Mobiel Medisch Team

De arts heeft de functie waar het binnen het MMT eigenlijk om draait: het aanvullen van de reguliere ambulancezorg met medisch-specialistische kennis en handelingen. De aanvulling vindt vooral plaats op gebied van de zogenaamde ABC instabiele patiënten; patiënten met een bedreigde luchtweg (Airway), ademhaling (Breathing) of bloedsomloop (Circulation). Wanneer een van deze vitale functies niet of verminderd aanwezig is, is het noodzakelijk dat deze zo snel mogelijk hersteld wordt (ofwel stabilisatie van vitale functies). Een 'MMT-arts' kan hier, met behulp van zijn/haar kennis en een aantal handelingen aan bijdragen. Ook als er sprake is van een langdurig beknelde patiënt kan de MMT-arts een meerwaarde voor de zorg aan de patiënt betekenen.

Een voorbeeld van die meerwaarde is 'intuberen' (het inbrengen van een buis in de luchtweg om te kunnen beademen). Binnen de reguliere ambulancezorg kan en mag een ambulanceverpleegkundige intuberen, maar uitsluitend als dit mogelijk is zonder medicatie. Als het niet mogelijk is zonder medicatie te intuberen, dan wordt er anesthesiologische medicatie aan een patiënt in kritische conditie en in de moeilijkst denkbare omstandigheden gegeven. In Nederland is besloten die handeling bij medisch specialisten te houden in verband met het risico op complicaties. Er wordt dus 'narcose gegeven', vandaar dat veel MMT-artsen een achtergrond binnen de anesthesiologie hebben. Andere handelingen die door de MMT-arts, maar niet door de ambulanceverpleegkundige gedaan worden zijn (onder andere) het inbrengen van een thoraxdrain (een siliconen slangetje dat wordt ingebracht in de borstholte om bloed en/of lucht weg te laten lopen zodat het slachtoffer weer beter kan ademen of worden beademd), het geven van bepaalde infuusvloeistoffen (om zwelling van de hersenen tegen te gaan en/of de bloedsomloop tijdelijk te ondersteunen) en als laatste is het mogelijk voor een MMT-arts om ter plaatse extremiteiten te amputeren mocht dit nodig zijn om het slachtoffer te bevrijden.

Tijdens de vlucht in de helikopter heeft de verpleegkundige een ondersteunende vliegtechnische taak. De belangrijkste taak is de navigatie, maar alle verpleegkundigen zijn ook in het bezit van het RT-certificaat en mogen de communicatie met de luchtverkeersleiding overnemen. Daarnaast assisteren zij de vlieger bij het doorlopen van de checklists en de noodprocedures. Daartoe heeft hij/zij een aanvullende opleiding gevolgd en worden jaarlijks bijgeschoold en gecheckt. In tegenstelling tot de arts (die luchtvaarttechnisch slechts een passagier is) is de verpleegkundige een 'crew member'. Samen met de piloot zorgt de verpleegkundige ervoor dat het team zo snel mogelijk op de plaats van bestemming arriveert. De verpleegkundige wordt in luchtvaarttermen ook wel HEMS (Helicopter Emergency Medical Services) Crewmember genoemd. Wanneer de helikopter niet kan vliegen (door weersomstandigheden of door technische storingen) of als tijdens nachtelijke uren de ongevalslocatie in een bepaalde straal valt, gaat het MMT per auto naar het ongeval. De MMT's van Amsterdam en Groningen (LL1 en LL4) maken in dat geval gebruik van een ambulancechauffeur/HLO om het MMT voertuig te besturen. Bij de MMT's van Rotterdam en Nijmegen (LL2 en LL3) besturen de verpleegkundigen het voertuig. Zij hebben hiertoe een aanvullende rijopleiding gevolgd.

Tijdens de behandeling assisteert de verpleegkundige de arts en vult samen met de arts de aanwezige ambulancebemanningen aan. De verpleegkundigen van het MMT zijn allen ambulance- of SEH-verpleegkundigen en hebben daarnaast vaak ook een achtergrond binnen de anesthesie en/of IC. Dit betekent dat de verpleegkundige, net als de arts en de ambulancebemanning, ook buiten het MMT-werk vaak met 'vitaal bedreigde' patiënten te maken heeft.

