Station 's-Hertogenbosch

Het eerste station in 's-Hertogenbosch werd geopend op 1 november 1868 aan de spoorlijn spoorlijn Utrecht - Boxtel. Omdat 's-Hertogenbosch toen nog de vestingstatus had, moest men vrij zicht kunnen hebben op de polder ten westen van de stad en mochten er buiten de vestingwerken geen blijvende, stenen bouwwerken staan. Het station was daarom opgetrokken in houten vakwerkbouw, zodat men het snel af kon breken, wanneer er gevaar dreigde.

Het station lag in de wijk 't Zand, tegenover de oude Sint-Leonarduskerk. Dit houten station stond aan het Meijerijplein. De ingang van dat station was ter hoogte van de huidige Boschveldweg en Kempenlandstraat. In het huidige 's-Hertogenbosch is dit ongeveer ter hoogte waar tot 2006 het CWI zat, ongeveer tegenover het oude kantoor van het Brabants Dagblad aan het Koningin Emmaplein. In 1896 kreeg dit houten station de functie van tramstation.[2] Het stationsgebouw is uiteindelijk rond 1915 afgebroken.

Luchtfoto van 's-Hertogenbosch met het tweede station op de voorgrond (1920-1940).

In 1896 werd het houten gebouw vervangen door een monumentaal bakstenen station naar een ontwerp van Eduard Cuypers. Dit station is een paar honderd meter zuidelijker gebouwd, en de sporen werden wat westelijker gelegd. Het station werd verplaatst om vanuit de stad en de wijk een mooier aanzicht te krijgen. Men kon dan vanuit de stad rechtuit het station inlopen. Het gebouw was 140 meter lang en was gebouwd in de neorenaissance stijl. Boven in het station waren woningen voor machinisten, restauratiehouders en de stations-chef.

Dit tweede station werd op 16 september 1944 in brand geschoten door jachtbommenwerpers. Ook werd op het NS terrein een opzichtershuisje beschoten. Daar vielen geen slachtoffers, hoewel de bewoners thuis waren. De gevechten voor de bevrijding van de stad 's-Hertogenbosch duurden uiteindelijk tot oktober 1944.

Nadat het tweede station in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd was geraakt, werd het niet meer opgebouwd, maar in 1951 vervangen door een bescheidener, modern gebouw. Het was een ontwerp van architect Sybold van Ravesteyn. De oorspronkelijke perronoverkapping bleef tot op heden behouden. Een paar oude karakteristieke kunstwerken van het tweede station werden ook bewaard, maar lang niet alles.

In 1998 is het derde station vervangen door een modern passage-station, de overkapping werd uitgebreid naar het tweede eilandperron. Het lag in de planning om ook de oude stationsoverkapping, die dateert van 1896 in zijn geheel te vervangen, maar na protest van een lokale actiegroep vanwege monumentale waarde heeft men de overkapping toch weten te behouden. Met deze aanpassingen verdween wel de bijzondere hellingbaan naar het perron. Dit vierde station is een ontwerp van architect Rob Steenhuis. Het vernieuwde station werd op 14 mei 1998 officieel geopend.[3]

Het station bestaat voornamelijk uit de passage -Passerelle- boven de perrons, die de feitelijke stationshal en de toegang tot de perrons vormt. Dit is een belangrijke looproute tussen het centrum en het Paleiskwartier. De windgevoeligheid van het station leidde tot klachten van gebruikers. De NS heeft de kritiek in de wind geslagen. "Je bent immers op het station om naar de trein te gaan, niet om er rond te hangen".

Bij de afbraak van het oude station zijn twee karakteristieke torentjes behouden gebleven en aan de Efteling gedoneerd, die daar geen goede bestemming voor had. In 2002 zijn ze doorgegeven aan Het Land van Ooit. De stationsklok, die aan de gevel bevestigd was, hangt nu aan het winkelcentrum Noordkade in Veghel. Een replica van de klok is echter nog wel in de Torenstraat van 's-Hertogenbosch te vinden.[4]

Een lichtkunstwerk pronkt op de voorgevel van het Station. Dit kunstwerk is een lichtanimatie wat door Titia EX in 1998 is geplaatst. De lichtanimatie bestaat uit muzikanten die de oranje-blauwe glaswand te zien zijn.[5]

De gelijkvloerse aansluiting en tweesporige Diezebrug ten noorden van station 's-Hertogenbosch, situatie voor 2011.

Om een verhoogde Intercity-frequentie tussen Utrecht, 's-Hertogenbosch en Eindhoven mogelijk te maken, werd het station en emplacement tussen 2011 en 2014 verbouwd. Het meest westelijk gelegen perron is verlengd in noordelijke richting. Ook de perronkappen zijn verlengd, zodat ze in lengte overeenkomen met de kappen van de overige perrons. Aan beide zijden van dit perron zijn wissels aangelegd, waardoor twee treinen tegelijkertijd achter elkaar kunnen halteren, zoals ook mogelijk is bij het tweede perron. Het nieuwe perrondeel is bereikbaar via roltrappen vanaf de bestaande passerelle.

Ten noorden van het station is het aantal sporen verdubbeld van twee naar vier. Tevens is een fly-over aangelegd, waardoor treinen uit Nijmegen over de sporen van/naar Utrecht worden geleid. De fly-over ging in dienst in april 2013.[6] Hierdoor kunnen treinen gelijktijdig en sneller arriveren en vertrekken.

Om het aantal wisselstoringen te reduceren is het aantal wissels en kruisingen sterk gereduceerd.[7] Dit is ten koste gegaan van de uitwijkflexibiliteit naar andere perronsporen bij verstoringen. Zo is het in de nieuwe situatie onmogelijk om spoor 1 te bereiken vanuit Utrecht en spoor 7 te bereiken vanuit Eindhoven. In het verleden werden die mogelijkheden benut om verstoringen op te vangen. Ook is het onmogelijk geworden vanuit de meest westelijke sporen het opstelterrein te bereiken, waardoor meer rangeerbewegingen nodig zijn.[8]

In 2014 zijn de werkzaamheden afgerond.

Er zijn uitgebreide voorzieningen voor voor- en natransport aanwezig:

• Er is een bewaakte fietsenstalling
• Er zijn meerdere onbewaakte fietsenstallingen
• Er is een busstation met 9 perrons voor zowel stad- als streeklijnen
• Er is een taxistandplaats
• Er is een treintaxistandplaats
• Er zijn twee betaalde parkeerterreinen voor auto's

Vanaf 1972 was Station 's-Hertogenbosch het enige vertrekpunt van de autoslaaptreinen. Tot 2002 werden de ritten tot de grens verzorgd door de Nederlandse Spoorwegen. Sinds 2002 was Euro-Express Treincharter de exploitant.[9]

De EETC reed vanuit Nederland (station 's-Hertogenbosch) tot en met 2014 in de zomer de AutoSlaap Trein naar Italië (Alessandria en Livorno) en naar Slovenië (Koper). De treinen reden van het eerste weekend van juni t/m het eerste weekend van september (de trein naar Livorno alleen in juli en augustus). De heenreis vanuit Nederland was op vrijdagavond, de terugreis op zaterdagavond. In april 2015 maakte EETC bekend als gevolg van gestegen kosten en toenemende verliezen in 2015 geen autoslaaptreinen meer te laten rijden.[10] De Treinreiswinkel maakte bekend in juli en augustus 2015 een vervangende beperkte dienst te organiseren vanaf Düsseldorf naar Verona, dus niet meer vanuit Nederland. In 2016 en 2017 heeft deze trein ook gereden. In 2018 rijdt deze trein niet meer.[11]

Op 7 juni 2016 werden de laatste vierassige dubbeldekwagons voor autovervoer opgehaald.

In 2014 werden de perrons voor bussen vernieuwd. Hierbij zijn de oude perrons, gemaakt van klinkers, vervangen door een serie betonnen platen met bestrating voor blinden. De nieuwe perrons zijn verhoogd, zodat passagiers op hetzelfde niveau staan als de vloer van de bussen, en rolstoelen direct in en uit kunnen rijden. Verder zijn de oude glazen platen op het perron, die fungeerden als bushokjes, verwijderd, net als de lijsten waar de dienstregeling nog op papier geschreven staat, om zo meer ruimte te maken op de perrons. Vóór de perrons, op het stationsplein, is een machine geplaatst die bustijden hardop opleest, bedoeld voor visueel beperkte reizigers.[12]

• Lijst van spoorwegstations in 's-Hertogenbosch
• Station 's-Hertogenbosch op Stationsweb

Zie de categorie Station 's-Hertogenbosch van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.