbeeld regeringsjaren werden gerekend. Bij het ene volk was het eerste jaar van een aangetreden koning al vol als het kalenderjaar was afgelopen, terwijl bij een ander volk dan pas het eerste jaar begon. Bij de een werd een regentschap wel en bij de ander niet meegeteld. Koningslijsten kunnen daarom niet zomaar met elkaar worden verrekenend. Waar we bij het relatief onbeduidende en op zichzelf gerichte volk van Israël met allerlei onzekerheden blijven zitten, geven de gebeurtenissen in een wereldrijk, dat met veel culturen in aanraking komt, vaak veel geschikter materiaal om dateringen vrij exact te kunnen doen. Als we vervolgens de lotgevallen van de Israëlische koningen relateren aan bijvoorbeeld die van hun Assyrische belagers, kunnen dwarsverbanden worden gelegd.

De dag begon wanneer de zon opkwam en eindigde bij zonsondergang. In Mesopotamië begon men ermee de dag te verdelen in 12 gelijke delen, gebaseerd op hun twaalftallig stelsel. In Mesopotamië en Kanaän was de maan erg belangrijk. De maand begon met nieuwe maan. In sommige culturen, zoals de Hebreeuwse, was een jaar verstreken wanneer er twaalf maanden waren geteld. Het jaar duurde daardoor ongeveer 11 dagen te kort. Om te voorkomen dat (na een jaar of zes) Pesach te vroeg in het jaar zou vallen, werd een schrikkelmaand ingevoerd voordat de paasmaand nisan begon. Voor het Oude Egypte was het jaar belangrijker dan de maand; omdat de Nijl jaarlijks voorspelbaar uit haar oevers trad. Daarom waren de zon en een ster als Sirius (Sopdet) van vitaal belang.

De Oude Grieken en de Romeinen waren uitstekende historici, die tijdstippen zo goed mogelijk vastlegden. Zij rekenden vrijwel altijd vanaf de eerste keer dat de Olympische Spelen werden gehouden (776 v.Chr.) of van de datum volgens het boek Ab urbe condita waarop de stad Rome zou zijn gesticht (753 v.Chr.), de zogenoemde Ab-Urbe-Condita-jaartelling. Zo’n tijdsbepaling werd dan gespecificeerd door een aantal politici te noemen dat op het moment van de beschreven gebeurtenissen regeerde. In Rome bij voorkeur de consuls, omdat die in principe op een vaste dag voor het daar op volgende jaar gekozen werden. Dit gebruik klinkt door in de Bijbel wanneer de auteur van het Evangelie volgens Lucas in hoofdstuk 3 drie, vier machthebbers opnoemt om de gebeurtenissen in historisch perspectief te plaatsen.

De jaartallen die dit artikel geeft, zijn soms onzeker en daarom voorzien van een vraagteken. Andere zijn niet aan twijfel onderhevig, doordat de context en genoemde feiten voldoende basis bieden voor een zekere datering. Voorbeelden hiervan zijn het jaar 841 v.Chr. waarin Jehu aan de macht kwam en 722 v.Chr. voor de val van Samaria. Alle dateringen van vóór ongeveer 930 v.Chr. zijn schattingen.

In de Bijbelse chronologie worden de gebeurtenissen uit de Bijbel waar mogelijk gerelateerd aan gebeurtenissen in omringende landen of landen waarvan gebeurtenissen in de Bijbel staan, zoals in het Oude Egypte, Assyrië, Babylonië, het Perzische Rijk en het Romeinse Rijk. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de annalen en ander archeologisch materiaal uit deze landen en uiteraard uit Palestina. Er wordt vooral gezocht naar gebeurtenissen die in documenten uit meerdere landen worden beschreven, vooral in relatie tot gebeurtenissen die we wel met grote waarschijnlijkheid of zekerheid kunnen plaatsen in een absolute chronologie, zoals zonsverduisteringen en maansverduisteringen (liefst volledige verduisteringen, omdat deze zeldzaam zijn en met zekerheid kunnen worden gedateerd). Voor de periode tussen de gebeurtenissen uit de Hebreeuwse Bijbel en het Nieuwe Testament wordt veel gebruikgemaakt van I Makkabeeën en de werken van Flavius Josephus.

Het Mesopotamische zondvloedverhaal, het Gilgamesj-epos

Het eerste woord van de Bijbel betekent In het begin. Het tekent de eerste elf hoofdstukken van Genesis, verhalen die vaak verwant zijn aan de mythologie uit Mesopotamië. Genesis beschrijft de schepping van hemel en aarde en in een tweede verhaal de schepping van Adam en Eva in de Hof van Eden. De mensen worden in die periode ongeveer 900 jaar oud (in de mythologie van Mesopotamië worden de eerste mensen tienduizenden jaren oud). De eerste periode in de indeling hieronder wordt afgesloten met een wereldomvattende overstroming, de zondvloed.

