Metamorfose (biologie)

Bij geleedpotigen die zich na het larve-stadium en verpoppen is sprake van een volledige gedaanteverwisseling (vlinders, kevers). Bij een volledige gedaanteverwisseling kunnen verschillende stadia worden onderscheiden.

Geleedpotigen die als larve al op het volwassen dier lijken, maar nog geen vleugels hebben, hebben een onvolledige gedaanteverwisseling (bijvoorbeeld wants, sprinkhaan). Bij een onvolledige gedaanteverwisseling kunnen verschillende stadia worden onderscheiden.

Er zijn ook geleedpotigen die er als jong exemplaar net zo uitzien als in het volwassen stadium; die vervellen wel, maar hebben geen gedaanteverwisseling.

larve van de gewone pad

Bijna functionele bruine kikker, poten net uit de nog zichtbare kieuwzak en kaak is nog in ontwikkeling

Zowel kikkers, padden als salamanders, die alle tot de amfibieën behoren, komen uit het ei als een larve met uitwendige kieuwen (kikkervisje).

Bij amfibieën wordt de metamorfose geregeld door de concentratie van thyroxine, dat de metamorfose stimuleert en prolactine dat de metamorfose remt. De specifieke gebeurtenissen hangen af van de gevoeligheid van de weefsels voor deze hormonen. Aangezien de embryonale ontwikkeling vaak voor een groot gedeelte buiten het moederlichaam of het ei plaatsvindt zijn er allerlei aanpassingen aan specifieke ecologische omstandigheden, waardoor de larven ook al gespecialiseerde organen hebben moeten ontwikkelen (rasptandjes, voelsprieten, vinzomen etc.). Na de metamorfose zijn deze aanpassingen niet meer nodig en worden de organen weer geresorbeerd.

Bij planten is metamorfose de (evolutionaire) adaptatie van organen. Metamorfose bij planten heeft plaatsgevonden bij de drie basale organen: wortel, stengel en blad. Hieruit zijn verschillende gevormde afgeleide organen ontstaan, die dus homoloog zijn.

Bij de wortel zijn onder andere luchtwortels, hechtwortels, steltwortels en wortelknollen te vinden.

Bij de stengels zijn wortelstokken, uitlopers, takdoorns en takranken afgeleide vormen.

Bij bladeren zijn er zeer veel mogelijke metamorfosen. Een bijzondere vorm komt bijvoorbeeld voor bij de vangbekers van de vleesetende planten, zoals van het geslacht Nepenthes.