Vliegbasis Deelen

• Startbaan 02-20; 50m breed en 2400m lang uit beton en asfalt. De asfalt toplaag van de baan is verwijderd waardoor deze ongeschikt is geworden voor gebruik door zware vliegtuigen.
• Het verkeersleidingsgebied van Deelen (de "Controlzone") strekt zich boven het veld uit tot 3000 voet boven zeeniveau. Naar het noorden tot Apeldoorn Zuid, naar het zuiden tot Elst, naar het westen tot Ede en naar het oosten tot Dieren.
• Zweefvliegactiviteiten en activiteiten met modelvliegtuigen vanaf de grasdelen van het veld. Ca. 2 NM (4 km) oostelijk van Deelen ligt het zweefvliegveld Terlet.
• Navigatiebaken: het militaire TACAN baken is nog steeds in gebruik.
• Instrument Landing System: De ILS van de gesloten basis Soesterberg EHSB is opgesteld op baan 20.
• Communicatie; torenfrequenties: VHF 129.925 122.1 MHz en UHF 279.925 en 257.8 MHz

In juli 1913 kreeg de in Soesterberg opgerichte Luchtvaartafdeeling der Koninklijke Landmacht (LVA) als taak het patrouilleren langs de landsgrenzen ter handhaving van de neutraliteit. Voor de uitvoering van die taak was de vliegveld Soesterberg ontoereikend en dus werden hulpvliegvelden ingericht bij Arnhem, Nieuw-Milligen, Gilze-Rijen, Venlo en Vlissingen.
Het kamp van de LVA lag ten noordoosten van landgoed Vrijland in de gemeente Arnhem. De onverharde startbanen werden in april 1940 omgeploegd om gebruik door de Duitsers te beletten.

Voor de Luftwaffe werd van mei 1940- september 1944 ten noordwesten van Vrijland, deels op 2.000 ha van park De Hoge Veluwe onder de naam Fliegerhorst Deelen (codenaam: Alster)een nieuw vliegveld van 4.000 ha met een omtrek van 25 km gebouwd. Dit werd de grootste Duitse vliegbasis in Nederland en stond hiërarchisch onder 'Leithorst' Schiphol. Nederland - door de Luftwaffe aangeduid als 'Luftgau Holland' - vormde een van de voornaamste uitvalsbases van de Luftwaffe voor aanvallen op Engeland en de eerste verdedigingslinie tegen de geallieerde luchtaanvallen op nazi-Duitsland.

Eenheden

Junkers 88

Messerschmitt 110

Messerschmitt 109

Van 1940 - 1945 waren diverse Luftwaffe eenheden op de Fliegerhorst Deelen gelegerd[4] [5]

De vliegende eenheden waren ingedeeld bij de 1e en 3e Jagddivision en onder commando gesteld van Fliegerhorst-Kommandantur E 25/VI (1940-1942) en daarna onder Fliegerhorst-Kommandantur E (verlegbar) 201/XI (1943-1945)

• Stab / NachtJagdGeschwader 1 (7 sep 1940-3 dec 1943) onder Oberst Wolfgang Falck (1940) en Oberst Werner Streib (1943)
• II gruppe NJG1 4,5 en 6 staffel (7 sep 1940-3 mei 1941) met Dornier Do 17Z
• I gruppe / NJG 6 (18-20 jun 1944) 1,2 en 3 staffel met Bf 110
• I gruppe / KampfGeschwader 6 (2-6 mrt 1943 en 14 mrt-17 mei 1943) met Junkers Ju 88
• III gruppe / KG 6 (1-4 sep 1944) met Messerschmitt Bf 110
• III gruppe / KG 2 (14 jul 1942- 16 mrt 1943) met Heinkel He 111
• I gruppe / JagdGeschwader 1 (1 apr 1943-6 dec 1943) 1,2 en 3 staffel met Focke Wulf Fw 190
• II gruppe / JG 1 (22 jul-24 sep 1942) 4 staffel met Fw 190
• III gruppe / JG 1 (1 apr-30 mei 1943) 7,8 en 9 staffel met Fw 190
• IV gruppe JG 1 (25 jul 1943-2 jan 1944) 10 staffel met Fw 190
• II gruppe / JG 26 (28 jul- 6 aug 1943) 4,5,6 en 7 staffel met Messerschmitt Bf 109
• II gruppe / JG 54 (23 jun-8 jul 1943) 4 staffel met Bf 109
• III gruppe / JG 54 (23 jun-8 jul 1943) 7,8 en 9 staffel met Bf 109
• Luftbeobachtungsstaffel 1 (21 dec 1943-13 jan 1944) met Bf 110 en Ju 88
• Luftnachrichten-Abteilung 61 (aug 1941-okt 1942)
• 4e, 7e en 12e Flak Gruppen

