Praetorium Agrippinae

	Praetorium Agrippinae
	;
	Situering
Coördinaten	52° 11′ NB, 4° 26′ OL
	Foto's
	Pretorium Agripinne links op de Tabula Peutingeriana
Portaal	Archeologie

Praetorium Agrippinae was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior), gelegen in het hedendaagse Valkenburg, in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. Praetorium Agrippinae was een grensfort (castellum) aan de Oude Rijn, destijds de hoofdtak van de Rijn, langs de noordgrens van het Romeinse Rijk, de zogenaamde limes (Latijn voor "grens"). Praetorium Agrippinae staat vermeld op de Peutingerkaart (Tabula Peutingeriana) tussen Matilo (Leiden-Roomburg) en Lugdunum Batavorum (Katwijk).

Overzichtskaart opgravingen castellum Valkenburg ZH 1941-'43 en '46-'50

Geschiedenis

Castellum

Een praetorium is een militair hoofdkwartier, en Praetorium Agrippinae is vernoemd naar Vipsania Agrippina, de in 33 na Chr. gestorven moeder van keizer Caligula. Het staat vrijwel vast dat Caligula in het jaar 39 of 40 na Chr. in Valkenburg verbleef, want een wijnvat uit zijn privé-wijngaard is ter plaatse gevonden.[1] Hoogstwaarschijnlijk was hij hier ter voorbereiding van een nooit uitgevoerde invasie van Brittannia, en werd het castellum naar aanleiding van deze operatie gebouwd. Vondsten van munten en terra sigillata aardewerk suggereren echter dat er mogelijk al eerder legereenheden aanwezig waren. Het fort lag op de plaats van het huidige centrum van Valkenburg. Aanvankelijk werd het omringd door een aarden wal met palissade en drie grachten.

Het fort bood aanvankelijk plaats aan twee manipels legionairs en twee turmae (60 man) cavalerie van het Cohors III Gallorum Equitata. Praetorium Agrippinae werd net als de meeste andere Romeinse forten aan de Nederrijnse limes verwoest tijdens de Bataafse Opstand van 69-70, maar werd daarna weer herbouwd. In deze tijd werd hier het complete Cohors IV Thracum Equitata gestationeerd. Vanaf ca. 180 na Chr. werd het fort vergroot, en grotendeels in steen opgebouwd. In totaal zijn 7 bouwfasen onderscheiden.[2]

Zoals alle castella in Nederland werd ook Valkenburg verlaten na de val van de limes rond 275 na Chr. Valkenburg is echter een van de weinige forten waar bewijs voor bouwactiviteit in de Laat-Romeinse periode is aangetroffen. Tijdens de regering van keizer Constantius I Chlorus in 305 werd hier een graanopslag aangelegd. [3] Deze graanopslag is waarschijnlijk bedoeld voor de overslag van graan uit Britannia. [4]

Vicus

Ten zuidoosten van het fort strekte zich over een lengte van ca. 1 km een grote burgernederzetting (vicus) uit langs de limes-weg. Deze werd bewoond tussen ca. 70 en 240 na Chr. De vicus is gedeeltelijk opgegraven op de locaties 'Veldzicht', 'Marktveld' en 'De Woerd'. Naast woonhuizen zijn hier ook pakhuizen en graanopslagplaatsen en mogelijk een badgebouw (thermen) aangetroffen, alsmede een groot grafveld op het Marktveld met meer dan 700 graven uit de periode 50 tot 225 na Chr. Op het Marktveld stond tussen ca. 70 en 110 na Chr. ook een mini-castellum.[5]

Opgravingen

Het eerste serieuze onderzoek werd in 1875 door het Leidse Rijksmuseum van Oudheden uitgevoerd. Tussen 1941 en 1953 werden onder leiding van Albert van Giffen uitgebreide opgravingen in Valkenburg verricht, waarbij een grote hoeveelheid vondsten werd gedaan.[6][7][8][9] Omdat de resten van het fort onder het grondwaterpeil lagen, zijn ze goed geconserveerd gebleven. Er werd veel organisch materiaal gevonden, waaronder voedselresten, botten, leren schoeisel[10] en tuigage. Ook zijn gedeeltes van de houten soldatenbarakken bewaard gebleven. Deze vondsten maakten nauwkeurig onderzoek naar de Romeinse bouwtechnieken en eetgewoonten mogelijk.

