Vrouwelijke genitale verminking

Rapportage UNICEF 2014

Omdat betrokkenen de praktijk veelal niet publiek maken is het niet gemakkelijk betrouwbare cijfers te verzamelen. De eerste statistieken werden opgesteld in de jaren 1990 onder impuls van het Amerikaans USAID-agentschap.[8] UNICEF raamde in 2013 het aantal besneden vrouwen en meisjes op 125 miljoen in 29 landen.[5]

In de Koran komt het begrip besnijdenis niet voor. Vrouwenbesnijdenis wordt wel genoemd in enkele uitspraken die aan de profeet Mohammed worden toegeschreven. De Hadith die besnijdenis bij mannen voorschrijft, zegt dat besnijdenis een eer zou zijn voor vrouwen. De authenticiteit van deze Hadith wordt echter betwist. Binnen de islam bestaan overigens diverse interpretaties omtrent de wenselijkheid van vrouwenbesnijdenis.[10]

Het laatste decennium namen steeds meer religieuze leiders er afstand van. Tekenend is de positie van de islamitische theoloog Yusuf al-Qaradawi: eerst raadde hij het in een fatwa aan,[11] maar vijf jaar later kwam hij daar expliciet op terug.[12][13]

Op 22 november 2006 veroordeelden talrijke islamitische leiders uit de wereld op een conferentie in Caïro vrouwenbesnijdenis. Onder hen waren de hoogste twee Egyptische moslimgeestelijken, de sjeik al-Azhar, die gezien wordt als de belangrijkste leider in de soennitische wereld, en de grootmoefti van Jeruzalem, wiens fatwa's groot gewicht in de schaal leggen. De sjeik al-Azhar, Mohammed Sayyed Tantawi, zei op de conferentie dat in de islam besnijdenis alléén voor mannen is. De grootmoefti, Ali Gomaa, wees erop dat Mohammed zijn dochters niet liet besnijden. Er is echter geen bewijs voor die uitspraak. Moslims uit Europa, die van mening zijn dat vrouwenbesnijdenis de islam een slechte naam bezorgt, voerden druk uit om de uitspraak in een fatwa te vervatten.

De Wereldgezondheidsorganisatie onderscheidt vier types van ingrepen:[14]

• Type 1: clitoridectomie, het geheel of gedeeltelijk verwijderen van de clitorishoed en glans-clitoris, of in zeldzame gevallen enkel de clitorishoed.
• Type 2: excisie, het geheel of gedeeltelijk wegsnijden van de clitoris en de labia minora (zogenaamde labiumreductie), met of zonder excisie van de labia majora.
• Type 3: infibulatie, dit is het vernauwen van de vaginale opening, door het knippen, verplaatsen en hechten van de labia minora, of labia majora, met of zonder clitoridectomie. Deze vorm van besnijdenis wordt soms ook de 'faraonische besnijdenis' genoemd.[15]
• Type 4: andere ingrepen in de vrouwelijke genitaliën om niet-medische redenen, zoals prikken, piercing, insnijden (incisie), schrapen en schroeien van de genitale streek. Tot 2008 viel hier ook labioverlenging onder[16]

In islamitische context wordt een onderscheid gemaakt tussen een besnijdenis volgens de soenna en infibulatie.[17]

• 
  Vulva van een 29-jarige vrouw die in haar jeugd besneden is.
• 
  Vulva van een 21-jarige Ethiopische vrouw die infibulatie ondergaan heeft op achtjarige leeftijd en de-infibulatie krijgt bij een arts.

Hoewel de oudste mensenrechtenverdragen niet uitdrukkelijk spreken over deze vormen van verminking, wordt meer en meer aangenomen dat VGV een inbreuk is op de fundamentele rechten van meisjes en vrouwen, zoals vervat in historische mensenrechten, en zeker op grond van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948.[1]

Recentere en meer expliciete rechtsgronden zijn onder meer het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen, dat begin 2018 door alle landen ter wereld is geratificeerd, met uitzondering van Iran, Niue, Soedan, Somalië, Tonga en de Heilige Stoel (Vaticaanstad).[18] Andere toepasselijke mensenrechtenverdragen, geratificeerd door meer dan 150 van de bijna 200 VN-lidstaten zijn het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (sectie gezondheidsrechten), het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, en het Verdrag inzake de rechten van het kind. Verdere verduidelijkingen en oproepen zijn te vinden in een reeks resoluties van de Verenigde Naties en rapporten van de VN-Commissie voor vrouwenrechten (United Nations Commission on the Status of Women), een afdeling van de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties.[1][19]

In Nederland is vrouwenbesnijdenis strafbaar als vorm van zware mishandeling met voorbedachten rade onder artikel 303 van het Wetboek van Strafrecht.[20] De maximumstraf in Nederland hierop is 12 jaar gevangenisstraf. Daar kan een strafverzwaring bovenop komen indien de dader(s) de opvoeders zijn (artikel 304).

Als persoon woonachtig in Nederland is een besnijdenis laten uitvoeren in het buitenland in Nederland strafbaar. Kennis hebben van een besnijdenis zonder dit te melden is eveneens strafbaar. Bij een besnijdenis hoeft geen aangifte gedaan te worden om een justitieel onderzoek te starten (al kan aangifte er wel toe leiden). Ook artsen zijn strafbaar.

Omdat de besnijdenis van vrouwen in Nederland en België verboden is, worden sommige Nederlandse meisjes met immigrantenachtergrond, afkomstig uit desbetreffende culturen, vaak tijdens de vakantie in het land van oorsprong besneden. In 2003 was dit in het nieuws omdat men ook déze praktijk in Nederland wilde aanpakken. In januari 2009 liet staatssecretaris Bussemaker weten deze praktijk aan te willen pakken naar Frans voorbeeld, door ouders uit risicogroepen een contract te laten ondertekenen en na de vakantie de meisjes op besnijdenis te controleren.

In Nederland zet onder andere kenniscentrum Pharos zich in tegen vrouwenbesnijdenis, in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid. Pharos maakt onder meer gebruik van een fatwa tegen dit gebruik, uitgevaardigd door de hoogste Egyptische moslimgeestelijke, de grootmoefti prof. dr. Ali Gomaa. Ook in Iran is een fatwa uitgevaardigd tegen dit gebruik (dat daar overigens weinig voorkomt). Ook is Pharos een van de organisatoren van de Zero Tolerance Dag, die elk jaar op 6 februari plaatsvindt en tot doel heeft bij te dragen aan de volledige uitbanning van alle vormen van vrouwelijke genitale verminking.

In België is sedert november 2000 een nieuw artikel 409 toegevoegd aan het strafwetboek dat genitale verminking van vrouwen, of pogingen daartoe, strafbaar stelt met opsluiting tot vijf jaar, of tot vijftien jaar in geval van complicaties of de dood. Sinds 12 juli 2014 zijn ook personen die aanzetten tot de praktijk of er reclame voor maken strafbaar.[21]

Volgens een onderzoek in opdracht van de overheid telde België eind 2012 vermoedelijk 48.092 vrouwen uit landen waar besnijdenis courant wordt toegepast. 13.112 van hen zouden 'zeer waarschijnlijk al besneden' zijn, en 4.084 'riskeren besneden te worden'. Einde 2008 ging het nog om respectievelijk 6.260 ('VGV zeer waarschijnlijk') en 1.975 ('riskeren VGV')[22] Het onderzoek noemt als landen met het hoogste risico (meer dan 75%) Burkina Faso, Djibouti, Egypte, Eritrea, Guinee, Mali, Sierra Leone en Somalië, en als risicoperiode de vakanties in land van herkomst. Een vervolgstudie uit 2018, in opdracht van de overheid uitgevoerd door de studie- en actiegroep GAMS,[23] voegt Soedan toe aan de risicolanden, en kwam op veel hogere aantallen uit van zowel VGV als risico op VGV.[24] Als oorzaken voor de markante stijging worden de toegenomen migratie genoemd, en de geboortes in België uit moeders met roots in landen waar de praktijk courant voorkomt.[25]

Raming van het aantal vrouwen, slachtoffer van VGV (of hoog risico), in België:[22][24]

Het in 2002 opgerichte Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen is de onafhankelijke federale overheidsinstelling voor onderzoek en sensibilisering rond VGV in België.