Albaniana

Het fort Albaniana werd gesticht rond het jaar 40, onder keizer Caligula,[2] en was in gebruik tot 270. Albaniana was de eerste jaren een geïsoleerde buitenpost: de dichtstbijzijnde Romeinse forten waren Praetorium Agrippinae (Valkenburg) en Flevum (Velsen) in het westen en Fectio (Vechten) in het oosten. Het fort mat 80 bij 120 meter en werd beschermd door een omgrachte aarden wal met palissadewanden, houten poorten en hoektorens.

Tijdens de Bataafse Opstand werd Albaniana verwoest door de Cananefaten onder leiding van Brinno, met hulp van de Friezen. Nadat de opstand was neergeslagen werd het fort herbouwd. Tijdens de Flavische dynastie was hier het cohors VI Breucorum gestationeerd.[3] Aan het eind van de 1e eeuw werden kadewerken aangelegd aan de Oude Rijn, destijds de hoofdtak van de Rijn, die bij Lugdunum Batavorum (Katwijk) in de Noordzee uitmondde. In Alphen aan den Rijn zijn bij opgravingen in 2001–2002 stempels van de Classis Germanica, de Romeinse militaire vloot aan de Rijngrens, teruggevonden. Rond 160 werd de palissadewal vervangen door een stenen muur. Na beschadiging van de muur rond 200 werd deze herbouwd. Op de nieuwe poort stond een inscriptie ter ere van keizer Septimius Severus, waaruit bleek dat hij opdracht heeft gegeven tot de herbouw. Onder druk van de Germaanse invallen verlieten de Romeinen het fort rond 270.

In 2001 werd begonnen met een uitgebreid archeologisch onderzoek in het centrum van Alphen aan den Rijn, voordat met de bouw van een nieuw winkelcentrum werd begonnen.[4] Er werden resten van het fort, de erbij gelegen burgernederzetting en grafvelden ontdekt. Men vond de resten van twee langgerekte gebouwen die waarschijnlijk als opslagloods hebben gediend. Binnen het fort werden soldatenbarakken gevonden, met de originele houten vloeren. Aan het uiteinde van de barakken waren vertrekken die modelijk als werkplaats of magazijn hebben gediend.[5] Verder werden vele persoonlijke voorwerpen van de legionairs gevonden, onder andere een spiegel en schrijfgerei, en meer dan 700 Romeinse munten. Interessante vondsten waren de houten bouwdelen, waaronder een complete deur, naast ander organisch materiaal als etensresten en zaden. Deze vondsten maakten nauwkeurig onderzoek naar de Romeinse bouwtechnieken en eetgewoonten mogelijk.[6] Langs de Rijn werd de houten beschoeiing gevonden, die rond 94 werd aangelegd. Aan de weg richting Nigrum Pullum, bij het huidige Goudse Rijpad, lag een wachtpost (statio). Een groot aantal vondsten uit Albanianae en Nigrum Pullum zijn in het bezit van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

In het Archeon, een themapark in het zuiden van Alphen aan den Rijn, is een compleet Romeins stadje nagebouwd met een badhuis, een tempel, een forum en een replica van een van de opgegraven Romeinse schepen uit Nigrum Pullum (Zwammerdam).

• Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd

• (nl) Gemeente Alphen aan de Rijn - Samenvatting onderzoeksverslag Albaniana (DOC-bestand)
• (nl) Archeon - Romeinse tijd