Napoleon III

Lodewijk Napoleon werd in 1808 in Parijs geboren als zoon van Lodewijk Napoleon Bonaparte, koning van Holland en diens echtgenote Hortense de Beauharnais. Hij had twee oudere broers, Napoleon Karel (1802, overleden voor de geboorte van Lodewijk Napoleon) en Napoleon Lodewijk (1804). Het huwelijk van zijn ouders was ongelukkig. Sinds 1807 leefden zij gescheiden. Lodewijk Napoleon werd verwekt tijdens een moment van toenadering, maar kort daarop was de breuk tussen de ouders definitief. Koning Lodewijk Napoleon was bij de geboorte en de doop van zijn jongste zoon niet aanwezig.[1]

De jonge Lodewijk Napoleon bracht een deel van zijn jeugd door in Engeland maar keerde al vroeg terug naar Frankrijk. In oktober 1836 verscheen Lodewijk Napoleon in Straatsburg voor een kazerne, waar hij proclameerde dat hij koning Lodewijk Filips zou afzetten. Hij werd gearresteerd, berecht maar door de krijgsraad vrijgesproken, waarna hij met 15.000 frank werd weggestuurd. Hij vertrok opnieuw naar Engeland.

Na een tweede couppoging in augustus 1840 in Boulogne, waar hij, na een landing met 65 soldaten, al gauw werd opgepakt, werd Lodewijk Napoleon opgesloten in de vesting van Ham. Tijdens zijn gevangenschap ging hij verder met het schrijven van pamfletten over zijn rechten op de troon. In deze tijd werden zijn eerste natuurlijke zonen geboren, Eugène en Alexandre Bure. Hun moeder was Eléonore Vergeot.

In juli 1844 overleed zijn oom Jozef Bonaparte, en enkele maanden daarna overleed zijn vader, waardoor hij nu in de ogen van de bonapartisten de rechtmatige troonopvolger was.

Het revolutiejaar 1848 bracht in Frankrijk de Februarirevolutie, waarbij Lodewijk Filips' Julimonarchie, ontstaan uit de Julirevolutie van 1830, ten einde kwam. Er volgde een roerige tijd, met diverse machtswisselingen in korte tijd. Uiteindelijk wist Lodewijk Napoleon zich in november, na verschillende verkiezingen, definitief te doen verkiezen als parlementslid in de Assemblée Nationale.

In oktober werd nog een amendement ingediend door een republikein die niet wilde dat leden van de keizerlijke familie lid konden worden van het parlement. Het had een averechtse uitwerking; wetsartikelen die deze mogelijkheid uitsloten, werden geschrapt. Na Napoleons verkiezing werd een nieuwe grondwet gemaakt (niet speciaal voor Napoleon, maar in verband met het nieuwe staatssysteem) en een maand erna volgden de presidentsverkiezingen. Napoleon won overtuigend, mede door zijn naam, en de impopulariteit van zijn grootste tegenstander, generaal Cavaignac, en Lodewijk Napoleon werd de eerste Franse president die werd verkozen door het volk.

Een belangrijke campagne tijdens Napoleons presidentschap was gericht tegen de Italiaanse eenheidsstrijder Giuseppe Mazzini, die Rome bestuurde, waar in februari 1849 de Romeinse Republiek was gesticht. Op verzoek van paus Pius IX stuurde Napoleon een expeditieleger van 9.000 man, die Mazzini en zijn medestanders in juli 1849 wisten te verdrijven. Later zou Napoleon van gedachten veranderen en de zijde van de eenheidsstrijders kiezen.

Wapen van Napoleon III

De vier Napoleons

In 1851 stelde Lodewijk Napoleon het parlement voor de grondwet te veranderen zodat de president zich herkiesbaar kon stellen. Hij vond de vierjaarlijkse termijn te kort om zijn hele programma te voltooien. Het parlement, dat vooral nog bestond uit monarchisten die achter de Bourbons stonden, weigerde dit. Op 2 december 1851 pleegde Napoleon een zelfcoup, de staatsgreep van 2 december 1851. Hij ontbond het parlement, en na een volksraadpleging werd zijn presidentiële termijn alsnog verlengd. Deze coup deed veel republikeinen besluiten Napoleon de rug toe te keren. De laatste democraten, onder wie Alexis de Tocqueville, werden opgesloten. Het keizerlijke aspect was intussen al duidelijk merkbaar geworden. Een jaar later werd in Frankrijk na een tweede volksraadpleging officieel het keizerrijk uitgeroepen. Dit keizerrijk staat bekend als het Tweede keizerrijk of le Second Empire. Bijna het gehele stemgerechtigde Franse volk (7,8 van de 8,2 miljoen) stemde voor Napoleon als erfelijk keizer.