De piloot zorgt voor het besturen van de helikopter. De piloot heeft veel vliegervaring opgedaan bij de marine, luchtmacht of, (heel soms) bij civiele helikoptervluchten voordat hij/zij met de traumahelikopter mag vliegen. Dit moet ook wel omdat het vliegen met de traumaheli veel druk met zich meebrengt. Vaak hoort de piloot ook pas in de helikopter waar de vlucht heen gaat en moet hij/zij landen op plaatsen waar dit niet gebruikelijk is. Alle lifeliners zijn 24 uur per dag inzetbaar en kunnen dus ook nachtvluchten maken. Verder kan de piloot ondersteuning geven door allerlei zaken rondom het slachtoffer en het vervoer te regelen (net als een ambulancechauffeur). De piloot is verantwoordelijk voor de helikopter als het MMT op de plaats van een ongeval is. Aan boord van de helikopter is de piloot degene die de leiding heeft en hiermee ook de verantwoordelijkheid.[1]

Een Helikopter Landing Officer (of Heli Landing Officier) assisteert bij de landing bij het ziekenhuis en is tevens chauffeur van het MMT-voertuig als het MMT dit voertuig gebruikt. Dit voertuig moet bestuurd worden door een ervaren ambulancechauffeur of een verpleegkundige die opgeleid is om met optische en akoestische signalen te rijden. Een HLO is zo'n chauffeur.

Wanneer het MMT uitrukt per helikopter zal iemand moeten instaan voor de veiligheid. Over het algemeen staan de helikopters op een vliegveld, maar wanneer een helikopter op een ziekenhuis landt dient men een HLO ter beschikking te hebben. Deze ambulancechauffeur heeft een extra opleiding gevolgd als brandwacht. Wanneer er tijdens de opstijg- of landingsprocedure iets mis gaat, kan hij of zij afhankelijk van de situatie ingrijpen. Deze functie is te vergelijken met de vliegveldbrandweer.

De witte gedeelten worden onderhouden door België en Duitsland, de regio's van België en Duitsland die door de Nederlandse helikopters bediend worden zijn niet weergegeven.

Lifeliner 1

In totaal zijn er 11 traumacentra in Nederland, te weten:

• Amsterdam (AMC, sinds 1 januari 2007 zelfstandig)
• Amsterdam (VUmc)
• Enschede (Medisch Spectrum Twente)
• Groningen (Universitair Medisch Centrum Groningen)
• Leiden (Leids Universitair Medisch Centrum)
• Maastricht (Academisch Ziekenhuis)
• Nijmegen (Radboudumc)
• Rotterdam (Erasmus MC)
• Tilburg (St. Elisabeth Ziekenhuis)
• Utrecht (Universitair Medisch Centrum Utrecht)
• Zwolle (Isala-klinieken)

De afkorting van Lifeliner is LL of LFL. De helikopters wisselen regelmatig van standplaats door onderhoudschema's. Genoemde registraties is de situatie op 15-4-2020

Het is mogelijk dat een traumahelikopter naar een gebied binnen Nederland vliegt dat buiten de dekking valt. In dit geval is de voor die regio vliegende traumahelikopter bijvoorbeeld al ingezet voor een andere inzet binnen dat gebied of tijdelijk buiten dienst. In dat geval neemt een andere helikopter de weggevallen dekking (tijdelijk) over. Bij zeer ernstige incidenten worden soms ook meerdere traumahelikopters ingezet. Een voorbeeld hiervan is het ongeval met Turkish Airlines-vlucht 1951 nabij Schiphol / snelweg A9 in februari 2009. Daar waren drie van de vier Lifeliners actief.

Bepaalde gebieden in Nederland liggen buiten het bereik van een Nederlandse traumahelikopter en maken daarom gebruik van buitenlandse helikopters. In Zeeuws-Vlaanderen wordt gebruik gemaakt van de Belgische MUG-helikopter van het IMDH, gestationeerd op het AZ Sint-Jan in Brugge, een Aérospatiale AS355 Ecureuil.

De regio Zuid-Limburg maakt gebruik van de Duitse EC-135 helikopter "Christoph Europa 1" van de ADAC van Flugplatz Aachen-Merzbrück bij Würselen.

Een andere EC-135 helikopter, "Christoph Europa 2" van de ADAC uit Rheine is inzetbaar in Overijssel.

