Vliegbasis Volkel

In 1940 werd door Duitse troepen begonnen met de aanleg van een vliegveld bij de dorpen Volkel en Odiliapeel; een zgn Nachtlandeplatz voor toestellen van de Luftwaffe. De plek werd uitgekozen vanwege de vlakke ligging en omdat er een spoorlijn lag.

Het veld was op negen punten rondom voorzien van Flak. Aanvankelijk werden grasbanen gebruikt maar vanwege de drassigheid werden in 1942 twee elkaar kruisende verharde stenen banen aangelegd, aangevuld met een derde grasbaan.

Gedurende de periode 1943-1944 werd Volkel door diverse Luftwaffe eenheden operationeel gebruikt:[1][2] Dit waren zowel vliegende, als overige eenheden.

De vliegende eenheden vielen onder onder Fliegerhorst-Kommandantur E 30/VI en omvatten:

• II Gruppe / JagdGeschwader 26 (6 – 15 aug 1943) Messerschmitt Bf 109
• II Gruppe / JG 3 (14 – 25 dec 1943) met Bf 109
• I Gruppe / KampfGeschwader 6 (29 aug – 21 sep 1944) met Junkers Ju 88 A
• II Gruppe /KG 6 (29 aug – 4 sep 1944) met Ju 88 A
• III Gruppe / JG 1 “oesau” (10 nov 1943 – 25 feb 1944) met Focke Wulf Fw 190
• III Gruppe/ KG 51 “edelweiss” (30 aug – 5 sep 1944) met Messerschmitt 262 ook wel Einsatzkommando Schenk genoemd (naar maj Wolfgang Schenk van KG 51)

N.B. Ook genoemd wordt Sonderkommando Götz. Dit was een verkenningseenheid met 4 Arado 234's die vanaf september 1944 op vluchten boven Engeland werden ingezet. Deze eenheid had echter Rheine als standplaats [3].

De overige eenheden [4] waren:

• Stab II. Fallschirm-Korps
• 3 Bataljons uit de 6e en 7e Fallschirmjäger-Division

Regelmatig werd het vliegveld gebombardeerd maar steeds werd het hersteld. De Duitsers ronselden bewoners uit de omgeving voor het herstel van de start- en landingsbanen via lokale burgemeesters, die opdracht kregen aantallen mensen te leveren. Vanwege het gevaar voor geallieerde bombardementen weigerden sommige burgemeesters echter medewerking. H. Verheijen uit Erp werd hiervoor gearresteerd en naar concentratiekamp Buchenwald gebracht waar hij in maart 1945 overleed.

Bombardementen in augustus en september 1944 betekenden het einde van de Luftwaffe op Volkel. Banen en infrastructuur waren zodanig verwoest dat snel herstel onmogelijk was.

In september 1944 rukten de geallieerden op door Oost-Brabant in het kader van Operatie Market Garden en verliet de Luftwaffe het vliegveld, na de overgebleven gebouwen vernield te hebben. Een Duitse hangar en een deel van de keuken bleven gespaard. De klinkers van de banen werden na de oorlog door de Dienst Domeinen aan de gemeente Uden verkocht, die er in 1947 daarvan de Markt bestraatte.

• 
  Uden in 1840, met in het hart het gebied van de huidige vliegbasis
• 
  Geallieerde opnamen na bombardement, 19 september 1944
• 
  Vanaf 1944 RAF eenheden als 121 Wing met Hawker Typhoon
• 
  122 Wing met Hawker Tempest
• 
  126 Wing met Supermarine Spitfire

Nu nog met de F-16

Straks met de F-35

De organisatiestructuur van de vliegbasis is als volgt

• Commandostaf
• 312 en 313 Multirole Squadrons (F-16) inzetbaar voor strike, airdefense en close air support taken.
• 640 Platform Sq regelt de verkeersleiding, meteo, brandweer en bewaking.
• 703 MUNition Support Sq USAF verantwoordelijk voor onderhoud en bewaking 'special weapons'.
• 900 Onderhouds Sq onderhoudt en repareert de vliegtuigen en hun bewapening.
• 901 Logistiek Sq verzorgt de overige ondersteuning op de basis en bij uitzendingen.
• Groep Luchtmacht Reserve eenheid met parttime militairen voor algemene taken.