De betrouwbaarheid van beide referenda werd, en wordt nog steeds, betwist. Maar Napoleon werd keizer als Napoleon III.[2] Door het uitroepen van het Tweede Franse Keizerrijk werd Napoleon III keizer van Frankrijk. In tegenstelling tot zijn oom Napoleon I vond er voor keizer Napoleon III nooit een kroningsceremonie plaats. De datum van het uitroepen van het Tweede Franse Keizerrijk was niet toevallig gekozen. De kroning van Napoleon vond immers plaats op 2 december 1804, exact 48 jaar eerder.

Door zijn keizerschap haalde Napoleon zich de woede van de bekende schrijver Victor Hugo op de hals. Hugo had hem gesteund bij zijn presidentsverkiezing, maar voelde zich nu verraden omdat Napoleon alsnog een monarchie had gesticht. Na de staatsgreep van 2 december 1851 vluchtte Hugo naar Brussel, waar hij Napoléon le Petit schreef, een werk dat Napoleon III erg bekritiseert.

Napoleon III als keizer.

In het eerste jaar van zijn regering begon Napoleon meteen met het verbannen van misdadigers naar strafkolonies, zoals het beruchte Duivelseiland en Nieuw-Caledonië.

Kort hierop ging hij op zoek naar een echtgenote en daarmee ook naar een troonopvolger. Hij hoopte aanvankelijk op een huwelijk met een prinses uit een regerende Europese dynastie. Eerst had hij een Duits nichtje van koningin Victoria op het oog, maar de Britse koningin verzette zich. Vele andere Europese vorsten wilden hem evenmin als schoonzoon, omdat ze de keizer van Frankrijk als een parvenu of avonturier beschouwden, die zijn troon gemakkelijk zou kunnen verliezen, gezien de spanningen in Frankrijk tussen bonapartisten, royalisten en republikeinen. Uiteindelijk trouwde hij met de Spaanse Eugénie de Montijo, gravin van Teba. Uit dit huwelijk werd op 16 april 1856 een zoon geboren. Tot die tijd was Napoleons neef Napoleon Jozef Karel Paul Bonaparte, de zoon van Jerôme Bonaparte, kroonprins. Na de geboorte van zijn zoon was Napoleon III minder geïnteresseerd in zijn echtgenote en ging hij zich te buiten aan buitenechtelijke escapades.

In 1858 werd er door de jonge Italiaanse revolutionair Felice Orsini een aanslag op hem gepleegd, die mislukte. Napoleon en zijn vrouw raakten – op een snee in Napoleons neus na – niet gewond. Onder de omstanders vielen wel enkele doden en vele gewonden. Het motief was volgens de verklaring van Orsini het optreden van Napoleon tijdens de Italiaanse vrijheidsstrijd in 1848 en 1849. De valse beloften aan de vrijheidsbeweging speelden hierbij een belangrijke rol.

De aanslag herinnerde Napoleon aan zijn tijd bij de Carbonari, de Italiaanse vrijheidsbeweging waar hij in zijn jeugd lid van was geweest, en hij begon de voordelen van een Italiaanse eenheidsstaat in te zien. Oostenrijk zou daardoor verzwakt worden. Maar Italië moest dan wel een koninkrijk worden, en niet – zoals de Carbonari wilden – een republiek.

Napoleon besloot in te grijpen in Italië. Oostenrijk werd verslagen, Frankrijk kreeg er twee belangrijke gebieden bij, Savoye en Nice. Zijn voornaamste Italiaanse bondgenoot was graaf Camillo Benso di Cavour, de eerste minister van Sardinië-Piëmont, die hij op 21 juli 1858 in het geheim ontmoette tijdens de Ontmoeting van Plombières. Door zijn medewerking aan de zaak van de Italiaanse eenheid zagen de reactionairen en klerikalen, die Napoleon gesteund hadden, de Kerkelijke Staat in gevaar komen. Hij was echter van begin af aan van plan geweest, na de vestiging van zijn macht, op meer democratische wijze de macht te regelen en steunde derhalve na 1860 meer op de liberalen.

Verder verliep de militaire loopbaan van de keizer erg goed. Op zijn conto staan de gezamenlijke overwinning met Engeland in de Krimoorlog, de strafexpeditie naar Vietnam (toen nog Frans Indo-China) omdat daar katholieke missionarissen waren vermoord door de Vietnamezen, en de gezamenlijke overwinning met het Verenigd Koninkrijk in de Tweede Opiumoorlog (in China). De Britten waren dus goede bondgenoten van Frankrijk geworden.

