Verdragen van de Europese Unie

De Europese Unie is gebaseerd op de volgende verdragen:

• Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), Parijs, 1952
• Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom)
• Het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap, getekend - samen met het Euratomverdrag - in Rome op 25 maart 1957, en trad in werking op 1 januari 1958. Deze twee verdragen worden samen de Verdragen van Rome genoemd. Wanneer men spreekt van het Verdrag van Rome wordt alleen het EEG-oprichtingsverdrag bedoeld, dat sinds het Verdrag van Maastricht wordt aangeduid met de naam EG-oprichtingsverdrag. Met de in werking treding van het Verdrag van Lissabon heeft dit EG-Verdrag de naam Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie gekregen, kortweg Werkingsverdrag.

• Het Verdrag betreffende de Europese Unie (Verdrag van Maastricht), kortweg EU-verdrag, getekend in Maastricht op 7 februari 1992, trad in werking op 1 november 1993. Het verdrag amendeerde de vorige verdragen en hernoemde de Europese Economische Gemeenschap naar Europese Gemeenschap. Het bracht de organisaties EGKS, EG en Euratom onder in de eerste pijler van de Europese Unie. Daarnaast schiep het twee andere pijlers: respectievelijk de pijler voor Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid en de pijler voor Justitie en Binnenlandse Zaken. De drie pijlers samen vormden de Europese Unie. Deze Unie ging zich ook met politieke zaken bezighouden.

De Europese Unie is door amenderende verdragen in het verleden aangepast om op die manier nieuwe beleidsterreinen te creëren, en veranderingen te brengen in de instellingen en wetgevingsprocedures:

• Het Fusieverdrag, getekend in Brussel op 8 april 1965, trad in werking op 1 juli 1967. Het verdrag bepaalde dat er voortaan één Commissie, één Raad van Ministers, één budget, en één Hof van Justitie was voor de drie, tot dan toe gescheiden organisaties EGKS, EEG en Euratom. Vanaf dat moment spreekt men van de Europese Gemeenschappen.
• De Europese Akte, getekend in Luxemburg en Den Haag op 17 februari 1986, trad in werking op 1 juli 1987, bracht wijzigingen in de verdragen aan om de laatste obstakels op te ruimen die een Europese Interne Markt nog in de weg stonden.
• Het Verdrag van Amsterdam, getekend op 2 oktober 1997, trad in werking op 1 mei 1999. Het gaf onder andere:
  • Simpeler besluitvorming binnen de Unie door meer gebruik te maken van het stemmen met gekwalificeerde meerderheid;
  • Het werkte het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid verder uit, onder andere door de Unie een Hoge Autoriteit voor het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidbeleid (tweede pijler) te geven, die tevens de functie van Secretaris-Generaal van de Europese Raad kreeg;
  • Het bracht sommige bevoegdheden van de derde pijler naar de eerste (waardoor er op het gebied van onder andere immigratie- en asielbeleid meer supranationaal beslist kon worden);
  • Het amendeerde en hernummerde het EG-verdrag en het EU-verdrag. De artikelen van het Verdrag betreffende de Europese Unie, die de letters A tot en met S hadden gekregen, kregen een numerieke volgorde. Bij dit verdrag waren geconsolideerde versies van het EG-verdrag en het EU-verdrag - de complete verdragen bijgewerkt met de wijzigingen daarop door de nakomende verdragen - bijgevoegd;
  • Het Verdrag van Schengen werd in de Europese Unie geïntegreerd.
• Het Verdrag van Nice, getekend op 26 februari 2001, trad in werking op 1 februari 2003. Het maakte de Europese Unie klaar voor uitbreiding, onder andere door een maximaal aantal zetels toe te wijzen aan het Europees Parlement (732) en de Europese Commissie (25). De laatste bepaling hield in dat landen die oorspronkelijk twee commissarissen mochten leveren in de toekomst slechts een zouden hebben. Ook werd het stemmen met Gekwalificeerde meerderheid verder doorgevoerd, waardoor landen op sommige terreinen het vetorecht verloren, en werd er een concept geïntroduceerd voor 'hechtere samenwerking' voor lidstaten die dat wensen op beleidsterreinen waarin niet alle lidstaten samenwerken.
• Het Verdrag van Lissabon, getekend op 13 december 2007. De ratificatie van dit verdrag heeft plaatsgevonden in 2008 en 2009, trad op 1 december 2009 in werking. Na inwerkingtreding bestonden de EGKS en EG niet meer, deze hadden plaatsgemaakt voor de EU. Euratom bleef bestaan.

De oprichtende verdragen werden ook geamendeerd door verdragen met betrekking tot de toetreding van nieuwe lidstaten tot de Europese Unie:

• 1973: Toetredingsakten van Denemarken, Ierland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk, getekend in Brussel op 22 januari 1972. (Noorwegen slaagde er niet in de toetreding te ratificeren, en sloot zich niet aan bij de EU.)
• 1981: Toetredingsakten van Griekenland, getekend in Athene op 28 mei 1979.
• 1986: Toetredingsakten van Spanje en Portugal, getekend in Madrid en Lissabon op 12 juni, 1985.
• 1995: Toetredingsakten van Oostenrijk, Zweden, Finland en Noorwegen, getekend op Korfu op 24 juni 1994. (Noorwegen slaagde er opnieuw niet in de toetreding te ratificeren.)
• 2004: Toetredingsakten van Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Litouwen, Letland, Malta, Polen, Slovenië en Slowakije, getekend in Athene op 16 april 2003.

Ten slotte hebben ook twee budgetverdragen invloed gehad op de huidige geconsolideerde verdragen:

• Het Budgetverdrag van 1970, getekend in Luxemburg op 22 april 1970, gaf aan het Europees Parlement het laatste woord over wat bekendstaat als de "niet-verplichte uitgaven". Het trad in werking op 1 januari 1971.

• Het Budgetverdrag van 1975, getekend in Brussel op 22 juli 1975, gaf aan het Europees Parlement macht om het budget als geheel te verwerpen, en creëerde de Europese Rekenkamer. Het trad in werking op 1 juni 1977.