Voor de chronologie van de periode tot aan grofweg 1000 v.Chr. kan bovengenoemde methode niet worden gehanteerd, omdat de gebeurtenissen in de Bijbel in deze periode zelden worden gestaafd door buitenbijbels bewijsmateriaal en in nog minder gevallen een betrouwbare datering mogelijk is. "Terugtellend" vanaf de periode vanaf ongeveer 1000 v.Chr. is het wel mogelijk een chronologie te "reconstrueren". Deze heeft uiteraard weinig tot geen wetenschappelijke waarde, maar kan helpen de verhalen te plaatsen in de context van het archeologisch materiaal dat uit de betreffende periode is overgebleven, zoals een denkbare relatie tussen de ziggoerats in Babylonië en de Toren van Babel.

Deze periode kent het eerste jaartal in de Bijbel dat min of meer vast ligt, namelijk de inval van Sjosjenq I (in de Bijbel Sisak genoemd) in 925 v.Chr. Er werd namelijk een stele met herdenkingsinscriptie van zijn veldtocht in Egypte gevonden. Vanaf dit jaartal kunnen dit soort dwarsverbanden met buitenbijbels archeologisch materiaal steeds worden gelegd (zie in het begin van het artikel onder het kopje "Methode"). Zo bevestigt de stele van Mesha bijvoorbeeld dat Moab zich van Israël losmaakte; de Bijbel zegt: na Achabs dood.

De inscripties van de Assyrische koningen geven de namen en een minstens globale datering van zes koningen van Israël en van drie van Juda[3]:

• Salmanassar III (858 - 824 v.Chr.) noemt Achab en Jehu.
• Adad-Nirari III (811 - 783 v.Chr.) noemt Joas van Israël.
• Tiglat-Pileser III (745-724 v.Chr.) noemt Menachem, Pekach, Hosea en Achaz van Juda.
• Sanherib (705 - 681 v.Chr.) noemt Hizkia.
• Esarhaddon (681 - 669 v.Chr.) en Assurbanipal (669 - 627 v.Chr.) noemen Manasse.

Het zijn ijkpunten om de chronologie van de Bijbel te correleren aan bijvoorbeeld de Assyriologie en daarmee aan onze jaartelling.

Overig

• Koning David: Hoewel Davids naam in een inscriptie is gevonden, twijfelen sommige geleerden of David niet een titel was in plaats van een eigennaam. Meestal wordt zijn koningschap gedateerd rond het jaar 1000 v.Chr.
• Jerobeam en Rehabeam zijn tegelijkertijd (ca. 930 v.Chr.) koning geworden en hun opvolgers zijn allebei in 841 door Jehu vermoord. Tussen deze tijdstippen zijn in Israël 98 regeringsjaren verstreken en in Juda 95. Ook verderop komen er moeilijkheden, wanneer men de regeertermijnen precies wenst aan te houden. Vermoedelijk zijn de lijsten van verschillende bronnen afkomstig. Gelukkig zijn er buitenbijbelse documenten die dezelfde persoonlijkheden en gebeurtenissen beschrijven, waardoor met enige regelmaat de klokken weer gelijk kunnen worden gezet.
• De profeet Jesaja had er bij Achaz op aangedrongen neutraal te blijven
• Hosea wilde een verbond met Egypt; stuurde gezanten.
• Sargon II (721/2-705) deelt in zijn annalen mee, dat hij in zijn eerste regeringsjaar Samaria verwoestte en 27.290 inwoners buit maakte — 2 Koningen 17:1-6. Maar mogelijk is dit propaganda en was de stad al gevallen onder zijn voorganger

• 
  Karnak: Inval van Sjosjenq I (Sisak) in Israël
• 
  Mesa's relaas over Moabs onafhankelijkheidsstrijd tegen Achab
• 
  Jehu bij Salmanasser III
• 
  Tiglat Pileser III
• 
  portret van Sargon II

• 
  De door Hizkia aangelegde ondergrondse watervoorziening van Jeruzalem
• 
  Sanheribs verslag van zijn oorlog in Juda, 701 v.Chr.
• 
  Krijgsgevangenen uit Lakis
• 
  Het beleg van Lakis
• 
  Scherf met daarop een brief uit het door Nebukadnezar bedreigde Lakis

• 
  Cyruscilinder: alle gedeporteerde volken mogen terugkeren om hun eigen goden te aanbidden.
• 
  Xerxes I achter zijn vader Darius I

De periode tussen de Hebreeuwse Bijbel en het Nieuwe Testament. De Hebreeuwse Bijbel eindigt met de herbouw van Jeruzalem, inclusief de muur van Jeruzalem, rond 444 v.Chr. Het Nieuwe Testament begint met de aankondiging van de geboorte van Jezus, rond 6 v.Chr. Veel informatie over deze tussenliggende periode wordt ontleend aan I Makkabeeën en de werken van Flavius Josephus (die ook over de eerste eeuw n.Chr. veel informatie geeft).

Overig

• Door steeds tijdig de juiste kant te kiezen in de Romeinse burgeroorlog, voorkomt Herodes dat Cleopatra VII invloed krijgt in zijn land. Hij bouwt onder meer Caesarea Maritima, een Romeinse stad aan de kust, Massada en maakt een begin met de vernieuwing van de Joodse tempel.

• 
  Muntstuk van Ptolemaios Philadelphus
• 
  Antiochus IV Epifanes