Vliegveld Ypenburg

Op 22 februari 1936 werd door de Rijswijkse burgemeester Jacques van Hellenberg Hubar officieel een werkverschaffingsproject geopend voor de aanleg van het vliegveld Ypenburg. Er waren percelen grond in de Oude Broekpolder aangekocht door Grondmij Ypenburg, een samenwerkingsverband tussen de Haagsche Aeroclub, de bank Heldring & Pierson, de Rotterdamsche Aero Club en particulieren. Op 29 augustus 1936 verrichtte minister van Waterstaat, jhr. O.C.A. van Lith de Jeude, de officiële opening van het sportvliegveld. Hij gaf hierbij tevens aan dat het eventueel als uitwijkhaven, noodlandingsterrein en zelfs voor militaire doeleinden, gebruikt zou kunnen worden.

Naast een hangar voor stalling en onderhoud van de vliegtuigen was er een stationsgebouw in functionalistische stijl[1] naar ontwerp van de architecten Brinkman en Van der Vlugt, waarin onder meer een restaurant was ondergebracht. Vanaf het dakterras en een tribune hadden dagjesmensen een goed uitzicht op alle activiteiten van de Nationale Luchtvaart School (NLS). Ook de parkeerstrook langs de Rijksweg 13 bood een goed zicht op alle verrichtingen.

Al vanaf de opening vonden er vliegfeesten plaats; het eerste bij de opening; een maand later gevolgd door een jeugdvliegfeest. Hierbij namen militaire toestellen van de Luchtvaartafdeeling ook burgertoestellen uit binnen- en buitenland deel. Dit trok veel regionaal bekijks. De KLM verzorgde rondvluchten boven Den Haag.
In 1937 organiseerde de Bond van Nederlandsche Zweefvliegclubs een nationale zweefvliegdag op 2e Pinksterdag.
Ter gelegenheid van het veertigjarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina vond in 1938 weer een druk bezocht vliegfeest plaats met veel vliegdemonstraties.
Vanwege de politiek onrust en naderende oorlogsdreiging werden daarna geen vliegfeesten meer georganiseerd. Dit werd pas na de 2e wereldoolog in 1946 hervat; vanaf 1949 gevolgd door de periodieke ILSY-vliegfeesten die door de KNVvL werden georganiseerd.

Ypenburg was in 1936 begonnen als een vliegveld voor sport- en zakenvliegtuigen.[2] Toen de politieke en militaire situatie aan het einde van de jaren 1930 veranderden kreeg het in 1939 bij de mobilisatie de militaire status en nam de Luchtvaartafdeeling er zijn intrek.

Op 10 mei 1940 werden het vliegveld en omliggende gebouwen onder vuur genomen door vliegtuigen van de Luftwaffe en vonden er luchtlandingen plaats van Duitse troepentransportvliegtuigen en parachutisten. Tijdens de Slag om Den Haag woedde op en rond het veld enkele dagen strijd, waarbij Ypenburg beurtelings in Duitse en in Nederlandse handen viel.[3] Na de nederlandse capitulatie werd het veld bezet en omgedoopt tot Flugplatz Den Haag.

De Luftwaffe breidde het uit tot 115 hectare. Als fundering werd puin van gebombardeerde Rotterdamse huizen gebruikt.[4] Er werden bunkers en houten barakken gebouwd. Klei- en veenlagen werden afgegraven, waarna 500.000m³ zand werd gestort. Het vliegveld werd echter geregeld door vliegtuigen van de R.A.F. gebombardeerd waardoor de drainage onklaar raakte en het onbruikbaar werd. Om eventuele landingen van geallieerden onmogelijk te maken, werd het veld aan het eind van 1944 doorgraven met sloten. Dit ging samen met het installeren van lanceerrails en katapults voor V-1s.[5] Het vliegveld werd hernoemd tot Stellung 538 en de eerste lanceringen vonden in januari 1945 plaats. De RAF maakte de lancerings faciliteiten binnen een maand d.m.v. bombardementen onschadelijk.

Na het op 30 april 1945 gesloten en op 1 mei 1945 getekende Akkoord van Achterveld fungeerde het terrein als een van de elf afwerpterreinen voor voedseldroppings bij de operatie Manna en Chowhound.

Na de bevrijding van Nederland werd i.s.m. de Nederlandse Heidemaatschappij door de N.V. Grondmaatschappij Ypenburg de schade hersteld. Daarna keerde de NLS (later Rijksluchtvaartschool) van 1946-1954 terug. In deze periode was ook het Opkomstdepot Luchtstrijdkrachten (uit Eindhoven) op Ypenburg gevestigd. Dit deed eerst de keuring van oorlogsvrijwilligers voor de strijd tegen Japan en daarna die voor de uitzending naar Nederlands-Indië.

