Schonenvaardersbolwerk

Nadat de eerste middeleeuwse stadsmuur uit circa 1230 al na enkele decennia te krap bleek, besloot men vanaf omstreeks 1300 de langs de uitvalswegen ontstane voorsteden geleidelijk binnen een nieuw te bouwen enceinte (ommuring) te brengen. Waarschijnlijk was de muur omstreeks 1380 voltooid, hoewel er daarna nog aan diverse torens gebouwd werd. De tweede stadsmuur had op de linker Maasoever een lengte van 3575 m en een hoogte variërend van 6 tot 9 m.[4] Er kwamen zeven nieuwe stadspoorten, waarvan vijf op de westoever. De noordelijke Boschpoort verving de 13e-eeuwse Gevangenpoort en Leugenpoort, beide op de Markt, die daarna een andere functie kregen. De noordoostelijke hoektoren heette Mariatoren.[5] Wanneer deze gebouwd, is niet bekend. In de raadsverdragen van 1399-1400 wordt de omgeving aangeduid als "te Biesen an den thoren".[6] Tussen 1470 en 1480 is deze toren verhoogd en voorzien van een dak, volgens de aantekeningen van Matthaeus Herbenus.[7] Ter plekke bevond zich tevens een kleine poterne aan de Maas, de Biesenpoort, die op last van de magistraat in 1386, 1482 en 1539 moest worden dichtgemetseld.[8]

In 1525 werd met de verkoop van de goederen van het opgeheven ambacht der "Scoense Verderen" (Ommelandvaarders) een nieuwe verdedigingstoren opgericht, iets ten noorden van de Mariatoren. Doordat het kapittel van Sint-Servaas de aanvoer van mergel uit haar groeven te Zichen dwarsboomde, vlotte de bouw niet erg. De toren kwam waarschijnlijk pas na 1528 gereed. Het was daarmee het laatste van een groep bolwerken, waarmee Maastricht sinds 1480 was versterkt en waartoe de nog bestaande rondelen De Vijf Koppen en Haet ende Nijt behoren.[1] Het bolwerk had een hoogte van 8 m en een doorsnede van 15,5 m. De muren van Zichener mergelsteen waren 3 m dik met een 20 tot 30 cm dikke bekleding van Naamse steen. De noordelijke binnenwand van de toren was eveneens versterkt met Naamse steen.[9]

Gezicht op de Maas (Pieter Stevens, ca. 1600)

Het Biesenbastion (links) op de Maquette van Maastricht, ca. 1750

Maastricht werd hard getroffen door de Spaanse Furie van 1576. Hoewel de Spaanse troepen na de Pacificatie van Gent gedeeltelijk werden teruggetrokken, probeerde de stad tussen 1577 en 1579 koortsachtig de vesting op orde te krijgen. In 1578 werd begonnen met de bouw van het Biesenbastion op de noordoosthoek van de tweede ommuring aan de Maas. Om het werk te bespoedigen bepaalde de raad op 2 september 1578 dat ook de geestelijkheid 30 tot 40 mannen moest leveren om te helpen bij het grondwerk. Metselaars mochten in deze periode geen ander werk aannemen.[10] Het Schonenvaardersbolwerk werd verlaagd en als saillant opgenomen in het nieuwe bastion. Dat de toren toch nog zeer herkenbaar bleef blijkt uit een krijttekening van Pieter Stevens uit circa 1600.[noot 1]

In de 17e en 18e eeuw dijden de buitenwerken van de vesting steeds verder uit, waardoor het Biesenbastion vanaf de veldzijde steeds meer aan het oog onttrokken werd. Direct ten noorden van de hoofdwal bij het Biesenbastion lag de zogenaamde Lunet aan de Maas en het Biesenhoornwerk uit 1640, in 1755 hersteld en uitgebreid en begin 19e eeuw vervangen door Bastion D, onderdeel van de Nieuwe Bossche Fronten. Verder naar het noorden lag de lunet Le Roy uit 1674-75, met bijbehorende couvre-face.[11] Na het beleg van 1748 moesten zowel het Biesenbastion als de zwaar beschadigde buitenwerken in dit gebied deels worden herbouwd. Bij het beleg van 1794 kreeg het noordelijk stadsdeel het opnieuw zwaar te verduren.[12]

Het bastion vóór de sloop in 1925

Grafmonument Des Tombe op het Biesenbastion, 1925

Na de opheffing van de vestingstatus van Maastricht in 1867 werden in opdracht van het Ministerie van Oorlog grote delen van de middeleeuwse stadsmuren en de buitenwerken geslecht. De eeuwenoude stadspoorten van Maastricht werden tussen 1867 en 1874 op één na allemaal gesloopt. Door toedoen van Victor de Stuers en anderen bleven hier en daar delen van de eerste en tweede wal gespaard, met name aan de zuidzijde van de stad. De afbraak van de vestingwerken elders ging echter nog tot begin 20e eeuw door.

Het lunet Le Roy werd al in 1868 gesloopt, het Bastion D tussen 1868 en 1873. Van het Bastion Destombe werd omstreeks 1870 de linkerface voor een deel afgebroken. Van de rechterface werden in 1926 en 1955 delen gesloopt. De dieperliggende delen werden onaangeroerd gelaten.[13]