Grondwettelijk Hof (België)

Na de staatshervorming van 1970 werden in België gemeenschappen en gewesten opgericht die zelf wetsbepalingen (decreten, ordonnanties, besluiten) konden uitvaardigen in die materies waarvoor zij bevoegd waren. Om te oordelen over eventuele bevoegdheidsoverschrijdingen die daarbij konden optreden, was er een instantie nodig om als "scheidsrechter" op te treden. Dit werd het Arbitragehof.

De oprichting van het Arbitragehof werd in 1980 in de Belgische Grondwet ingeschreven. Een wet van 28 juni 1983 stelde de samenstelling, de bevoegdheid en de werking ervan vast. De installatievergadering vond plaats in de senaat op 1 oktober 1984. Op 5 april 1985 sprak het zijn eerste arrest uit.

Bij de grondwetsherziening van 1988 werd de bevoegdheid van het Arbitragehof uitgebreid tot die van een grondwettelijk hof.

Op 7 mei 2007 werd de naam in die zin gewijzigd in Grondwettelijk Hof.[1] Deze naam heeft als voordeel dat hij beter aansluit bij de functie van het Hof en de verwarring met arbitrage als middel van geschillenbeslechting in het privaatrecht uitsluit.

Het Grondwettelijk Hof heeft de bevoegdheid om wetsbepalingen van wetskrachtige akten nietig te verklaren indien die strijdig zijn met de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling: zo werd bv. de zgn. Turteltaks vernietigd wegens bevoegdheidsoverschrijding door het Vlaams Gewest. Zulke vernietiging gebeurt met terugwerkende kracht, dit wil zeggen dat die bepaling dan wordt geacht nooit te hebben bestaan.

Sinds 1988 kan het Hof ook oordelen of de wetsbepalingen bepaalde principes uit de Grondwet schenden. Het gaat daarbij over het gelijkheidsbeginsel, het verbod tot discriminatie, verschillende rechten en vrijheden (inzake onderwijs, privacy, arbeid, huisvesting, de vrijheid van meningsuiting ("vrijheid van drukpers"), ...), over wie belastingen mag invoeren en over de bescherming van vreemdelingen in België. Deze zijn te vinden in titel II van de Grondwet en de artikelen 143 paragraaf 1, 170, 172 en 191. Daarnaast kan het Hof ook toetsen aan algemene rechtsbeginselen met grondwettelijke waarde zoals aan internationaalrechtelijke beginselen (bijvoorbeeld de rechten van verdediging), het lex-certabeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel ...

Een beroep tot vernietiging van een wetsbepaling kan bij het Grondwettelijk Hof ingediend worden door:

• de federale regering
• de regeringen van de gemeenschappen en gewesten;
• de voorzitters van alle wetge­vende vergade­rin­gen, op verzoek van twee derden van hun leden;
• iedere natuurlijke of rechtspersoon. Zij moeten echter wel aantonen dat zij persoonlijk en rechtstreeks nadeel ondervinden van de aangevochten bepaling.

Daarnaast kunnen alle rechtscolleges een prejudiciële vraag stellen aan het Grondwettelijk Hof als zij een probleem hebben met betrekking tot de schending van bevoegdheidsverdelende regels of fundamentele rechten. Zij moeten dan de uitspraak van het Hof afwachten alvorens zelf een uitspraak te doen in de concrete zaak die aanleiding gaf tot de vraag. Deze prejudiciële vragen kunnen zelfs betrekking hebben op vaste rechtspraak van het Hof van Cassatie die al dan niet in strijd zou zijn met bijvoorbeeld het gelijkheidsbeginsel.

Het Hof heeft ook twee atypische bevoegdheden. Enerzijds onderzoekt het of de vraag die door een gewestelijke volksraadpleging wordt gesteld, gelezen kan worden naast de grondwet, waarbij de vraag wordt gesteld of de bevoegdheidsverdelende regels en proceduregels correct werden nageleefd. Deze bevoegdheid wordt aangeduid als het juridisch vooronderzoek waarbij het Hof niet de opportuniteit, maar de juridische correctheid van de vraagstelling in overweging neemt. Anderzijds treedt het Hof op als beroepsinstantie bij de beroepen tegen de beslissing van de Kamer van volksvertegenwoordigers tot sanctionering van een lid van de Kamer waartoe diens misbruik van bepaalde verkiezingsuitgaven als aanleiding diende.

• Arrest Lanaken (1991)

Sinds het najaar van 1993 is het hof gehuisvest in zijn huidige locatie aan het Koningsplein te Brussel, naast de kerk Sint-Jacob-op-Koudenberg, aan de achterzijde vlak aan het Koninklijk Paleis van Brussel.

Het Grondwettelijk Hof bestaat uit twaalf rechters, die voor het leven benoemd zijn: zes van de Nederlandse en zes van de Franse taalgroep. Deze worden benoemd door de Koning uit een lijst met twee kandidaten, beurtelings door de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat voorgedragen met een meerderheid van minstens twee derden van de stemmen van de aanwezige leden. Zes van de rechters zijn oud-parlementsleden (politici), de andere zes zijn juristen (hoogleraar of (buiten)gewoon hoogleraar in de rechten aan een Belgische universiteit, raadsheer uit het Hof van Cassatie, lid van het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie, staatsraad, lid van het auditoraat bij de Raad van State of referendaris bij het Grondwettelijk Hof). De vereiste van een bepaald aantal rechters met een politieke achtergrond kwam er uit de destijdse angst voor een gouvernement des juges.

Dit is de huidige inrichting van het Grondwettelijk Hof: