Oranienburg (concentratiekamp)

In 1933, meer bepaald op 21 maart, werd een oude brouwerij in Oranienburg door het 208e regiment van de SA omgevormd tot een kamp voor 700 gevangenen en 14 bewakers.[1] Kort daarna werd het kamp officieel erkend door de staat; daarvoor werd het onderhouden door de lokale overheid, daar het kamp midden in de stad gelegen was. De gevangenen die er werden opgesloten waren voornamelijk leden van de KPD (Duitse Communistische Partij).[1] Vanaf juli kwamen daar ook leden van de sociaaldemocratische partij bij, en alle vijandige elementen die samenzwoeren tegen Adolf Hitler, waaronder voormalige partijleden.[5]

In de zomer van 1933 werd het aantal gevangenen verdubbeld naar 1400, terwijl het aantal bewakers (nog steeds leden van de SA) steeg naar 170.[1] Samen met de lokale politie en overheid stonden zij in voor de bewaking van het kamp.[1] Het grootste deel van de gevangenen kwam uit Berlijn en uit het kamp van Potsdam, dat kort tevoren was gesloten.[5] In totaal werden er ongeveer 3000 gevangenen vastgehouden in Oranienburg, waarvan 3 vrouwen. Van die 3000 zijn er 16 vermoord door de bewakers,[6] onder hen bevond zich de schrijver Erich Mühsam.

In de begindagen van het kamp werden de gevangenen gedwongen om te werken aan de barakken van het kamp, om meer gevangenen aan te kunnen.[7] Later werden zij ingezet bij het bouwen en herstellen van de infrastructuur van Oranienburg. Hierbij werden zij vooral gebruikt om zwaar, eentonig werk te doen, zoals het aanleggen van spoorwegen en wegen, het bouwen van de waterleiding en het omhakken van bomen.[7] Enkele gevangenen werden ook ingezet om in Börnicke een SA-Gruppenführerschule te bouwen.[3] Het leven van de gevangenen was hard en zwaar, ze waren overgeleverd aan de willekeur van hun bewakers, zeker de leden van de Joodse compagnie.[7]

Op 13 juli 1934 werden de laatste gevangenen weggeleid naar het concentratiekamp Lichtenberg.[2] Dit gebeurde na de Röhm-putsch, toen de SS het commando van de SA overnam. Onder leiding van kampinspecteur Theodor Eicke namen 150 SS'ers het kamp over en werd het kamp omgevormd tot een reservekamp, om te gebruiken wanneer nodig.[2]

In het begin van de Tweede Wereldoorlog werd het als concentratiekamp gebruikt. Er vonden ten minste drie massa-executies plaats waarbij honderd Nederlandse slachtoffers vielen.

De gebouwen van het kamp werden tijdens de oorlog vernietigd en het puin werd gebruikt bij de heropbouw van het dorp zelf. Hierdoor raakte het kamp in de vergetelheid. In 1960 werd er een kazerne van de Volkspolizei gebouwd, met een klein gedenkteken ervoor.[2]

• Christiaan Boers, commandant Stelling Kornwerderzand
• Erich Mühsam, beeldbepalende anarchist en activist tegen het nationaalsocialisme
• Sergey Tretjakov
• Hans Coppi, lid van de verzetsbeweging Die Rote Kapelle
• Erich Knauf, journalist, schrijver en tekstdichter
• Kurt Hiller, schrijver, passief journalist
• Francisco Largo Caballero, Spaans vakbondsleider en politicus