In de jaren 70 en 80 zijn verdere opgravingen gedaan naar de vicus; pas onlangs is duidelijk geworden dat daar sprake is geweest van bebouwing in de vorm van rijtjeshuizen, die op strookvormige percelen langs de weg stonden.[11]

Overblijfselen

Reconstructie Romeinse limes-weg langs de N206 bij Valkenburg

Een gedeelte van de opgegraven vondsten is te bezichtigen in het Torenmuseum in Valkenburg. Op en rond het Castellumplein zijn de contouren van het castellum met ronde bronzen doppen in de bestrating zichtbaar gemaakt. Van een van de poorten is het gereconstrueerde fundament te zien. Langs de N206 is bij Valkenburg een reconstructie te zien van de Romeinse limes-weg zoals die er in 124/125 uit moet hebben gezien.

Bij archeologische opgravingen in juli 2019 is de inscriptie COH II CR gevonden op een paal van een oude Romeinse weg, wat staat voor Cohors II Civium Romanorum. Het dateert uit 125 nc.[12]

Zie ook

Lijst van Latijnse plaatsnamen

Literatuur

A.E. De Hingh, W.K. Vos 2005. Romeinen in Valkenburg (ZH), de opgravingsgeschiedenis en het archeologische onderzoek van Praetorium Agrippinae. Leiden, Hazenberg Archeologie
W.K. Vos, E. van der Linden, B. Voormolen 2012. Romeinen op de Woerd, Reconstructie van een woonwijk op grond van een vergeten opgraving in Valkenburg (ZH). Leiden, Hazenberg Archeologie

Externe links

(en) PRAGRIS (PRaetorium AGrippinae Roman Information Site) - Gedigitaliseerde informatie over de opgravingen van van Giffen.
(en) Livius.org: Praetorium Agrippinae (Valkenburg ZH)
Romeinse Kust: Voorlopig ten einde: de queeste naar bewoning op Valkenburg (ZH) De Woerd ...
Torenmuseum Valkenburg

Zie de categorie Praetorium Agrippinae van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

S. Wynia 1999. "Caius was here. The Emperor Caius' Preparations for the Invasion of Britannia: New Evidence" in: H. Sarfatij, W.J.H. Verwers & P.J. Woltering (eds.), In Discussion with the Past. Archaeological studies presented to W.A. van Es. Zwolle, SPA Foundation, blz. 145-147
A. De Hingh & W. Vos 2005. Romeinen in Valkenburg (ZH), de opgravingsgeschiedenis en het archeologische onderzoek van Praetorium Agrippinae. Leiden, Hazenberg Archeologie
W. Groenman-van Waateringe 1977. Grain storage and supply in the Valkenburg castella and Praetorium Agrippinae, in: B.L. van Beek, R.W. Brandt & W. Groenman-van Waateringe (eds.) Ex Horreo. IPP 1951-1976. Amsterdam, IPP, blz. 226-241
Krops, A. (2015), De bewaakte rivier door niemandsland: het West-Nederlandse limesgebied aan het eind van de 3e eeuw. Westerheem 64, blz. 178-188. http://www.thirdcentury.nl/De_bewaakte_rivier_door_niemands.html.
W. Groenman-van Waateringe 1986. Valkenburg Marktveld: military and civilian occupation in the vicinity of a Roman fort, in: C. Unz (ed.) Studien zu den Militärgrenzen Roms III. 13. Internationaler Limeskongreß Aalen 1983. Vorträge. Stuttgart, Theiss, blz. 159-168
A.E. van Giffen 1948. "De Romeinsche castella in de dorpsheuvel te Valkenburg aan den Rijn (Z.H.) (Praetorium Agrippinae), I, De opgravingen in 1941". Jaarverslag van de Vereniging voor Terpenonderzoek 25-28 (1940-1944)
A.E. van Giffen 1955. "De Romeinsche castella in de dorpsheuvel te Valkenburg aan den Rijn (Z.H.) (Praetorium Agrippinae), II, De opgravingen in 1942-1943 en 1946-1950". Jaarverslag van de Vereniging voor Terpenonderzoek 33-37 (1948-1953)
W. Glasbergen 1967. De Romeinse castella te Valkenburg Z.H. De opgravingen in de dorpsheuvel in 1962. Groningen, Wolters-Noordhoff
S.M.E. van Lith 1979. "Römisches Glas aus Valkenburg Z.H." OMROL 59/60, blz. 1-150
W. Groenman-van Waateringe 1967. Romeins lederwerk uit Valkenburg Z.H. Groningen, Wolters
W.K. Vos, E. van der Linden & B. Voormolen 2012. Romeinen op de Woerd, Reconstructie van een woonwijk op grond van een vergeten opgraving in Valkenburg (ZH). Leiden, Hazenberg Archeologie
Romeinse inscriptie gevonden, erfgoedstem.nl, geraadpleegd 23 juli 2019 (originele bron:NOS)

