Seth (persoon)

Pre-christelijke joodse geschriften zoals het pseudepigrafische boek Jubileeën veronderstellen dat Abel geen nakomelingen had en die van Kaïn werden gedood tijdens de zondvloed, waardoor Seth de vader van het mensenras werd. Andere teksten beschrijven de nakomelingen van Seth vooral als de rechtvaardige afstammingslijn van de mensen die vaak in conflict komt met andere afstammingslijnen.

In het Eerste boek van Henoch wordt in een openbaring Adam beschreven als een witte stier en Kaïn, Abel en Seth als respectievelijk een zwarte, een rode en een witte stier. De nakomelingen van Seth, zoals Noach, Abraham en Izaak zijn eerst witte stieren, maar vanaf Jakob worden zij witte schapen, die slachtoffer kunnen worden van roofdieren. Aan het eind van de openbaring wordt een witte stier geboren, die als een messias de nakomelingen van Seth weer verandert in witte stieren. Afstamming van Seth kon door joodse auteurs worden uitgelegd als een typologie voor vooral het rechtvaardige en deugdzame deel van de mensheid.

In enkele joodse tradities werd de conclusie getrokken dat Kaïn en vaak ook Abel geen zonen waren van Adam, maar door een wellustige engel bij Eva waren verwekt. Seth zou de enige zijn die uit een relatie tussen Adam en Eva was voortgekomen. Sommige tradities zagen Seth en zijn nakomelingen als de bezitters van bijzondere wijsheid. In het eerste boek van de Oude geschiedenis van de Joden schrijft Flavius Josephus, dat Seth een zeer deugdzaam bestaan leidde en al zijn goede eigenschappen en kennis aan zijn kinderen overdroeg, waaronder de kennis van de astrologie. Aangezien Adam een keer voorspelde dat de aarde zou worden vernietigd door een zondvloed en daarna een storm van vuur en zwavel, legden de nakomelingen van Seth deze kennis vast op twee steles, zodat die voor de mensheid behouden zou blijven.

In het Boek van Adam en Eva, dat materiaal bevat dat teruggaat tot de eerste eeuw n.Chr., vertelt Adam aan Seth over een door hem ontvangen openbaring. Ook die ontvangen wijsheid schrijft Seth op twee steles.

Met name in de literatuur van de gnostische stroming die aangeduid wordt als het sethianisme had Seth de rol van de geestelijke vader en de hoeder van het geslacht van de gnostici. Dat element kwam ook voor bij de gnostische stroming van de borboriten. In een aantal gnostische teksten werd hij gelijkgesteld met Jezus Christus en had hij de rol van de verlosser. In de kosmogonie van deze groepen had Seth een betekenis die even belangrijk was als die van Christus en werd Christus ook wel geïdentificeerd met Seth als manifestatie van dezelfde goddelijke entiteit. Deze gelovigen zagen zichzelf als de nakomelingen of “het zaad” van Seth. Zij hadden een aantal heilige boeken met openbaringen over Seth, waarvan de meeste pas bekend werden na de vondst van de Nag Hammadigeschriften in 1945. Dit betreft koptische vertalingen van teksten die oorspronkelijk in het Grieks waren geschreven.

Een aantal elementen in de joodse tradities is ook in een aantal gnostische teksten van de tweede eeuw aan te treffen. Volgens de Openbaring van Adam vertelde Adam aan Seth over het gevaar van de komende zondvloed en de storm van vuur en zwavel en gaf hij Seth de opdracht de aan hem gegeven kennis voor het nageslacht te bewaren. Volgens het Heilige boek van de grote onzichtbare Geest had Seth uitdrukkelijk de rol van de Verlosser. In een epiloog werd beschreven dat Seth zelf de tekst van het verhaal schreef en het verborg in de bergen, zodat het door latere generaties gelezen kon worden. In het geschrift de Drie Stèles van Seth waren de twee door Flavius Josephus beschreven stèles er drie geworden, waarop Seth de kennis voor zijn nageslacht vastlegde. Ook volgens een aantal gnostische geschriften werden Kaïn en Abel bij Eva verwekt als gevolg van haar verkrachting door de demiurg.

In de Legenda aurea van Jacobus de Voragine van eind dertiende eeuw wordt een verhaal verteld dat Seth van de aartsengel Michaël een tak van de boom van de kennis van goed en kwaad ontving om zijn vader te genezen, die op zijn sterfbed lag. Bij zijn terugkeer was zijn vader al dood. Seth plantte de tak op Adams graf. De boom die daaruit groeide, zou uiteindelijk het hout leveren voor het kruis van Jezus. Deze 'legende van het heilige kruis' is door Taddeo Gaddi als fresco geschilderd in de kerk S. Croce te Florence.