Onstwedde (plaats)

Onstwedde is een oud esdorp; het wordt voor het eerst vermeld in het laatste kwart van de negende eeuw, in documenten van het klooster Werden aan de Ruhr als Uneswido in 'Westerwalda'. De uitgang -wido in deze naam, die later verbasterd is tot wedde, betekent bos. Het eerste deel Une hangt mogelijk samen met een persoonsnaam. De kerk van Onstwedde was de oudste van Westerwolde: Unsvede komt voor op een lijst van de Abdij van Corvey uit 1150. De overige kerken worden pas in de dertiende eeuw vermeld.[4]

Het dorp ligt aan de Mussel-Aa, even voorbij de samenvloeiing met het Pagediep. Onstwedde heeft een dubbele brink. De eerste brink ligt aan de zuidkant van het dorp, niet ver van de Nederlands-hervormde kerk, vlak bij de kruising Hardingstraat met de Dorpstraat, en draagt ook de naam Brink. Het gedeelte van het dorp bij deze brink droeg vroeger de naam Loug. De tweede brink ligt bij de kruising van de Dorpsstraat met de Jabbingelaan. Dit gedeelte van het dorp werd het Wold genoemd.

In 1916 kreeg Onstwedde in het kader van het plan van de Vereniging ter bevordering van de kanalisatie van Westerwolde een haven aan de oostzijde van het dorp. Deze haven vormde het uiteinde van een zijtak van het Mussel-Aa-kanaal. Deze haven is met name gebruikt voor de aan- en afvoer van landbouwproducten. Na de oorlog nam de betekenis van de scheepvaart af en werd het kanaal gesloten voor de scheepvaart. In 1977 werd het 1100 jarig bestaan van het dorp gevierd.

Bij het dorp liggen een tweetal relatieve hoogten van rond de tien meter boven NAP: de Onstwedder Holte en de es bij Veenhuizen. Deze heuvels zijn morenes uit het Saalien, de op een na laatste ijstijd. Aan de noordkant van het dorp ligt op een flank van de Onstwedder Holte het dr. Hommesbos, een natuurterrein van het Groninger Landschap.

Onstwedde is een van de plaatsen in Nederland waar zich in de ondergrond zoutkoepels bevinden.

De oostkant van het dorp grenst aan de Ecologische Hoofdstructuur. Hier wordt het oude hoevenlandschap door Staatsbosbeheer gereconstrueerd. Het gebied wordt gekenmerkt door rivierduinen, kleine bossen en houtzomen, essen en laag gelegen gronden langs de beken Mussel A en Ruiten Aa en hun voormalige lopen. Bij Ter Wupping is een met paaltjes gemarkeerde wandelroute aangelegd door dit gebied.

Er zijn een enkele campings bij Onstwedde en er is een museum: het Slaait'nhoes. Tot 2019 was er nog een tweede museum, het Radio- en speelgoedmuseum. Rond het dorp zijn vele fietspaden en er zijn fietsroutes: de Stroomdalroute en de Vestingroute.

Onstwedde heeft één basisschool, de school voor christelijk basisonderwijs "de Rank". Dit is een samenvoeging van CBS de Regenboog en CBS Prof. M.J. Langeveldschool. Het Ubbo Emmius Lyceum heeft in Onstwedde een vestiging voor vmbo en onderbouw havo/vwo. De Rank en het Ubbo Emmius zijn beide gevestigd in het multifunctionele gebouw "de Bast" en werken nauw samen. Ook peuterschool "de Peuterkörf" is ondergebracht in "de Bast". In Onstwedde krijgen veel kinderen daardoor van hun tweede tot zestiende jaar les in hetzelfde schoolgebouw.

Voor het overige onderwijs is Onstwedde aangewezen op plaatsen in de omgeving: Stadskanaal, Winschoten, en ook Emmen. De stad Groningen is voor hoger beroepsonderwijs en het universitaire onderwijs belangrijk.

