Boschkat

Nadat de eerste middeleeuwse stadsmuur uit circa 1230 al na enkele decennia te krap bleek, besloot men vanaf omstreeks 1300 de langs de uitvalswegen ontstane voorsteden geleidelijk binnen een nieuw te bouwen enceinte (ommuring) te brengen. Waarschijnlijk was de muur omstreeks 1380 voltooid, hoewel er daarna nog aan diverse torens gebouwd werd. De tweede stadsmuur had op de linker Maasoever een lengte van 3575 m en een hoogte variërend van 6 tot 9 m.[3] Er kwamen zeven nieuwe stadspoorten, waarvan vijf op de westoever. De noordelijke Boschpoort verving de 13e-eeuwse Gevangenpoort en Leugenpoort, beide op de Markt, die daarna een andere functie kregen.

Wanneer de noordwestelijke waltorens zijn gebouwd is niet zeker, maar aangenomen mag worden dat deze omstreeks 1400 voltooid waren. De naam van de noordwestelijke hoektoren is niet overgeleverd. In 1750 wordt gesproken van de "toren onder de Boschkat".[4] Aan weerszijde van de toren bevonden zich poternes. Tussen de Lindenkruispoort en de noordwestelijke hoektoren lagen vier waltorens; tussen de hoektoren en de Boschpoort bevond zich één toren. In de loop van de 16e eeuw werden de torens omgebouwd tot rondelen door ze te verlagen en vol te storten met aarde. Tevens werd de stadsmuur aan de binnenzijde versterkt met een aarden wal, zodat deze beter bestand was tegen de sterk toegenomen vuurkracht van het geschut.[5]

Het bouwjaar van de noordwestelijke kat is onbekend. Mogelijk vond de aanleg ervan gelijktijdig plaats met die van de kat bij de Brusselsepoort, omstreeks 1636.[6] Waarschijnlijk werd de kat eind 17e eeuw voorzien van een rechthoekig kruitmagazijn. Een soortgelijk kruithuis op de Tongersekat is bewaard gebleven.[1] Enkele tientallen meters ten zuiden van de Boschkat bevond zich in de 18e eeuw nog een kruithuis (duidelijk herkenbaar op de Maquette van Maastricht).[7] Bij de Lindenkruispoort bevonden zich diverse kazernes. Ook bij de Boschpoort lag tussen 1673 en 1722 een kazerne.[8]

De Boschkat was een verhoging van aarde, strategisch gelegen achter het noordwestelijk rondeel, waardoor de daar opgestelde kanonnen een groot deel van de westelijke en noordelijke walmuur konden bestrijken. Op de Boschkat was plaats voor vijf stukken geschut, de helft van het aantal op de kat Nassau en een derde van dat op de kat Brandenburg.[1] Bij het beleg van 1748 stonden op de Boschkat één 24-ponder kanon en twee 6-ponders opgesteld.[9]

Na de inname van Maastricht door Frederik-Hendrik werd aan de noordwestzijde van de stad begonnen met de aanleg van een vestinggordel volgens het Oud-Nederlands stelsel met bastions en hoornwerken.[7] In de 17e en 18e eeuw dijden de buitenwerken van de vesting steeds verder uit, waardoor de stadsmuur en de Boschkat vanaf de veldzijde steeds meer aan het oog onttrokken werden.

Maquette van Maastricht: Boschhoornwerk ca. 1750

Direct ten noorden van de hoofdwal bij de Boschkat lag het Boschhoornwerk, ook wel hoornwerk Laag Frankrijk genoemd,[10], dat uit circa 1640 dateerde en omstreeks 1755 hersteld en uitgebreid werd. Daarbuiten lagen de lunetten Le Dauphin, La Rive en La Reine. Na het beleg van 1748 moesten zowel de stadsmuur als de zwaar beschadigde buitenwerken in dit gebied deels worden herbouwd. Bij het beleg van 1794 kreeg het noordelijk stadsdeel het opnieuw zwaar te verduren.[11]

Begin 19e eeuw werden de noordwestelijke buitenwerken vervangen door de nog deels bestaande Nieuwe Bossche Fronten, meestal Lage Fronten genoemd. Nabij de Boschkat lag ravelijn B, ingeklemd tussen de bastions B en C, en aan de veldzijde afgeschermd door couvre-faces, reduiten en een glacis.[12]

Sloop van de stadsmuur, 1875

Na de opheffing van de vestingstatus in 1867 werden in opdracht van het Ministerie van Oorlog grote delen van de middeleeuwse stadsmuren en de buitenwerken geslecht. De eeuwenoude stadspoorten van Maastricht werden tussen 1867 en 1874 op één na allemaal gesloopt. Door toedoen van Victor de Stuers en anderen bleven hier en daar delen van de eerste en tweede wal gespaard, met name aan de zuidzijde van de stad. De afbraak van de vestingwerken elders ging echter nog tot begin 20e eeuw door.

Station Boschpoort, ca. 1860

Aanleg Havenkom, ca. 1885

Ook al vóór de opheffing van de vesting werden in het noordelijk stadsdeel diverse grote infrastructurele projecten gerealiseerd, die moesten bijdragen aan een versnelde industriële ontwikkeling van Maastricht. Van 1817 tot 1826 werd de Zuid-Willemsvaart aangelegd, waarvoor de stadsmuur ten oosten van de Boschpoort werd doorbroken. In 1826 kwam ook de binnenhaven Bassin gereed. De spoorlijn Maastricht-Hasselt, de Spoorbrug Maastricht en het station Boschpoort werden in 1856 voltooid. Laatstgenoemd station lag midden in de Lage Fronten. In hetzelfde gebied begon in 1885 de aanleg van de Havenkom.[13]

De fabrieken van P. Regout & Co. in 1865

Tegelijkertijd dijde het industriële imperium van Petrus Regout aan de Boschstraat en het Bassin gestaag uit. De afbraak van de als beknellend ervaren vestinggordel werd hier met voortvarendheid ter hand genomen. De noordwestelijke stadsmuur, inclusief de zes waltorens tussen Boschpoort en Lindenkruispoort, waren vóór 1875 gesloopt. De Boschkat was met de grond gelijk gemaakt en de vestinggracht was met puin en aarde gevuld. Een groot deel van de voormalige vestinggronden werd in 1872 door Petrus Regout van het Rijk aangekocht om er een uitbreiding van zijn glas- en aardewerkfabrieken te realiseren.[14] Hetzelfde gebeurde aan de noordzijde van de stad, waar de papierfabriek van Lhoëst – Lammens & Cie een sterke groei doormaakte.