Lodewijk XVIII van Frankrijk

Hij was een jongere broer van koning Lodewijk XVI en een oom van koning Lodewijk XVII. Vanaf 1791 tot 1814 leefde hij achtereenvolgens in ballingschap in Pruisen, het Verenigd Koninkrijk en Rusland. Tijdens de Eerste Franse Republiek schafte men de monarchie af. Koning Lodewijk XVI werd op 21 september 1792 afgezet. Hoewel de monarchie nu officieel was opgeheven volgde Lodewijk XVIII zijn neefje, Lodewijk XVII, als titulair koning op, nadat de kleine jongen in juni 1795 in gevangenschap was verdwenen (pas twee eeuwen later bleek dat hij daar was overleden).

Nadat de legers van de coalitie in 1814 Parijs op Napoleon veroverden, werd Lodewijk XVIII officieel als koning erkend. In het tijdvak dat de Franse Restauratie wordt genoemd, regeerde Lodewijk XVIII iets minder dan een decennium. In tegenstelling tot het ancien régime (absolutisme) was de Restauratie een constitutionele monarchie. Als constitutioneel monarch werd het koninklijke gezag van Lodewijk XVIII aan banden gelegd door het Charter van 1814, de nieuwe Franse grondwet. Lodewijk had geen kinderen; dus na zijn dood werd de kroon overgedragen aan zijn jongere broer, Karel, graaf van Artois. Lodewijk XVIII was de laatste Franse monarch die in functie overleed.

Lodewijk Stanislaus Xaverius werd geboren op 17 november 1755 in het Kasteel van Versailles in Frankrijk, als vierde zoon van de Franse dauphin Lodewijk Ferdinand van Frankrijk en diens tweede vrouw dauphine Maria Josepha van Saksen. Zijn grootouders aan vaderskant waren koning Lodewijk XV van Frankrijk en diens vrouw koningin Maria Leszczyńska. Als kleinzoon van de koning kreeg hij de titel petit-fils de France. Zijn grootouders aan moederskant waren Frederik Augustus II, keurvorst van Saksen en koning van Polen en diens vrouw de aartshertogin Maria Josepha van Oostenrijk, de dochter van keizer Jozef I van het Heilige Roomse Rijk. Na zijn geboorte kreeg Lodewijk de titel graaf van Provence. Maar na de dood van zijn twee oudere broers, en de bestijging van zijn enig overgebleven oudere broer als Lodewijk XVI van Frankrijk in 1774, werd hij de waarschijnlijke troonopvolger en kreeg hij de titel monsieur, de traditionele titel voor de oudste broer van de koning. Door de latere geboorte van zijn neefjes (de twee zonen van koning Lodewijk XVI) werd Lodewijk derde in lijn voor de troon. Lodewijk-Stanislaus was een oudere broer van prins Karel Filips de graaf van Artois. Ook had hij twee jongere zusjes: Madame Clothilde (1759-1802), trad in het huwelijk met de latere koning Karel Emanuel IV van Sardinië en madame Élisabeth (1764-1794), zij werd tijdens de Franse Revolutie vermoord.

Op 14 mei 1771 trad Lodewijk in het huwelijk met Maria Josephine van Savoye, prinses van Sardinië en van Piëmont (1753-1810), derde kind en tweede dochter van koning Victor Amadeus III van Sardinië en koningin Maria Antonia van Bourbon, infante van Spanje. Haar grootouders aan moederskant waren koning Filips V van Spanje en koningin Elisabetta Farnese. Maria Josephine werd twee maal zwanger maar beide zwangerschappen eindigden in miskramen, eentje in 1774 en één in 1781. Hierna bleef het koppel kinderloos. Van Maria Josephine werd gezegd dat ze lesbisch was, omdat zij een relatie zou hebben gehad met een van haar hofdames.

Koning Lodewijk XVIII op een staatsieportret

Paleis Jelgava in Koerland, de residentie van Lodewijk XVIII van 1798 tot 1801 en van 1804 tot 1807

Lodewijk XVI werd onthoofd in 1793 tijdens de revolutie. Lodewijk XVIII was toen reeds gevlucht naar Brussel en daarna naar Westfalen en verklaarde zich tot regent van Frankrijk voor zijn minderjarige neef Lodewijk XVII. Dit kind was een gevangene van de revolutionairen en zou nooit regeren. Toen Lodewijk XVII in 1795 op tienjarige leeftijd onvindbaar was, verklaarde Lodewijk XVIII zichzelf tot koning.

Hij woonde achtereenvolgens in Pruisen en in Verona in Italië en had te kampen met eenzaamheid en geldzorgen. Waar hij kwam moest hij smeken om gastvrijheid en financiële hulp. Uiteindelijk bood tsaar Paul van Rusland hem Paleis Jelgava aan te Mittau in Koerland, vanwaar hij tevergeefs probeerde bij buitenlandse hoven belangstelling voor zijn zaak te wekken. Hij kon er wel een mini-hofhouding met een honderdtal trouwe hovelingen op na houden. In 1807, bij de Vrede van Tilsit tussen Napoleon en de nieuwe tsaar Alexander, werd hij gedwongen het vasteland van Europa te verlaten. Hij besefte dat hij nu slechts de keuze had tussen een ballingschap in Amerika of in het Verenigd Koninkrijk en bovendien was zijn relatie met zijn broer Karel, die reeds in Engeland woonde, slecht. De Britse regering had Lodewijk het liefst gehuisvest in Schotland, ver van Londen, om te voorkomen dat hij politieke invloed zou uitoefenen, maar dankzij de Britse koninklijke familie kon hij in het noorden van Essex blijven, op voorwaarde dat hij niet aan politiek zou doen. Zelfs werd hem verboden de titel van koning van Frankrijk te gebruiken. In Essex werd hij vergezeld door zijn vrouw Maria Josephine. Het paleis was te klein voor zijn gehele hofhouding; de bedienden moesten in de bibliotheek slapen.

Met de hulp van Charles-Maurice de Talleyrand (een Franse diplomaat die nog onder zijn broer én onder Napoleon had gediend) en Joseph Fouché kwam Lodewijk XVIII weer aan de macht in 1814. Op 1 maart 1815 landde Napoleon echter met een klein aantal soldaten te Golfe-Juan op de zuidkust van Frankrijk en rukte hij op naar Parijs. Na het overlopen van Michel Ney ontvluchtte de koning haastig Parijs, en verbleef enkele maanden in het Hotel d'Hane-Steenhuyse in de Veldstraat te Gent, waar hij bezorgd de politieke en militaire gebeurtenissen afwachtte.

Lodewijk XVIII kwam pas goed in het zadel na de Slag bij Waterloo. Hoewel hij zich op achttiende-eeuwse wijze presenteerde, nam hij genoegen met minder dan de absolute macht. De regering van Lodewijk XVIII liet maarschalk Ney in december 1815 fusilleren wegens hoogverraad.

De koning overleed in 1824 en werd opgevolgd door zijn broer Karel X, daar zijn huwelijk met Maria Josephine van Savoye (1753-1810), dochter van Victor Amadeus III van Sardinië, kinderloos was gebleven,

• Évelyne LEVER, Louis XVIII, Fayard, Parijs, 1988.
• Georges BORDONOVE, Louis XVIII le Désiré, France Loisirs, Parijs, 1991.
• Paul et Pierrette GIRAULT DE COURSAC, Les deux frères de Louis XVI, Éditions François-Xavier de Guibert, Parijs, 1999.
• Emmanuel DE WARESQUIEL, Histoire de la Restauration: naissance de la France moderne, Éditions Perrin, Parijs, 2002.
• Philip MANSEL, Louis XVIII, Éditions Perrin, Parijs, 2004.
• Francis DEMIER, La France de la Restauration: l’impossible retour du passé, Gallimard, Parijs, 2012.
• Joël DECERF, Gand la royale ou les Cent Jours de Louis XVIII en Belgique, in: Bulletin van de Vereniging van de adel van het koninkrijk België, januari 2015.