Bij vrijgave voor de burgerluchtvaart kocht Frits Diepen het terrein van de eerdere eigenaren, de gebroeders Kok. Hij vestigde in 1946 zijn bedrijf Avio-Diepen en het veld werd ondergebracht in de N.V. Vliegveld Ypenburg, met als aandeelhouders de gemeenten Rijswijk en Den Haag. Om het vliegveld zonder subsidies te kunnen exploiteren ontstond het idee tot uitbreiding maar dit ging niet door vanwege uitbreiding van het nabijgelegen vliegveld Zestienhoven. Om toch tot verantwoorde exploitatie te komen werd met het ministerie van Oorlog onderhandeld over aanleg van een verharde start- en landingsbaan van 2400 meter en overname van het vliegveld. Hiermee werd het een vliegbasis met het vliegtuigonderhoudsbedrijf Avio-Diepen als civiel medegebruiker. De NLS verhuisde daarna naar Zestienhoven en de nieuwe startbaan werd in 1955 in gebruik genomen. In de periode 1970 - 1980 werd de Luchtmacht Stafschool (L.S.S.) in het hoofdgebouw gevestigd.

Het vliegveld werd gebruikt door de squadrons 298, 299 en 300 van de Groep Lichte Vliegtuigen (GPLV). 298 squadron werd ingezet als Search And Rescue/Tactical Air Rescue-detachement. Verder vond ook het 334 Transport Squadron er onderdak. Ook vonden regelmatig test- en calibratievluchten plaats van toestellen die bij Avio-Diepen in onderhoud waren en tot en met 1957 werd periodiek de ILSY (Internationale Luchtvaart Show Ypenburg) georganiseerd.

Na verplaatsing van het GPLV-detachement verminderden als gevolg van bezuinigingen en toenemende geluidsoverlast de activiteiten en vanaf 1968 veranderde Ypenburg in een slapende basis die alleen werd gebruikt voor ceremonieel bij landingen van het Nederlands regeringstoestel en van buitenlandse staatshoofden, ministers en andere autoriteiten. Er werd met sport- en zweefvliegtuigen gevlogen en vliegtuigmodelbouwclubs hadden er hun onderkomen. Bij de oude hoofdpoort van de basis waren onder meer de politieverbindingsdienst (PVD) met een meldkamer en technische dienst, en de uitvalsbasis van de toenmalige Porschegroep district West van de Algemene Verkeersdienst (AVD) van het Korps Rijkspolitie gevestigd.

In 1990 werd het besluit genomen het vliegveld te sluiten en in 1991 was Ypenburg het eerste vliegveld dat als gevolg van defensiebezuinigingen en het einde van de Koude Oorlog definitief werd gesloten.

Directeurswoning vliegveld Ypenburg

De daadwerkelijke sluiting van Vliegbasis Ypenburg vond plaats op 1 maart 1992. Het terrein kwam onder verantwoordelijkheid van de Dienst Gebouwen, Werken en Terreinen van het ministerie van Defensie. Deze dienst had als taak de sloop van alle vliegveldinstallaties, waarbij het stationsgebouw vanwege de geschiedkundige waarde ter nagedachtenis aan de Slag om Den Haag in 1940 en de voedseldroppings in 1945, en de verkeerstoren gehandhaafd dienden te blijven.
Het stationsgebouw, de verkeerstoren, en een Tobrukbunker vallen onder de Rijksmonumenten, evenals de extern gelegen directeurswoning, die door M. Zwanenburg in de stijl van de nieuwe zakelijkheid werd ontworpen, en die later in gebruik was als portierswoning.

In 1991 kwam onder de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (VINEX) een samenwerkingsverband tot stand tussen de gemeenten Rijswijk, Nootdorp en Den Haag, met het oog op bebouwing van het terrein met bedrijven en ruim 10.000 woningen voor bewoners uit de regio. Door onderlinge conflicten, grondruil en grenscorrecties (annexaties) duurde het tot 1995 voordat alle partijen akkoord waren en nadat het terrein door het Ministerie van Defensie was afgestoten werd tot bebouwing overgegaan.

Tijdens het bouwrijp maken van het terrein werden archeologische vondsten gedaan, zoals een grafveld met 42 resten uit de nieuwe steentijd op een oude landinwaartse duinenrij, waarvan het bestaan onbekend was.[6]

Het oorlogsmonument op het Ilsy-plantsoen

Het stationsgebouw is een rijksmonument. Het heeft van 1994 tot 2010 dienstgedaan als projectbureau en informatiecentrum voor nieuwe bewoners van de Vinexwijk Ypenburg, die op het terrein van de voormalige vliegbasis werd gebouwd.
In 2011 werd met de restauratie begonnen, gedeeltelijk gefinancierd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de gemeente Den Haag, en in 2013 was deze voltooid. De toren, die alleen met een buitentrap te bereiken was, heeft weer een binnentrap gekregen.[7] Het luchthavencomplex was tijdens de Open Monumentendagen van 2012, 2014 , 2016 en 2017 te bezichtigen.

Voor het stationsgebouw is op het Ilsy-plantsoen een oorlogsmonument geplaatst ter nagedachtenis van de gevallenen bij de verdediging van het vliegveld.