Onder het dorp Onstwedde vallen ook de buurtschappen en gehuchten Barlage, Blekslage, Höfte, Holte, Smeerling, Sterenborg, Ter Maarsch, Ter Wupping, Veenhuizen, Vledderhuizen, Vosseberg en Wessinghuizen.

Onstwedde kent ook een verwarmd zwembad: 't Vlasmeer. Tussen 2000 en 2003 waren er plannen om het te sluiten. Maar het besluit van de gemeenteraad was om het open te houden. De bevolking van het dorp moest dan wel 6800 euro per jaar aan donaties geven. De exploitatie van het zwembad werd na veel geharrewar gegund aan Sportijn.

De voetbalvereniging van het dorp heet Onstwedder Boys. Zij spelen op het sportpark De Boskamp. Ook heeft het dorp een sporthal in "de Bast", waar de plaatselijke turnvereniging CSVO en volleybalclub VCO '72 gebruik van maken en waar judolessen worden gegeven. Daarnaast is er ook een tennisvereniging Uneswido. IJsvereniging Wisch beschikt over een ijsbaan en de paardensportvereniging heeft een eigen manege De Driesporen. Ook is er een ATB-club actief. In het verleden heeft het dorp ook een korfbalvereniging gehad genaamd OKC.

In Onstwedde is tevens een Openbare Bibliotheek aanwezig. Deze bevindt zich in het nieuwe multifunctionele centrum tussen de Tuinlaan en de Boslaan, genaamd de Bolster. De Bolster is in 2005 gereedgekomen en bevat naast de bibliotheek ook diverse zorginstellingen en het kinderdagverblijf.

Buslijn 14 van Qbuzz van Winschoten via Vlagtwedde en Alteveer naar Stadskanaal rijdt door het dorp.

Door het dorp loopt de N365 als Luringstraat. Midden op de rotonde van de kruising van deze weg met de Dorpsstraat staat een kunstwerk in de vorm van een halve ring met een diamant erbovenop.

Onstwedde heeft drie kerkgebouwen:

Paasvuur te Onstwedde op 2e Paasdag 2004

De Boerderij is een door stichting "Ocrea" in het leven geroepen instelling voor jeugdwerk en wordt op zaterdagavond bezocht door jongeren uit de omgeving.

Op tweede Paasdag wordt in Onstwedde traditioneel een paasvuur ontstoken.

In de eerste week van juli wordt de feestweek gehouden. Een speciale commissie bedenkt een thema en het dorp wordt versierd in de geest ervan.

Op de vierde zaterdag van augustus wordt het oogstfeest door de stichting Onstwedder Gaarv'n op het manifestatieterrein georganiseerd. Op dit feest wordt met oude machines het graan gedorst dat speciaal voor dit feest op de es bij de Nederlandse Hervormde kerk wordt verbouwd. Er is een tentoonstelling van oude auto's en tractoren en er zijn diverse stands. Tevens zijn spekdikken, een traditioneel Oost-Gronings gerecht, verkrijgbaar.

Onstwedde is na Sellingen het enige dorp waar nog het Westerwolds wordt gesproken.

Een overzicht van beelden is te vinden op Commons.

• Hindrik Wiekens (1903-1942), los arbeider en verzetsstijder
• Henk Bleker (1953), CDA-politicus
• Anneke Raven (1955), CDA-politica
• Henk Jaap Moorlag (1990), mountainbiker

• Lijst van rijksmonumenten in Onstwedde

• Onstwedde.info

	Plaatsen, kanalen en bossen in de Gemeente Stadskanaal
Dorpen: Alteveer (deels) · Ceresdorp · Kopstukken · Mussel · Musselkanaal · Onstwedde · Smeerling · Stadskanaal Gehuchten: Barlage · Blekslage · Braamberg · Höchte · Horsten · Sterenborg · Ter Wupping · Vledderhuizen · Vledderveen · Vosseberg Buurtschappen: Höfte · Holte · Oomsberg · Tange · Ter Maarsch · Veenhuizen · Wessinghuizen Kanalen: Stadskanaal · Musselkanaal · Mussel-Aa-kanaal      Bos: Dr. Hommesbos Groningen: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten