Brusselsepoort (Maastricht, poort)

Nadat de eerste middeleeuwse stadsmuur van Maastricht uit omstreeks 1230 te krap werd, besloot men vanaf het midden van de 14e eeuw de langs de uitvalswegen ontstane voorsteden binnen een nieuw te bouwen enceinte te brengen. Tot die tijd was de Tweebergenpoort, ook wel Brusselsepoort genoemd, de belangrijkste westelijke toegang. Omstreeks 1375 verrees aan het einde van de Brusselsestraat de nieuwe Brusselsepoort.[noot 1] De oorspronkelijke poort was een rechthoekig bouwwerk geflankeerd door twee ronde torens met hoge spitsen. Het metselwerk bestond uit onregelmatige blokken steen, waarschijnlijk Naamse steen. De poortdoorgang was spitsboogvormig.

Door de veranderde oorlogsvoering en de als gevolg daarvan gestaag uitdijende buitenwerken, raakten de stadspoorten vanaf eind 15e eeuw steeds meer ingekapseld. De Brusselsepoort was al in de jaren 1470-'80 uitgebreid met een barbacane , twee aan de veldzijde van de gracht geplaatste torens, waarvan de noordelijke een buitengewone omvang had. In 1544 werd deze barbacane gemoderniseerd. In 1686 werd aan de veldzijde het Brusselsebastion aangelegd, waardoor de toegang tot de buitenpoort verlegd moest worden naar de zuidzijde van het bastion. Hierdoor werd de poortdoorgang meer dan 50 m lang, bochtig, donker en daardoor gevaarlijk voor het verkeer.[1] Toch was dit de drukste stadspoort van Maastricht, reden waarom de poort later dan andere poorten gesloten werd.[2] Op de maquette van Maastricht uit het midden van de 18e eeuw is de inkapseling van de Brusselsepoort goed te zien.

• 
  Bovenaanzicht omgeving Brusselsepoort
• 
  Veldzijde Brusselsepoort en -bastion
• 
  Zuidzijde Brusselsebastion met ophaalbruggen
• 
  Binnenpoort (A. Schaepkens, ca. 1860)

Op 29 mei 1867 ondertekende koning Willem III der Nederlanden, na lang aandringen van de gemeente Maastricht, het besluit tot opheffing van de vestingstatus van Maastricht, Venlo, Bergen op Zoom, Vlissingen en enkele andere vestingen. In de jaren daarna werden de meeste buitenwerken en een groot deel van de middeleeuwse stadsmuur in opdracht van het Ministerie van Oorlog geslecht, waarna de gronden werden overgedragen aan de Dienst der Registratie en Domeinen. De stadspoorten van Maastricht - op één na - werden in 1867 en 1868 als eerste gesloopt, de Brusselsepoort in het najaar van 1868. Het terrein van de Brusselsepoort en het Brusselsebastion werd daarna benut voor het verbreden van de Brusselsestraat, de aanleg van het Koningin Emmaplein en woningbouw.

Tegen de afbraak van de eeuwenoude stadspoorten rees nauwelijks protest. Na de geruisloze afbraak van de Tongersepoort eind 1867, werd door toedoen van de kunstenaar en oudheidkundige Alexander Schaepkens en de jonge Victor de Stuers bij de sloopbestekken van de andere poorten bepaald dat foto's en tekening gemaakt moesten worden. De tekenaar Johannes Brabant maakte in opdracht van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap schetsen en de fotograaf Theodor Weijnen foto's van de te slopen vestingwerken.[3]

• 
  Boschpoort en stadsmuur (Th. Weijnen, 1868)
• 
  De buitenpoort kort voor de afbraak (Th. Weijnen, 1868)
• 
  Toeschouwers tijdens de sloop (Th. Weijnen, 1868)
• 
  Binnenpoort en wachthuis (Th. Weijnen, 1868)

Van de Brusselsepoort is vrijwel niets overgebleven. Bij het graven van de Koning Willem-Alexandertunnel (A2-tunnel) werden vermoedelijk enkele hardstenen fragmenten van de poort teruggevonden. Voor deze brokstukken wordt door de Gemeente Maastricht een plek gezocht.[4] Ook het naast de binnenpoort gelegen wachthuis en de nabij de buitenpoort gelegen commiezenwacht (waar gemeentelijke belastingen werden geïnd) zijn verdwenen. Begin 20e eeuw kreeg de wijk rondom de Brusselseweg de naam Brusselsepoort. In deze wijk ligt ook het overdekte winkelcentrum Brusselse Poort.

• Vestingwerken van Maastricht
• Sint Servaasbolwerk (Maastricht)
• Kat Nassau
• Kat Hoog Frankrijk