Romeinse (leger)plaatsen langs de Neder-Germaanse limes in Nederland

Ten noorden van de Rijn:	Flevum
Noordgrens langs de Rijn: (richting Noordzee)	Castra Herculis · Carvo · Mannaricium · Levefanum · Fectio · Traiectum · Fletio · Laurium · Nigrum Pullum · Albaniana · Matilo · Praetorium Agrippinae · Lugdunum Batavorum
Zuidelijke route langs de Maas: (richting Noordzee)	Catualium · Blariacum · Ceuclum · Ulpia Noviomagus Batavorum · Ad Duodecimum ·Grinnes · Caspingium · Tablis · Flenio · Forum Hadriani

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] S. Wynia 1999. "Caius was here. The Emperor Caius' Preparations for the Invasion of Britannia: New Evidence" in: H. Sarfatij, W.J.H. Verwers & P.J. Woltering (eds.), In Discussion with the Past. Archaeological studies presented to W.A. van Es. Zwolle, SPA Foundation, blz. 145-147

[2] A. De Hingh & W. Vos 2005. Romeinen in Valkenburg (ZH), de opgravingsgeschiedenis en het archeologische onderzoek van Praetorium Agrippinae. Leiden, Hazenberg Archeologie

[3] W. Groenman-van Waateringe 1977. Grain storage and supply in the Valkenburg castella and Praetorium Agrippinae, in: B.L. van Beek, R.W. Brandt & W. Groenman-van Waateringe (eds.) Ex Horreo. IPP 1951-1976. Amsterdam, IPP, blz. 226-241

[4] Krops, A. (2015), De bewaakte rivier door niemandsland: het West-Nederlandse limesgebied aan het eind van de 3e eeuw. Westerheem 64, blz. 178-188. http://www.thirdcentury.nl/De_bewaakte_rivier_door_niemands.html.

[5] W. Groenman-van Waateringe 1986. Valkenburg Marktveld: military and civilian occupation in the vicinity of a Roman fort, in: C. Unz (ed.) Studien zu den Militärgrenzen Roms III. 13. Internationaler Limeskongreß Aalen 1983. Vorträge. Stuttgart, Theiss, blz. 159-168

[6] A.E. van Giffen 1948. "De Romeinsche castella in de dorpsheuvel te Valkenburg aan den Rijn (Z.H.) (Praetorium Agrippinae), I, De opgravingen in 1941". Jaarverslag van de Vereniging voor Terpenonderzoek 25-28 (1940-1944)

[7] A.E. van Giffen 1955. "De Romeinsche castella in de dorpsheuvel te Valkenburg aan den Rijn (Z.H.) (Praetorium Agrippinae), II, De opgravingen in 1942-1943 en 1946-1950". Jaarverslag van de Vereniging voor Terpenonderzoek 33-37 (1948-1953)

[8] W. Glasbergen 1967. De Romeinse castella te Valkenburg Z.H. De opgravingen in de dorpsheuvel in 1962. Groningen, Wolters-Noordhoff

[9] S.M.E. van Lith 1979. "Römisches Glas aus Valkenburg Z.H." OMROL 59/60, blz. 1-150

[10] W. Groenman-van Waateringe 1967. Romeins lederwerk uit Valkenburg Z.H. Groningen, Wolters

[11] W.K. Vos, E. van der Linden & B. Voormolen 2012. Romeinen op de Woerd, Reconstructie van een woonwijk op grond van een vergeten opgraving in Valkenburg (ZH). Leiden, Hazenberg Archeologie

[12] Romeinse inscriptie gevonden, erfgoedstem.nl, geraadpleegd 23 juli 2019 (originele bron:NOS)