Normaal Amsterdams Peil

De laatst overgebleven in situ Huddesteen in de Eenhoornsluis.

Het NAP is het genormaliseerde Amsterdams Peil (AP). Dit AP was het Stadtspeyl dat in 1684 werd vastgelegd. Het was het gemiddelde vloedniveau van het IJ tussen september 1683 en september 1684, en dus een hoogwaterniveau. Dit peil werd vastgesteld op negen voet en vyf duym (= 2,67689 meter) beneden de Zee Dyks Hooghte die werd aangeven door middel van een groef in een merksteen. Acht van deze stenen werden in opdracht van burgemeester Hudde aangebracht in sluizen in Amsterdam: de Eenhoornsluis, Nieuwe Haarlemmersluis, Oude Haarlemmersluis, Nieuwe Brugsluis, Kolksluis, Kraansluis, West-Indische sluis en Scharrebiersluis. Van deze stenen is alleen die in de Eenhoornsluis (Korte Prinsengracht ter hoogte van de Haarlemmerdijk) nog aanwezig op zijn oorspronkelijke plaats. Deze steen, nu aangeduid met Huddesteen, en de sluis zijn in 2005 tot monument verklaard.[2]

De in de Nieuwe Brugsluis ingemetselde Huddesteen was bij de vernieuwing hiervan omstreeks 1955 verplaatst. Tijdens de sloop van deze brug voor de bouw van de Noord/Zuidlijn stuitte men op een witmarmeren steen ter hoogte van het Damrak. Na de herbouw van de brug werd de steen in 2014 herplaatst en is nu zichtbaar aan de noordkant van de Nieuwe Brug.[3]

Er zijn verder nog twee losse Huddestenen bewaard gebleven. Een steen, waarvan de helft is verdwenen, is tegenwoordig ingemetseld in het gebouw van Rijkswaterstaat aan de Derde Werelddreef in Delft.

In 1860 werd ter vergelijking het AP overgebracht naar andere gebruikte peilen. Hierbij bleek een fout te zijn ontstaan. Dit werd van 1885 tot 1894 gecorrigeerd (genormaliseerd). Ter onderscheid werd het verbeterde peil NAP genoemd. AP en NAP zijn dus hetzelfde. De aanduiding 'Normaal' gaf in de tussenliggende periode alleen aan dat het om een gecorrigeerde (genormaliseerde, vandaar de 'N') hoogte ging. Een (nog) niet-gecorrigeerde hoogte bleef, tot het moment van corrigeren, aangeduid met AP. Nadat alle punten genormaliseerd waren bleef de aanduiding NAP gehandhaafd.

Aanvankelijk werd de betekenis van de toegevoegde letter 'N' niet genoemd, waardoor mensen gingen speculeren over de betekenis ervan. De betekenis 'nieuw' of 'nauwkeurig' lag voor de hand, maar in de notulen van de 46e vergadering van de Rijkscommissie voor Graadmeting en Waterpassing wordt gesproken van Normaal Amsterdams Peil.

In 1879 werd Pruisen aangesloten op het NAP. Het peil heet hier Normalnull (NN = NAP). Het NAP wordt eveneens in Luxemburg gebruikt. In 1973 volgden Zweden, Noorwegen en Finland.

De referentie van de Belgische Tweede Algemene Waterpassing (TAW) ligt 2,33 meter lager.

• Van de oorspronkelijke "Hudde-stenen" is alleen die in de Eenhoornsluis nog over, al wordt deze al sinds 1867 niet meer gebruikt als ijkpunt, vermoedelijk omdat de hoogte te veel afwijkt van die van de andere stenen.[4] Wel is deze steen in 2007 weer opgenomen als gewoon NAP-punt, waarbij bleek dat deze 2,615 m boven NAP lag, 61 mm lager dan in 1683. De steen is dus in 325 jaar tijd circa 61 millimeter gezakt, ongeveer 0,2 millimeter per jaar.[5]
• Tijdens de tweede nauwkeurigheidswaterpassing (1926-1939) is in 1928 voor de bepaling van het nulniveau aangesloten op de twee toen nog aanwezige en bruikbare stenen van Hudde, resp. in de Nieuwe Brugsluis en in de Eenhoornsluis. In 1953 is het NAP vastgelegd ten opzichte van de hoogte van de halfbolvormige bovenkant van een bronzen bout op een 22 meter lange heipaal op de Dam in Amsterdam. De bout bevond zich op negentig centimeter onder het plaveisel op een hoogte van 1,4278 meter + NAP.[6] De hoogte van het ondergrondse merk op de Dam is gebaseerd op de hoogte van de steen van Hudde in de Nieuwe Brugsluis. Hierbovenop is een deksel van hardsteen aangebracht in het plaveisel. Dit ondergrondse merk gold lang als per definitie 1,4278 meter boven NAP en was dus het ijkpunt van NAP. In 2004 is deze definitie losgelaten en de waarde van dit punt bijgesteld tot 1,408 meter boven NAP.[7] In 1955 is de steen in de Nieuwe Brugsluis verplaatst. Het punt op de Dam is sindsdien het uitgangspunt voor hoogtebepaling in Nederland. Later is een bout op 0 meter NAP aangebracht in de Amsterdamse Stopera aan het Waterlooplein.
• In de Stopera is een tweede heipaal met bronzen bout aangebracht. Deze heeft geen betekenis anders dan een ceremoniële en toeristische.[8]
• In 2004 zijn alle NAP-hoogten herberekend naar aanleiding van de 5e nauwkeurigheidswaterpassing (1996-1999). Alleen de hoogten van 6 van de meest stabiele punten zijn zo goed mogelijk vastgehouden op de hoogte van de 2e nauwkeurigheidswaterpassing (1928-1940). Deze nieuwe ijkpunten bevinden zich in Heerde, Velp, Amersfoort, Millingen, Wageningen en Muiderberg.[7]