Kerktoren
Een kerktoren is een hoog opgaand bouwwerk of toren die bij een kerkgebouw hoort.
Algemeen
De plattegrond is meestal vierkant of bijna vierkant, soms achthoekig zoals de Lange Jan in Middelburg, ook weleens zeshoekig zoals in Nieuwerkerk en een enkele keer rond.[1] De doelen voor de bouw van een kerktoren zijn divers. Torens werden gebouwd ter verdediging van de stad, bijvoorbeeld als uitzichtpunt tegen vijanden of brand, en daarnaast als blikvanger voor de stad en de kerk in het bijzonder.
In de toren worden de klokken opgehangen. Als dit niet mogelijk was, omdat het geld om een toren te bouwen ontbrak, is er soms een klokkenstoel. Op de top van de toren staat meestal een symbool. Op protestantse kerken staat meestal een weerhaan die de windrichting aan geeft. Katholieke kerktorens hebben meestal een kruis.
Meestal maakt de toren onderdeel uit van de kerk en is hij er aan vastgebouwd. In verschillende plaatsen staat de toren los van de bijbehorende kerk, zoals in Garmerwolde of Oosterhesselen. In Utrecht ging het middenschip van de Dom bij een storm verloren, zodat de Domtoren apart kwam te staan. Het gehucht Westerdijkshorn (gem. Bedum) heeft alleen een toren en geen kerk. De diensten werden in een boerderij gehouden.
In een aantal gevallen is de toren ouder dan de kerk, in Onstwedde bijvoorbeeld. De Juffertoren daar is eerder een verdedigingstoren geweest waarin de bevolking zich terugtrok wanneer er gevaar dreigde. Later is de kerk ertegen aangebouwd, zodat de toren een kerktoren werd.
Landmeetkundige functie
Kerktorens hebben tot de opkomst van satellietnavigatie (gps) een belangrijke rol gespeeld in de geodesie en landmeetkunde voor driehoeksmeting. Hierbij worden op een punt met ver zicht (in Nederland meestal een kerktoren) de richtingen naar andere punten gemeten. Hieruit kon de onderlinge ligging nauwkeurig bepaald worden. De Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort speelt een centrale rol in het stelsel van rijksdriehoekscoördinaten. Nog altijd zijn bij het Nederlands Kadaster coördinaten met centimeterprecisie van veel Nederlandse kerktorenspitsen verkrijgbaar, die door landmeters gebruikt kunnen worden om hun eigen metingen op aan op te hangen (aansluiten).[2]
Militaire functie
Kerktorens zijn door de beschutting en het zicht op de omgeving die zij bieden ook voor militaire doeleinden gebruikt. De vrijstaande bakstenen klokkentorens in de provincie Groningen en Oost-Friesland hadden bijvoorbeeld vaak tevens een militaire functie voor de dorpsgemeenschap.[3] Het hedendaags oorlogsrecht verbiedt het beschadigen van religieuze gebouwen en daarom ook het militair gebruik ervan omdat dat van deze gebouwen een militair doelwit maakt.
Hoogste torens
De hoogste kerktoren ter wereld is het Munster van Ulm in de Duitse stad Ulm. Deze toren is 161,53 m hoog en was tijdens de bouw even het hoogste bouwwerk ter wereld. Deze status ging echter al snel weer verloren aan de Eiffeltoren. Ook de status van hoogste kerktoren ter wereld lijkt nu verloren te gaan aan de Sagrada Familia in het Spaanse Barcelona, waar de bouw van een 170 m hoge kerktoren gepland is.
Voor Nederland zie:
Voor België zie:
Vormen van kerktorens
Kerktorens kunnen in verschillende manieren gecombineerd worden met kerkgebouwen, waaronder de volgende.
- Voorstaande toren, de toren is tegen de kopgevel van (meestal) het schip aan gebouwd, of andersom.
- Ingebouwde toren, de toren is opgenomen (meestal) in het schip, waarbij de gevel van de toren óf gelijkt loopt met de kopgevel van het schip, óf zelfs binnen het schip valt.
- Een uitgebouwde of deels ingebouwde toren, de toren is voor een deel (meestal) in de kopgevel van het schip opgenomen en steekt hieruit.
- Kruisingtoren of vieringtoren, de toren bevindt zich boven de kruising van een kerk.
- Een koortoren is een toren tegen het koor aangebouwd.
Kerktorens kunnen in verschillende vormen voorkomen, waaronder de volgende.
- Achtkantige spits tussen vier topgevels
- Afgeknotte torenspits
- Gedraaide torenspits
- Gemetselde spits
- Ingesnoerde torenspits
- Kruisdaktoren
- Naaldspits
- Paraboolvormige spits
- Rombisch dak of ruitdak
- Ronde toren
- Torenspits met flankerende torentjes
- Torenspits met ui-vorm
- Toren met flankerende torentjes, veel te vinden op de Britse Eilanden
- Toren met zadeldak
Galerij
De torenspits van de Kathedraal van Salisbury.
De kathedraal van Canterbury met toren met flankerende torentjes.
Ronde toren van de kerk van Frostenden, Suffolk
Torenspits met ui-vorm in Moskou
Toren met flankerende torentjes
Stompe toren, toren zonder spits, van de Hervormde kerk in Stompetoren
Zie ook
Galerij
De Martinitoren in Groningen.
De Onze lieve vrouwetoren in Amersfoort..jpg)
Toren van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen, de hoogste kerktoren van België.
Toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge, de hoogste bakstenen toren van België en de tweede hoogste ter wereld.
Toren van de Sint-Martinuskerk in Landshut, de hoogste bakstenen toren ter wereld.
De witte kerktoren van Nijkerk. Uniek in Nederland, omdat de architect moest beloven geen dergelijke toren voor een andere plaats te ontwerpen.
Bronnen, noten en/of referenties
|