Ook EC-135 "Christoph 9" van het Duitse Ministerie van Binnenlandse Zaken, gestationeerd in Duisburg, wordt af en toe in Oost-Nederland ingezet. Bij inzet in Nederland maakt dit toestel gebruik van de roepnaam "Christoph Europa 9".

"Lifeliner 3", die vanuit Vliegbasis Volkel opereert, doet ook dienst in de regio rondom de Duitse plaats Kleef en "Lifeliner 4" (Groningen) is ook actief in het Duitse district Leer, inclusief het waddeneiland Borkum

Alle Nederlandse MMT helikopters zijn eigendom van en worden ingezet door ANWB Medical Air Assistance, welke voor 100% dochter van de ANWB is.

De vloot van ANWB Medical Air Assistance bestaat in 2019 uit acht helikopters. Zes van het type Eurocopter EC-135, met de registraties , PH-ELP,[2] PH-ULP,[3] PH-MAA,[4] PH-HVB,[5] PH-MMT,[6] en PH-TTR.[7] De eerste, PH-ELP en PH-ULP, werden in 2004 in gebruik genomen en de laatste, PH-TTR, werd op 15 januari 2018 afgeleverd aan ANWB Medical Air Assistance.[8]
Twee helikopters van het grotere type Eurocopter EC145 met de registraties PH-OOP[9] en PH-HOW[10] worden als ambulance gebruikt voor patiëntenvervoer vanaf de Waddeneilanden. Eén toestel staat paraat op Vliegbasis Leeuwarden en de tweede is reserve en staat in principe gestald op Vliegbasis Leeuwarden of op Lelystad Airport.

Vanaf 24 maart 2020 wordt de Eurocopter EC145 met registratienummer PH-HOW als vijfde traumahelikopter ingezet vanwege de coronapandemie. Hierbij zal deze intensive-care-patiënten van ziekenhuis naar ziekenhuis vervoeren. De helikopter, die vanwege zijn omvang oorspronkelijk voor waddenvervoer wordt gebruikt, staat daarbij op Vliegbasis Volkel gestationeerd. Om die reden is er een tweede medische helikopter (Lifeliner 6 met registratie PH-OOP) op Groningen Airport Eelde gestald, deze helikopter zal tijdelijk het waddenvervoer naar UMC Groningen verzorgen. Normaliter staat deze helikopter in Leeuwarden, maar vanuit logistiek oogpunt is ervoor gekozen om deze helikopter naar Eelde te verplaatsen. Deze helikopter vliegt daarnaast regelmatig als tweede 'coronahelikopter', een NH-90 van Defensie neemt daarbij het patiëntenvervoer van de waddeneilanden over. Deze defensiehelikopter staat gestationeerd op maritiem vliegkamp Vliegveld De Kooy in Den Helder.

De eerste proeven in Nederland met het vervoer van een verkeersslachtoffer per helikopter vonden plaats in 1967. Van Rijksweg 12 naar ziekenhuis Ope Dei te Woerden (tegenwoordig Zuwe Hofpoort Ziekenhuis genoemd) en van Rijksweg A4 naar het Bronovoziekenhuis in Den Haag. Deze proeven werden georganiseerd door het tijdschrift "Rijdend Nederland" in samenwerking met de Koninklijke Landmacht, de chirurg van het Ope Dei Ziekenhuis, dr. J. Dijkstra en de staf van het Bronovoziekenhuis. De rol die de helikopter in de eerste hulpverlening - jaren later - zou worden toebedeeld kreeg met deze proeven voor het eerst gestalte.

In 1995 organiseerden de ANWB en de GG&GD Amsterdam een proef met een helikopter voor spoedeisende medische hulpverlening. In 1998 heeft het ministerie van Volksgezondheid de verantwoordelijkheid overgenomen, en nu zijn in Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen en Groningen mobiele medische teams per helikopter actief. De helikopters vallen onder beheer van de ANWB en in Groningen berust de helikopter op een leasecontract bij de Duitse ADAC (zusterorganisatie van de ANWB in Duitsland) door de ANWB. In Zeeland kunnen helikopters vanuit België worden ingezet, en in het oosten van het land helikopters uit Duitsland.

