Ravensbrück

Ravensbrück werd in de herfst van 1938 gebouwd door gedetineerden uit het concentratiekamp Sachsenhausen. Bij aanvang bestond het kamp uit veertien barakken voor gevangenen, twee barakken voor zieken, een barak voor de keuken en sanitaire voorzieningen en een extra strenge gevangenis met tachtig cellen. Daarmee was het kamp 'geschikt' voor drieduizend gevangenen. Rond het kamp stond een vier meter hoge stenen muur, afgezet met prikkeldraad dat onder hoogspanning stond. De gevangenen bouwden ook ruime villa's voor de bewakers vlak bij het kamp. Op de officiële Duitse lijst van concentratiekampen heeft Ravensbrück nummer 1202.[8] Op 15 mei 1939 kwamen de eerste duizend vrouwen uit concentratiekamp Lichtenburg in het kamp aan.

Siemens vestigde twintig fabrieken rond Ravensbrück en had negen eigen barakken met gevangenen die dwangarbeid verrichtten.[9] De gevangenen maakten ook uniformen en schoeisel voor de SS, werkten in de landbouw, de wapenindustrie of aan de uitbreiding en onderhoud van het kamp. Vrouwen die te zwak waren om te werken, werden om het leven gebracht of gebruikt voor medische experimenten.

Om het leven brengen deden de nazis ter plaatse met de kogel of een dodelijke injectie, door ophanging, vergassing in de gaskamers van Uckermark of ze voerden de vrouwen af om vergast te worden in Majdanek of Auschwitz. In het kader van de moordactie "14 f 13" werden vooral Joodse vrouwen vermoord. In oktober 1942 liet de commandant van Ravensbrück zijn meerderen weten dat het “kamp eindelijk vrij is van Joden”. In 1944 werden gaskamers gebouwd om de overbevolking van het kamp het hoofd te bieden. De totale populatie was op dat moment 80.000. In de gaskamers liet de SS circa zesduizend vrouwen vergassen.

Vanaf 1944 arriveerden er steeds meer politieke gevangenen en verzetsstrijders. Hun aantal nam sterk toe na de aanslag op Hitler op 20 juli 1944. Personen waarvan de nazi's vermoedden dat ze iets te maken hadden met de aanslag, werden in Ravensbrück gevangengezet. Ze kwamen terecht in een speciaal gevangenenblok en waren het slachtoffer van wrede martelingen.

Overlevenden getuigden na de oorlog over de ontberingen en de extreem wrede behandeling in Ravensbrück. Verreweg de meeste bewakers in Ravensbrück waren vrouwelijke SS'ers die in het kamp zelf werden opgeleid. Ravensbrück telde 3500 van deze vrouwelijke bewakers, die zich veelal aanmeldden omdat ze werkloos en slecht opgeleid waren. Mishandeling was er aan de orde van de dag. De gevangenen stonden uren in de kou, ontvingen zweepslagen of moesten een zware stenen wals rondduwen tot ze erbij neervielen.

Wegens het oprukken van het Rode Leger besloot de SS eind maart 1945 de archieven van het kamp te verplaatsen of te vernietigen. Begin april 1945 arriveerden het Zweedse en Deense Rode Kruis in Ravensbrück. Tussen 5 en 8 april konden driehonderd Franse vrouwen en alle Scandinavische vrouwen het kamp verlaten. Folke Bernadotte, de vicepresident van het Zweedse Rode Kruis, onderhandelde met Heinrich Himmler en wist uiteindelijk circa 7500 gevangenen over te brengen naar Zwitserland, Denemarken en Zweden waaronder 200 Nederlandse vrouwen.[10] Meer dan twintigduizend gevangenen bleven achter.

Een bekende Nederlandse die in Ravensbrück heeft vastgezeten was Helena Kuipers-Rietberg, medeoprichtster van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Andere bekende gevangenen waren de evangeliste Corrie ten Boom, haar zus Betsie, de stewardess Trix Terwindt, Eltien Krijthe, Mies Boissevain-van Lennep en Tineke Wibaut-Guilonard. De tekenares en verzetsstrijder Aat Breur-Hibma heeft in het kamp aangrijpende tekeningen gemaakt, die door haar dochter Dunya Breur gepubliceerd zijn in Een verborgen herinnering (1983). De dichteres Sonja Prins verwerkte haar kampervaringen onder meer in de roman De groene jas (1949) en in de dichtbundel Brood en rozen (1953). Ook latere dichtbundels, zoals Op een kale winderige vlakte, gaan over haar kamptijd. Selma Velleman, verzetsvrouw en een van de weinige Joodse Nederlanders die de Tweede Wereldoorlog overleefden, schreef over haar ervaringen in haar autobiografie Mijn naam is Selma (2020).

De Vlaamse Jeanne Dormaels overleed in het kamp.

De Russen vernietigden een groot deel van het kamp. Er zijn dan ook niet veel overblijfselen meer te zien.

In Nederland staat op het Museumplein in Amsterdam sinds 1975 het monument Vrouwen van Ravensbrück.

In 1944 werkte Elfriede Huth, die tot in 2006 uit handen van justitie wist te blijven, als bewaakster van het concentratiekamp.

• Stiftung Brandenburgische Gedankstätten - Ravensbrück
• Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück (CVR)
• Site van Jewesh Genealogie - Forgotten Camps - Camp Ravensbrück

• Delia Müller, Madlen Lepschies: Tage der Angst und der Hoffnung. Erinnerungen an die Todesmärsche aus dem Frauen-Konzentrationslager Ravensbrück Ende April 1945. Dr. Hildegard Hansche Stiftung Berlin.. ISBN 3910159494
• Sarah Helm: Ravensbrück - geschiedenis van het concentratiekamp voor vrouwen (2015). Ambo/Anthos Uitgevers. ISBN 9026321112 / ISBN 9789026321115

• Kamp Neustadt-Glewe

Zie de categorie Ravensbrück van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.