Soesterberg

Het eerste deel van de naam is afgeleid van het 10 kilometer noordelijker gelegen dorp Soest, dat veel lager gelegen is en tot ver in de twintigste eeuw geregeld deels overstroomde bij hoog water uit de Eem. De toevoeging 'berg' dankt het dorp aan zijn ligging op de Utrechtse Heuvelrug. Het hoogste punt van het dorp ligt op de grens met de oostelijk gelegen gemeente Amersfoort. Tussen Soesterberg en Soest liggen de wat lagere Soester Duinen, waarvan de Stompert de hoogste is.

Huis ten Halve omstreeks 1900

Het dorp ontstond rond het kruispunt van de Amersfoortseweg (nu N237) tussen Utrecht (ten westen) en Amersfoort (ten oosten) en de oude Postweg van Amsterdam naar Arnhem. Vanouds werd de herberg op dat kruispunt, het Huis ten Halve (halverwege tussen Amsterdam en Arnhem), bevoorraad vanuit Soest. Het dorp kwam bekend te staan als Den Bergh. In 1837 veranderde dat, toen het bij Koninklijk besluit de naam Soesterberg kreeg. In datzelfde jaar kreeg het dorp zijn eerste geestelijke, pastoor L. Rademaker (1795-1872). Hij wist zonder geld binnen enkele jaren een kerk te bouwen. Ook deed hij veel voor de naamsbekendheid van Soesterberg.[2]

Ten noorden van het dorp Soesterberg lag tot het begin van de twintigste eeuw een heideveld; dit heideveld lag op een nagenoeg vlakke waaier van zand en grind die uitgespoeld was tijdens het Saalien, de voorlaatste ijstijd. Deze vlakte wordt door geomorfologen wel aangeduid als de sandr van Soesterberg. In 1910 vroegen enkele ondernemers, Lugard en Verwey, toestemming om een deel van die heide te mogen gebruiken als start- en landingsplaats voor hun bedrijf voor vliegtuigen. Na bijna twee jaar werd het faillissement aangevraagd voor hun onderneming. De vliegheide bleef echter in gebruik, onder meer door enkele officieren van de Landmacht die door Lugard en Verwey waren opgeleid als vliegenier. In 1913 werd de Luchtvaartafdeeling van de Koninklijke Landmacht opgericht. Het vliegveld werd vliegbasis Soesterberg. De basis trok veel toerisme, en het dorp groeide dan ook snel. In de Eerste Wereldoorlog werden op het 'Kamp van Zeist' enkele tienduizenden Belgen opgevangen die vanwege de oorlog uit hun land waren gevlucht. Na de Tweede Wereldoorlog werd de vliegbasis Soesterberg aangemerkt als NAVO-basis, en vanaf 1954 werden er Amerikanen gestationeerd met hun familie, waarbij het Amerikaanse deel bekend stond als 'Camp New Amsterdam'.

De kapel van het Missiehuis St. Jan in Soesterberg (ca.1959)

In de 19e eeuw verkocht eigenaar P.A.C. de Haan Hugenholtz de buitenplaats Hoog en Wel aan de dames Van der Wiel, die het als pension Eikenhorst gebruikten. In 1920 werd het gebouw een missiehuis van de paters van Sint Jan. Op het terrein werd in 1939 een zusterklooster, het Cenakel, gebouwd van de Congregatie van de Dienaressen van de Heilige Geest van de Altijddurende Aanbidding (Architect J. Franssen). In 1959 werd het oude landhuis afgebroken om de bouw van een extra vleugel mogelijk te maken. Aan de linkerzijde is de kloosterkapel en aan de rechterzijde de vleugel uit 1959. Onder het gebouw is een groot souterrain. In 1999 verhuisden de zusters naar het klooster Cenakel in Utrecht. Na hun vertrek werd het klooster aangekocht door de stichting Kontakt der Kontinenten en verbouwd tot een conferentiecentrum.

In het ernaast gelegen gebouw aan de Amersfoortsestraat nummer 20 was tot 1960 het Missiehuis Sint-Jan gevestigd, een kleinseminarie van de Congregatie van het Goddelijk Woord (Societas Verbi Divini). In 1961 vertrokken de studenten naar het kleinseminarie, het Missiehuis Sint-Willibrord annex gymnasium, in het Noord-Brabantse Deurne en werd het missiehuis omgevormd tot een conferentieoord, het Kontakt der Kontinenten.

In 1973 werd de toenmalige rijksweg Amersfoort-Utrecht om de dorpskern heen geleid. Het oudste stukje Soesterberg verdween toen in 1980 het, inmiddels intens verbouwde, Huis ten Halve afbrandde. In 1986 werd de autosnelweg A28 geopend, langs de zuidkant van Soesterberg. In de jaren tachtig waren er regelmatig vredesacties nabij de vliegbasis tegen de kernbewapening, in 1984 werd de basis door ca. 5000 demonstranten symbolisch omsingeld. Na het einde van de Koude Oorlog, in 1994, vertrokken de Amerikanen, die ondertussen een eigen woonwijk (Apollo) hadden gekregen. In een gedeelte van het Kamp van Zeist werd het Militaire Luchtvaart Museum gehuisvest, en in een ander gedeelte werd eind vorige eeuw tijdelijk een Schots gerechtshof gevestigd voor de berechting van verdachten in verband met de Lockerbie-zaak. In 2003 werd dat laatste gedeelte verbouwd tot een gevangenis waar onder meer illegalen die Nederland niet willen of kunnen verlaten en bolletjesslikkers worden gedetineerd.

• Voetbalvereniging VV 't Vliegdorp.
• Basketbalteam The Pirates
• Volleybalvereniging A.G.A.V.S.
• Tennisvereniging LTV Soesterberg

• 
  Carolus Borromeüskerk[3]
• 
  Voormalig Slotklooster Cenakel thans een conferentiehotel aan de Amersfoortsestraat 18
• 
  Veldmaarschalk Montgomeryweg (hoek Amersfoortsestraat) de weg naar Kamp van Zeist

• Lijst van rijksmonumenten in Soesterberg
• Lijst van straten in Soesterberg

Zie de categorie Soesterberg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Soest
Dorpen: Soest · Soestduinen · Soesterberg Buurtschappen: De Birkt · Hees · Soestdijk · Wieksloot Utrecht · Plaatsen in de provincie      Nederland · Provincies · Gemeenten