Een deel van de voormalige Duitse baan (gekenmerkt door de bakstenen) is nog steeds goed zichtbaar en werd tot in de jaren 1980 voor scholing en training gebruikt door de afdeling Rapid Runway Repair.

Voorafgaand aan Operatie Market Garden werd Deelen op 15 augustus en op 3 september 1944 zwaar gebombardeerd waarna alle Luftwaffe eenheden de basis verlieten. De basis bleef open als hulpvliegveld en als V1 opslagplaats. Dit duurde tot maart 1945 waarna alle Duitse militaire activiteiten op en rond Deelen werden gestaakt.

Van 1946-1950 werd Deelen een opslagplaats voor allerlei onbruikbaar defensie materieel. In die periode stond letterlijk van alles op het veld gestald, variërend van buitgemaakt Duits materieel tot overtollige Engelse en Amerikaanse voorraden en het gehele afgedankte Canadese militaire voertuigenpark. In totaal ging het om 37.000 voertuigen: motoren, jeeps, lichte en zware vrachtwagens, geschut en tanks[6]

Na 1950 wilde men het vliegveld weer gereedmaken voor gebruik en werd het oude materieel van het vliegveld verwijderd; een deel ligt echter nog steeds begraven in stortplaatsen.

• In 1951 werd 298 squadron (sqn) van de Groep Lichte Vliegtuigen (GPLV) op de basis gelegerd; men vloog met De Havilland Beavers.
• In 1955 werd 298 sqn uitgebreid met de eerste helikopters van het type Hiller-23B Raven.
• In 1956 werd 299 sqn opgericht en ging opereren met Piper Super Cubs en Hiller-23B Ravens.
• In 1957 werden beide sqns overgeplaatst naar Vliegveld Ypenburg in verband met de komst van 306 sqn.
• Van 1957-1963 was 306 sqn met RF-84F Thunderflash fotoverkenners op de basis gelegerd.
• In 1963 werd 306 sqn overgeplaatst naar de vliegbasis Twenthe en keerde de GPLV terug uitgerust met de Aérospatiale Alouette II.

Van 1964-1995 werd Vliegbasis Deelen weer gebruikt door de GPLV en waren 298, 299, 300 en het logistiek squadron op de basis gehuisvest (298 en logistiek Sq gingen in 1966 over naar vliegbasis Soesterberg met alleen Alouette III. 300 Sq kwam vanuit Ypenburg (dat werd gesloten) naar Deelen en zette aldaar de operationele taak alsmede de opleiding tot helikoptervlieger voort. Tevens werden de Piper Super Cubs van 298 en 299 Sq aan 300 Sq toegevoegd. Het 300 Sq omvatte een bijzondere vlucht met mobilisabele Piper Cub Vliegers, in oorlogstijd bestemd voor 301 en 302 Sq. Naast de AL III en de Piper Super Cub werd er tot 1974 ook gevlogen met De Havilland Beaver. Later schakelde 299 sq over op de BO-105 van Messerschmitt-Bölkow-Blohm.
Van 1973 - 1995 was Deelen thuisbasis van het helikopter demoteam The Grasshoppers. Ook verleende de basis ondersteuning aan de nabijgelegen voormalige Luchtmacht Electronische en Technische School (LETS).

In februari 1992 brak een terroristische actiegroep in een hangar op de vliegbasis in en stak BO-105 helikopters in brand. Er werd grote schade aangericht maar niemand raakte gewond.