Sinds december 2010 vliegen de vier Nederlandse traumahelikopters rond de klok. Daarnaast vliegt er sinds 2017 ook een helikopter vanaf Vliegbasis Leeuwarden voor de Nederlandse Waddeneilanden. Deze 'Waddenheli' heeft echter niet dezelfde functie als de vier lifeliners. Hij is in dienst gesteld om personen die spoedeisende medische hulp nodig hebben vanaf de eilanden naar het vasteland te vervoeren omdat de SAR-helikopter van Defensie hier niet meer voor beschikbaar was, bovendien is deze helikopter te zwaar voor het helidek van het UMC Groningen.

De vijf Nederlandse traumahelikopters zijn van het type EC-135 en, net als een deel van de Duitse ADAC-helikopters, gefabriceerd door de firma Eurocopter. In het verleden waren Lifeliner 1 en 2 van het type Bölkow Bo 105. De lifeliner 3 was van het type MD902 Explorer. Vanwege gewijzigde Europese regelgeving zijn deze in 2004 vervangen door EC-135's. Sinds 1 februari 2006 is Lifeliner 3 uitgerust met nachtzichtapparatuur om ook 's nachts te kunnen vliegen. Sinds 2011 zijn alle lifeliners 24 uur per dag paraat. Als reserve eenheid is er een vijfde helikopter die langs de vier standplaatsen rouleert. In 2018 is daar een zesde bijgekomen van het type Airbus H135.[11]

• grootschalige ongevallen
• trein- of vliegtuigongevallen (inclusief aanrijding door trein)
• ongeval met meer dan één slachtoffer waarvan één overleden
• uit voertuig geslingerd
• aanrijding voetganger/fietser/motor met meer dan 30 km/uur
• ongeval waarbij slachtoffer is overreden (kinderen!) door auto
• ongeval met beknelling (verkeer/bedrijf)
• val van hoogte (> vijf meter)
• verdrinking (incl. onder het ijs geraakt)
• bedelving incl. hoofd en/of borst
• ontploffing
• ongeval met elektriciteit of blikseminslag
• ongeval met blootstelling aan giftige stoffen
• brand met rookvergiftiging/inhalatietrauma
• ernstige brandwonden > 15% of 10% in combinatie met andere letsels
• acuut bedreigde ademweg (hoofd/halstrauma, oedeem, opzwelling (allergie), corpus alienum (vreemd voorwerp in lichaamsdeel))
• traumatische dwarslaesie
• thoraxtrauma met respiratoire insufficiëntie
• penetrerend letsel schedel, thorax of abdomen (buik) (oa schot/steekwonden)
• open fracturen/crushletsel van bekken, bovenbeen of wervelkolom
• traumatische amputatie (gedeelte) arm of been
• niet te stelpen bloedingen met (dreigende) shock
• auto te water
• op basis van traumascore RTS<12 (Revised Trauma Score) en of GCS<9 of PTS (Pediatric TraumScore) = <10

Wanneer het ambulancepersoneel ingreep van een arts ter plaatse noodzakelijk acht, wanneer deze zelf de patiënt wegens uiteenlopende letsels (bijvoorbeeld bij niet te stelpen bloedingen) niet stabiel kan krijgen en zo niet kunnen vervoeren, kan deze het MMT oproepen. Dit heet een Secundair Criterium.

In het verleden (tot 1 januari 2016) werd gesproken van het GNK (Geneeskunde-combinatie), daar kon bij het voorkomen of afhandelen van een groot ongeval of een ramp het MMT ingezet worden als onderdeel van een Geneeskundige Combinatie (Gnk-C). In een dergelijk geval werken zij samen ingezet met een zogenaamd AMBU-team en een SIGMA-team. Met de komst van het GGB is de Gnk-C en zijn de bijbehorende AMBU- en SIGMA-teams vervallen.

Vanaf 1 januari 2016 bestaat een nieuwe opzet voor de afhandeling voor de grootschalige incidenten, namelijk de Grootschalige Geneeskundige Bijstand (GGB). Dit protocol treedt in werking (afhankelijk van de regio) vanaf 10 tot 30 slachtoffers. Een OvD-G (Officier van Dienst-Geneeskundig) kan ook in andere situaties doen besluiten het GGB te activeren, dit kan op basis van verwachtte letsels of uit voorzorg (bijvoorbeeld een ontruiming).

Het GGB bestaat uit verschillende eenheden die binnen maximaal 1 uur operationeel op locatie functioneren. Er wordt samengewerkt tussen Ambulanceregio's (RAV's), Noodhulpteams (NHT-team van het Rode Kruis) en GGB-teams van de RAV.