De vliegbasis bezit een traditiekamer met de naam Typhoon. Deze is sinds 1992 te bezichtigen. Er zijn documenten en foto's te zien omtrent de geschiedenis van de basis en vliegtuigmodellen, schietstoelen, boordwapens en onderdelen van diverse vliegtuigen. Zelfs complete cockpits van een F-104G Starfighter en van een F-16 staan er tentoongesteld, waar bezoekers in kunnen plaatsnemen en zich even een militaire vlieger kunnen wanen.

Uitleg van het WS3 systeem op Volkel in 2008

Hoewel het door het ministerie van Defensie nooit is bevestigd of ontkend, vermoedt men dat de vliegbasis nu de enige locatie in Nederland is waar kernwapens zijn opgeslagen. Oud-premiers Ruud Lubbers[6] en Dries van Agt[7] hebben dit in 2013 ook bevestigd. Het zou gaan om 22 atoombommen van het type B-61

De rechtmatige aanwezigheid van deze wapens berust op een in 1959 bevestigde multilaterale overeenkomst tussen Nederland en de Verenigde Staten. De Overeenkomst op het gebied van samenwerking bij het gebruik van atoomenergie voor de wederzijdse verdediging werd op 6 mei 1959 door de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Josef Luns namens de Nederlandse regering ondertekend en bekrachtigd. Dit maakte de komst en opslag van tactische kernwapens naar Nederland mogelijk. Deze werden vanaf januari 1960 ingevlogen maar bleven onder USAF beheer. Op 1 juli 1960 kreeg 311 Squadron een nucleaire NAVO taak, een jaar later gevolgd door 312 Squadron.

4 Republic F-84F Thunderstreak jachtbommenwerpers stonden altijd 'opgebombd' standby om binnen 15 minuten op te stijgen. Gedurende de Cubacrisis werd dit aantal verhoogd tot 12 stuks en waren vrijwel alle jachtvliegers geconsigneerd. Op Volkel stonden toen, net als op andere NAVO vliegbases met een nucleaire taak, altijd toestellen standby voor inzet met kernbommen.[8] In de toenmalige Yankee-Orange area waren ruim 50 bommen van het type B-28 beschikbaar voor inzet. De veiligheidsmaatregelen waren extreem. Wie zonder toestemming binnen een bepaalde cirkel om een vliegtuig kwam, kon zonder meer worden doodgeschoten. Op een Britse basis in West-Duitsland kostte dit een monteur het leven.

Vermoedelijk lagen vanaf 1961, tijdens de Koude Oorlog – waarin op Volkel met de F-84 Thunderstreak en later de F-104 Starfighter werd gevlogen – aan de noordkant van de basis B28 en later B-43 in een zwaar bewaakte Weapon Storage Area (WSA) opgeslagen (de B-28 was destijds de tactische atoombom voor de Republic F-84 Thunderstreak en de B-43 was dit voor de F-104 Starfighter).

Periodiek werden er enkele van en naar een ander zwaar bewaakt gedeelte op de basis gebracht, 4 open hangars (later bunkers) naast de hoofdbaan waarin permanent nucleair bewapende startklare vliegtuigen waren opgesteld: Quick Reaction Alert. De nucleaire QRA-taak kwam na het einde van de Koude Oorlog te vervallen en in de WSA ligt nu gewone munitie opgeslagen nadat in het begin van de jaren 1990 het Weapon Storage and Security System (WS3) werd ingevoerd. Nu vermoedt men dat de kernwapens liggen in elektronisch bewaakte kluizen in de vloeren van 11 van de 32 vliegtuigshelters verspreid over de basis waarin tevens F-16's zijn gestald. Het USAF 703 Munition Support Squadron, (MUNSS) is belast met bewaking en onderhoud van kernwapens.[9]

De B-61 is de nucleaire standaardbewapening van de F-16 en is bedoeld om in oorlogstijd met Nederlandse toestellen ingezet te worden binnen het kader van de kernwapentaak die Nederland in NAVO-verband vervult.[10]

De vermoedelijke aanwezigheid van deze wapens leidt af en toe tot protestacties door vredesactivisten, variërend van vreedzame blokkades tot de vernieling van gebouwen en materieel.