Het einde van de Koude Oorlog resulteerde in sluiting van de vliegbasis in 1995. Deelen werd herbestemd als Militair Luchtvaartterrein (MLT) en werd incidenteel gebruikt als Forward Operating Base (FOB). Na de sluiting van vliegbasis Soesterberg werd de herbestemming weer ongedaan gemaakt en werd Deelen weer een vliegbasis echter zonder permanent gelegerd vliegende eenheden.

Vroeger op de Vlb.Deelen ondergebracht:

• 
  Opslag ongebruikt materieel 1946-1950
• 
  de Havilland Beaver 298sq (1951-1974)
• 
  Hiller OH-23 Raven 298sq (1953-1957)
• 
  Piper Supercub 299sq (1955-1957)
• 
  RF-84 Thunderflash 306sq (1957-1963)
• 
  Aeropsatiale Alouette II 298sq/SAR (1959-1965)
• 
  Alouette III 298,299,300sq/SAR (1963-2015)
• 
  Bölkow BO-105 299sq (1975-2004)

De Apache, Chinook en Cougar helikopters van de Koninklijke Luchtmacht bezoeken Deelen regelmatig voor training voor uitzending van het Koninklijke Landmacht personeel van de Luchtmobiele Brigade. Tevens vindt ook de afstemming van het KL personeel plaats op de operaties met de KLu tactische aanvals en transporthelicopters. Deelen ligt even ten noorden van Schaarsbergen, waar 11 en 12 Luchtmobiele bataljon in de Oranjekazerne zijn gelegerd, en ligt op korte afstand van de oefenterreinen Ederheide en Ginkelse Heide.

Een van de toegepaste architectuurstijlen op de Fliegerhorst is de zogenaamde Heimatschutz Architektur, een klassieke architectuurstroming verwant aan de Delftse School. Voor de boerderijachtige bebouwing is gebruikgemaakt van rode baksteen, met zadel- schild- en wolfsdaken. De Duitse bebouwing is ingepast in het landschap. Betonnen bunkers en hangars zijn vermomd als stijlvolle boerderijen langs bochtige weggetjes, en gebouwencomplexen zijn als brinkdorpjes in het bos gebouwd. Versterkte muren van 1 meter dik, geschilderde nepvensters, plaatstalen luiken en Duitse teksten verraden echter hun geschiedenis. Van deze bebouwing is relatief veel intact gebleven en dit alles verleent Deelen een unieke structuur.

In januari 2007 wees de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) het vliegveld, met in totaal 191 objecten en structuren verdeeld over 9 complexen aan als Rijksmonument.

Museum Deelen, in de voormalige onderofficiersmess.

• Klein-Heidekamp (tijdens WOII Klein-Heidelager)

Diende als officierskamp. Daarna waren Leger Lucht Waarnemer School (LLWS), later Opleidings Centrum Grond-Lucht Samenwerking (OCGLS) en de KMar Brigade Schaarsbergen er gevestigd. De overige gebouwen waren verhuurd aan particulieren - vnl defensiepersoneel. In 2008 werd het Klein-Heidekamp totaal verbouwd tbv legering voor de Luchtmobiele Brigade en daarna samengevoegd bij de Oranjekazerne.

• Groot-Heidekamp (tijdens WOII Gross-Heidelager)

Diende als manschappenlegering. In 1952 werd de Radio Radar School (RRS) van de luchtmacht hier gevestigd. Na de samenvoeging in 1957 met de Luchtmacht Technische School (LTS), ging het complex Groot Heidekamp verder als Luchtmacht Electronische en Technische School (LETS). Door bezuiniging werd de LETS medio jaren 90 geïntegreerd in de KMSL te Woensdrecht. Het vrijgekomen Groot Heidekamp is samengetrokken met de Oranjekazerne en huisvest het schoolbataljon Luchtmobiel van het OCIO.

• Vrijland

Huisvestte in en na WOII technische en logistieke werkplaatsen. Als onderdeel van de LTS en LETS waren hier leslokalen voor theorie en praktijk gehuisvest (onder andere Elektriciteit- en Instrumenttechniek). Het complex is nu in gebruik door de Staf Luchtmobiele Brigade en het kerndetachement van Vlb. Deelen.

