Hendrik de Cock

In Ulrum was De Cock de opvolger was van Petrus Hofstede de Groot. Van gemeenteleden kreeg De Cock te horen dat zijn prediking diepgang miste.Hij nam die kritiek zo serieus dat hij zich ging verdiepen in de geschriften van Calvijn. Uiteindelijk kwam hij tot de conclusie dat de Bijbelse leer lang niet altijd in de kerk werd nageleefd. Vooral een bepaalde uitspraak van een van zijn kerkleden raakte De Cock diep ("Indien ik ook maar één zucht tot mijn zaligheid moest bijbrengen, was ik voor eeuwig verloren"). Zodoende verliet De Cock de minder orthodoxe richting van de Groninger Godgeleerden en ging hij over naar de orthodox-calvinistische groepering. Hij verwierp de nadruk op de opvoedende kracht van het evangelie, en gaf de erfzonde een nadrukkelijke plaats in zijn preken. In zijn brochure 'De schaapskooi van Christus aangetast door twee wolven' bediende ds. De Cock zich van scherpe taal tegen twee collega's die het bevindelijk christendom als 'ziekelijke mystieken' wegzette.

Omdat hij openlijk kritiek spuide op zijn collega-predikanten, werd hij op 19 december 1833 (dus net voor de Kerst) door het kerkbestuur geschorst. Een half jaar later werd hij zelfs afgezet. Dit gebeurde tegen de wil van de kerkenraad van Ulrum die het niet kon bevatten dat een predikant werd afgezet die volgens de officiële belijdenisgeschriften preekte. Eveneens werd De Cock geconfronteerd met een aanklacht bij de synode.

De ontknoping kwam nog geen jaar later toen De Cock en zijn volgelingen (waaronder de voltallige kerkenraad van de Nederlandse Hervormde Kerk in Ulrum) zich op 13 oktober 1834 officieel afscheidden van de Nederlandse Hervormde Kerk. De volgende dag tekenden zij de Acte van Afscheiding of Wederkeering. Diegenen die verantwoordelijk waren voor het beheer van de kerkelijke goederen (kerkvoogden en andere notabelen), gingen hier niet in mee, met als gevolg dat De Cock en zijn afgescheiden kerkenraad geen gebruik meer konden maken van het kerkgebouw. Sinds de door de koning opgelegde kerkelijke herstructurering van 1816 waren namelijk alle kerkelijke goederen eigendom van de landelijke kerk.

In die tijd hadden verenigingen een machtiging van de koning nodig, maar koning Willem I gaf die niet; bij wijze van sanctie werden er soldaten ingekwartierd bij de Afgescheidenen (dragonnade). Dominee De Cock werd zelfs vanwege 'verstoring van de rust' tot drie maanden gevangenisstraf veroordeeld en met zijn gezin uit de pastorie gezet.

Na korte tijd liep het aantal volgelingen in de duizenden (door anderen werden ze spottend Cocksianen genoemd). Behalve de afgescheidenen uit Ulrum gingen namelijk nog een aantal andere Hervormde gemeenten mee. Deze afscheidingsbeweging kreeg de naam De Afscheiding en heette in eerste instantie de Christelijke Afgescheiden Kerk. Alleen al in Groningen en Drenthe waren er in 1836 al meer dan 30 afgescheiden kerken. De Cock deed pastoraat voor een groot gebied, aanvankelijk heel deze regio, leidde andere voorgangers op, en schreef talloze brochures waarin hij zijn ideeën uiteenzette.

Het graf van De Cock op de Zuiderbegraafplaats in Groningen

Ná zijn overlijden op 14 November 1842 heeft ds. H.J. de Wind een lijkrede uitgesproken naar aanleiding van Hebreeën 13:7: "Gedenkt uwer voorgangeren, die u het Woord Gods gesproken hebben; en volgt hun geloof na, aanschouwende de uitkomst hunner wandeling." Hendrik de Cock ligt begraven op de Zuiderbegraafplaats aan de Hereweg in de stad Groningen. Toen De Cock overleed waren er nog vijf van de zeven kinderen in leven.

• Ernstige en hartelijke toespraak aan mijne landgenooten, Veendam 1834
• De zoogenaamde Evang. Gezangen, strijdig met Gods woord, Groningen 1835
• Berigt nopens mijne verantwoording voor de Synode, mijne conditioneele veroordeeling, en mijne verdere pogingen tot herstel van Gods waarachtige dienst, Veendam 1835
• Verzameld werk, deel 1 en deel 2, Houten 1984

• Hendrik de Cock (1801-1842): op de breuklijnen in theologie en kerk in Nederland (proefschrift), Harm Veldman, 2009, 752 p., Kok - Baarn, ISBN 978-90-435-1731-7[1]

• Biografieën, werken en teksten bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)