De Nederlandse koning Willem III der Nederlanden en zijn vrouw Sophie van Württemberg waren bevriend met Napoleon III. Zij oriënteerden zich op Frankrijk en niet op Pruisen. Het Nederlandse koningspaar bracht een officieel bezoek aan de op dat moment in het kasteel van Compiègne residerende keizer. Op 13 september 1855 ontving Napoleon het Grootkruis in de Militaire Willems-Orde. In hetzelfde besluit benoemde Willem III ook tsaar Alexander II van Rusland tot ridder-grootkruis. De beide keizers waren vijanden in de Krimoorlog, waar Nederland een neutraal standpunt innam. Sommige Nederlanders, die de onderdrukking onder Napoleon I nog hadden meegemaakt, keerden zich tegen deze benoeming.

Maar er was ook een grote nederlaag voor Napoleon III: zijn interventie in Mexico in een poging om ook in Midden-Amerika macht te krijgen. Mede door hem werd Maximiliaan van Mexico in 1864 tot keizer van Mexico uitgeroepen. De liberale Mexicaanse president Benito Juárez bleek echter de touwtjes nog aardig in handen te hebben en ondanks vele waarschuwingen en oproepen van Napoleon om terug te keren, werd Maximiliaan in 1867 ter dood gebracht.

Intussen werd Parijs bestuurd en herbouwd (onder andere om eventuele revolutionaire activiteiten de baas te kunnen) door baron Haussmann, die door Napoleon zelf naar Parijs was gehaald.

Napoleon III en Bismarck in gesprek, na de Slag bij Sedan.

Napoleon III na zijn dood. Afbeelding uit Illustrated London News (25 januari 1873).

Internationaal raakte Frankrijk echter geleidelijk steeds verder in een isolement. Napoleon koos de zijde van de paus en Poolse opstandelingen. De paus was de vijand van Italië – ondertussen één koninkrijk, maar nog zonder de Pauselijke Staat, die later geannexeerd werd – waar Napoleon nog mee gevochten had. De Polen waren de vijanden van Rusland, waar Frankrijk weer een goede diplomatieke relatie mee had na de Krimoorlog.

Toen Oostenrijk door Pruisen werd verslagen in de Pruisisch-Oostenrijkse Oorlog bleef Frankrijk neutraal. Napoleon had in het geheim bij Bismarck bedongen dat hij de vrije hand zou krijgen in Luxemburg en België. Een jaar later kon de Pruisische kanselier zich echter niets herinneren van deze afspraak. Terwijl de Nederlandse kroonprins Willem al in Parijs was met de koopakte van het groothertogdom, moest de Britse regering ingrijpen om een Pruisisch-Franse oorlog te voorkomen (de zogenaamde Luxemburgse kwestie).

Zo nam Napoleons macht nog meer af, maar die van Pruisen groeide echter gestaag. Beide landen hadden al enige jaren politieke conflicten, onder andere over de opvolging van de Spaanse koning. Ten slotte kwam het zover dat Frankrijk Pruisen de oorlog verklaarde en de Frans-Duitse Oorlog begon. Het Pruisische leger was superieur aan het Franse; het had weliswaar minder manschappen, maar een veel betere organisatie. Parijs werd belegerd, en nadat daar de revolutionairen de macht hadden overgenomen en de commune van Parijs hadden uitgeroepen, gaf Frankrijk zich over.

Napoleon was na de Slag bij Sedan, in september 1870 al gevangengenomen door de Pruisen. Elzas-Lotharingen werd weer Duits gebied. Kort na de Pruisische overwinning werd koning Wilhelm I in Versailles tot eerste keizer van het nieuwe Duitsland gekroond. Het Tweede Franse Keizerrijk werd drie dagen na Napoleons desastreuze overgave bij de Slag bij Sedan in 1870 omvergeworpen, wat resulteerde in zowel de afkondiging van de Derde Franse Republiek als de overdracht van het grondgebied van Elzas-Lotharingen aan het nieuw gevormde Duitse Keizerrijk.

Napoleon III werd op 19 maart 1871 vrijgelaten en begaf zich als balling naar Engeland. Daar overleed hij in 1873, 64 jaar oud, en werd begraven in de Sint-Michaelsabdij te Farnborough. Zijn enige zoon Napoleon Eugène Lodewijk werd door bonapartisten tot 'Napoleon IV' uitgeroepen. Hij zou echter nooit regeren.