Vleugeltrein
Een vleugeltrein is een vorm van spoorwegexploitatie waarbij meerdere treinen op een gemeenschappelijk traject gekoppeld rijden. Treinen uit verschillende richtingen ("vleugels") ontmoeten elkaar in een bepaald station, worden aan elkaar gekoppeld en zetten de rit voort als één trein. Omgekeerd kunnen de treinen worden ontkoppeld en ieder via een andere route ("vleugel") verdergaan. Dankzij moderne technieken, zoals automatische koppelingen, doorloopkoppen en het rijden in treinschakeling, kunnen deze procedures vrij snel plaatsvinden zonder veel oponthoud in de combinatie- en splitsingsstations.
Het voordeel van een vleugeltrein boven twee aparte treindiensten is, dat dit systeem minder spoorcapaciteit vergt op het gemeenschappelijke traject. De lengte van een trein heeft geen invloed op de capaciteit, maar het aantal treinen (hoe kort deze ook zijn) wel. Bovendien wordt er personeel uitgespaard: in elk geval een treinbestuurder en (als de trein doorloopmogelijkheden heeft) ook een of meer conducteurs.
Nadelen zijn er echter ook: bij het splitsen en combineren van treinstellen kunnen storingen optreden, waardoor er vertragingen kunnen ontstaan. Als één treindeel vertraagd is, moet het niet-vertraagde treindeel er op wachten, waardoor meer reizigers (dan bij twee aparte treindiensten) last krijgen van vertraging. In sommige gevallen laat men beide treindelen dan apart doorrijden, en gaat het voordeel van het combineren verloren.
In het algemeen zijn alleen treinstellen geschikt voor exploitatie met vleugeltreinen, omdat zij eenvoudig kunnen worden ge- en ontkoppeld op het splitsingsstation. In vroeger tijden kwamen vleugeltreinen ook voor bij getrokken treinen, maar het rangeren met de benodigde tweede locomotief zorgde voor een langdurig oponthoud op de stations.
Nederland
In Nederland heeft de NS jarenlang vleugeltreinen gebruikt. In de NS-dienstregeling 2015 was er nog maar één treinverbinding waar dit wordt toegepast. Dit was de Intercity tussen Enschede / Amersfoort Schothorst en Utrecht Centraal (in weekenden vaak Gouda). Vanuit Utrecht of Gouda ging het ene deel door naar Den Haag Centraal en het andere deel naar Rotterdam Centraal en omgekeerd. Als reden voor het afschaffen van (bijna) alle vleugeltreinen werden de storingsgevoeligheid en de komst van de Hanzelijn in het intercitynet gegeven.
Een bekend voorbeeld waren de intercitytreinen uit Noord-Nederland naar de Randstad. Zij bestonden uit een trein Leeuwarden – Rotterdam Centraal en een trein Groningen – Den Haag Centraal. In Zwolle werden het Leeuwarder en het Groninger deel gekoppeld (gecombineerd) om als één trein te rijden naar Utrecht Centraal. Daar werden de treinen weer ontkoppeld (gesplitst). Dezelfde vleugeltreinen reden wel apart achter elkaar op de deeltrajecten Meppel - Zwolle en Utrecht - Gouda.
Een ander voorbeeld van vleugeltreinen was de intercity Alkmaar – Maastricht / Heerlen, die gesplitst werd in Sittard (tussen 2007 en 2012).
Voorbeelden van vroeger waren te zien op het Middennet, waar de treinen Den Haag SS / Rotterdam CS - Arnhem splitsten en combineerden in station Gouda, en in Noord-Holland, waar de treinen Amsterdam CS - Haarlem - IJmuiden / Alkmaar datzelfde deden in station Velsen-IJmuiden Oost, later in Santpoort Noord. In de laatste jaren van de Hembrug werden de sneltreinen Den Helder - Alkmaar - Zaandam - Amsterdam CS met de stoptrein Alkmaar - Zaandam - Amsterdam CS gecombineerd en gesplitst in Zaandam. De reden hiervoor was dat er dan zo min mogelijk treinen over de brug gingen zodat deze langer open kon staan. Na de komst van de Hemtunnel reden de snel- en stoptreinen weer los van elkaar.
De treinen van de Zoetermeer Stadslijn werden de eerste jaren gesplitst op station Centrum West, waarna één deel linksom ging en één deel rechtsom.[1] Na terugkomst op Centrum West reden de twee delen weer gecombineerd naar Den Haag Centraal. Door de grote storingsgevoeligheid is men hier al snel vanaf gestapt, en gingen de treinen apart "linksom" en "rechtsom" rijden.
In de treindienstregeling 2017 bestaan weer vleugeltreinen op reguliere basis: de Intercitytreinen Schiphol Airport - Eindhoven Centraal worden in laatstgenoemd station gesplitst in treindelen naar Heerlen en Venlo.
België
In België waren de bekendste vleugeltreinen die op de lijn Blankenberge / Knokke – Tongeren. In Brugge werden de treinen gesplitst of gekoppeld. In het weekend werd de trein zelfs aan beide kanten gesplitst; dan reed de trein niet naar Tongeren, maar naar station Luik-Guillemins en Genk, en werd er ook in Landen gesplitst of gekoppeld. De rechtstreekse verbindingen waren dan Knokke – Genk en Blankenberge – Luik-Guillemins.
Sinds december reed deze IC-trein enkel nog naar Genk en wordt enkel nog gekoppeld of gesplitst in Brugge. Ondertussen rijdt de trein enkel nog rechtstreeks van Blankenberge naar Genk. Er wordt dus ook niet meer gesplitst in Brugge.
Duitsland
In Duitsland worden vleugeltreinen (in het Duits Flügelzug[2] genaamd) steeds meer toegepast. Het Euregiobahn Lightrailnetwerk rond Aken bijvoorbeeld is gebaseerd op dit principe. Ook wordt o.m. de ICE uit München in Hannover gesplitst: Het voorste deel gaat door naar Hamburg, terwijl de achterblijver verder naar Bremen rijdt.
Bronnen, noten en/of referenties
|