Op 10 september 2009 maakte de PvdA bekend dat de partij van de kernwapens af wilde.[11]

In gelekte documenten die door Wikileaks op internet zijn geplaatst op 29 november 2010, bevestigt een Amerikaanse diplomaat de aanwezigheid van kernwapens. De toenmalige minister Rosenthal (Buitenlandse Zaken) maakte kenbaar "geen mededelingen over de aan- of afwezigheid van kernwapens te doen".[12] Oud-premier Ruud Lubbers gaf in een documentaire van National Geographic toe dat in ondergrondse kluizen op de vliegbasis 22 Amerikaanse atoombommen opgeslagen liggen.[13]

Op 16 juli 2019 werd bekend dat de Belgische krant De Morgen had ontdekt dat in een NAVO conceptrapport[14] de locatie van 6 vliegvelden werd prijsgegeven waar kernwapens zijn opgeslagen t.b.v. gebruik door NAVO-lidstaten. Volkel stond hier ook bij. In de officiele versie van het rapport werden deze locaties echter niet meer met naam genoemd.

Periodiek (2x per 3 jaar) worden in juni de Luchtmachtdagen gehouden. Deze staan in het kader van personeelswerving en bestaan voornamelijk uit demonstraties, display teams en presentaties van oude en nieuwe vliegtuigtypen. De eerst volgende open dagen zijn 14 en 15 juni 2020 op Vliegbasis Volkel.

Er is ooit geopperd om de vliegbasis ook een functie van civiele medegebruik voor de regio te laten bekleden als 'Uden Airport' omdat de basis al thuishaven is voor de traumahelikopter voor Zuidoost-Nederland, in samenwerking met het Radboudumc. Ander civiel gebruik werd echter afgewezen.

Sinds 1955 vinden er vanaf de vliegbasis zweefvliegactiviteiten plaats. Tegenwoordig huist de 'zweefvliegclub Volkel' er in de oude Duitse hangar uit de Tweede Wereldoorlog die ondanks de geallieerde bombardementen overeind is gebleven.

• Website Vliegbasis Volkel
• Achtergronddocument over de NAVO kernwapentaken in Europa en de positie/rol van bases zoals Volkel, Ramstein e.a.

Vliegvelden in Nederland

Luchthavens van nationale betekenis: Amsterdam · Eindhoven · Groningen · Lelystad · Maastricht · Rotterdam Luchthavens van regionale betekenis: Ameland · Arnemuiden · Breda · Budel · Den Helder · Drachten · Hilversum · Hoogeveen · Middenmeer · Oostwold · Teuge · Texel · Twente Militaire vliegbases: Deelen · Eindhoven · Gilze-Rijen · Leeuwarden · Volkel · De Peel · Woensdrecht Zweefvliegvelden: Arnhem · Axel · Biddinghuizen · Castricum · Haamstede · Lemelerveld · Malden · Marknesse · Nistelrode · Noordwijk · Schinveld · Slootdorp · Soesterberg · Veendam · Venlo Helikopterhavens: Amsterdam · Eemshaven · Emmer-Compascuum · Maasvlakte · Venlo · Vlieland MLA-vliegvelden: Middenmeer · Stadskanaal Voormalige vliegvelden: Bergen · Ede · Havelte · Keent · Ockenburg · Valkenburg · Vlissingen · Ypenburg Caribisch Nederland: Bonaire · Saba · Sint Eustatius