• Kop van Deelen

Tijdens en ook na WOII commandocentrum van de vliegbasis Deelen. Daarna vanaf midden jaren 90 tot 2004 gebruikt als asielzoekerscentrum. Daarna werd de gehele Kop van Deelen verkocht aan de jeugdzorg instelling Hoenderloo Groep.

De oude onderofficiersmess is verbouowd tot Museum Vliegbasis Deelen.

• Bunker Diogenes (tijdens WOII gevechtsleidingscentrum). Nu in gebruik als depot van het Rijksarchief
• Divisionsdorf (tijdens WOII legerplaats Luftwaffe). Nu in gebruik is als camping en waarop nog enkele gebouwen uit de Tweede Wereldoorlog in gebruik zijn

• meerdere Wärmehalle (verwarmde werkplaatsen)
• meerdere Splitterboxen (opstelplaats met aarden wal tegen granaatinslag)
• meerdere Flakstelle (bunkers voor luchtafweer)
• een Compenseerschijf (draaischijf voor ijking boordkompas)
• Teerosen I, II en III maakten geen deel uit van de fliegerhorst Deelen maar waren veldstellingen op Terlet, de Rheder- en Worth-Rheder heide en de Imbosch. Dit waren radiopeilstations om geallieerde bommenwerpers richting het Ruhrgebied te lokaliseren waarna deze werden onderschept.
• Kaderschool (aan de Koningsweg). Initieel legering voor Duitse Luftnachrichtenhelferinnen die gedurende de oorlog in de commandobunker Diogenes werkten. Na de oorlog werd er de Radio Radar School van de Luchtmacht gevestigd. Vervolgens werd het de Luchtmacht Kaderschool (LKS) en de Koninklijke Kaderschool Luchtmacht (KKSL). Na een kortstondig gebruik door de Staf Luchtmobiele Brigade is het kamp, samen met gebouwencomplex "Zeven Provinciën", nu te koop.

Na de sluiting van de Vlb. Soesterberg op 1 januari 2009 werd de status van MLT weer gewijzigd in Vliegbasis Deelen en valt de basis nu onder commando van het Defensie Helikopter Commando gevestigd op de Vliegbasis Gilze-Rijen. Deelen is weer beschikbaar als vliegbasis en dit houdt in dat het veld periodiek wordt gebruikt met een kernbezetting van de verkeersleiding, brandweer en MGD. Tevens is er een permanent detachement, hoofdzakelijk bewaking, aanwezig. De uren van openstelling (oefenen van DHC en 11 Luchtmobiele Brigade AASLT) zijn vaak 's avonds en worden via de lokale media bekend gesteld.

• Vliegbasis Deelen, Koninklijke Luchtmacht
• Website Museum Deelen

Zie de categorie Vliegveld Deelen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Vliegvelden in Nederland

Luchthavens van nationale betekenis: Amsterdam · Eindhoven · Groningen · Lelystad · Maastricht · Rotterdam Luchthavens van regionale betekenis: Ameland · Arnemuiden · Breda · Budel · Den Helder · Drachten · Hilversum · Hoogeveen · Middenmeer · Oostwold · Teuge · Texel · Twente Militaire vliegbases: Deelen · Eindhoven · Gilze-Rijen · Leeuwarden · Volkel · De Peel · Woensdrecht Zweefvliegvelden: Arnhem · Axel · Biddinghuizen · Castricum · Haamstede · Lemelerveld · Malden · Marknesse · Nistelrode · Noordwijk · Schinveld · Slootdorp · Soesterberg · Veendam · Venlo Helikopterhavens: Amsterdam · Eemshaven · Emmer-Compascuum · Maasvlakte · Venlo · Vlieland MLA-vliegvelden: Middenmeer · Stadskanaal Voormalige vliegvelden: Bergen · Ede · Havelte · Keent · Ockenburg · Valkenburg · Vlissingen · Ypenburg Caribisch Nederland: Bonaire · Saba · Sint Eustatius