Abrahamitische religies

Wetenschappelijk bezien, vindt de abrahamitische traditie haar oorsprong in de bronstijd van de Levant, omstreeks de 14e eeuw v.Chr., wanneer tot dan toe voornamelijk polytheïstische Semitische stammen (specifiek de Israëlieten) een proces van verregaande monotheïsering doormaken en als gevolg hiervan de godheid Yahweh, tot dan toe slechts een van de vele goden binnen de bredere Kanaänitische mythologie, als stamgod gaan beschouwen en later als enige God, ten opzichte van wie alle overige goddelijke figuren als afgoden gelden. Dit proces vormde de vroegste basis van de vroegst gedocumenteerde abrahamitische religie, het jodendom, een ontwikkeling die grotendeels werd afgerond en gecodificeerd ten tijde van de Babylonische ballingschap in de 6e eeuw v.Chr.. Het christendom (1e eeuw) en islam (7e eeuw) zijn, elk op hun eigen manier, afsplitsingen en/of herinterpretaties van het voorgenoemde concept.

Naast een wetenschappelijke beschouwing, beschikken de diverse religies elk over een eigen theologisch kader waarbinnen zij hun oorsprong verklaren en hun positie ten opzichte van andere godsdiensten bepalen.

Joden geloven dat God een verbond met drie personen heeft gesloten, te weten Abraham, zijn zoon Isaak en kleinzoon Jakob/Israël, waarbij de laatste als stamvader van de Israëlieten wordt gezien. In dit verbond belooft God aan zijn uitverkoren volk het Land van Israël, het Beloofde Land.[2] Later worden hier, onder de belangrijkste Joodse profeet Mozes ten tijde van de uittocht uit Egypte, een reeks mitswa/wetten aan toegevoegd, waaronder de Tien geboden. Volgens het jodendom zijn er al met al zeshonderddertien geboden in de Thora opgetekend, waarvan er zeshonderdelf via Mozes en twee direct door God zijn geopenbaard, welke de kern vormen van de halacha. In de Joodse eschatologie wordt groot belang gehecht aan de komst van de messias, zoals voorspeld door de profeten Jesaja en Ezechiël, die een periode van vrede en welvarendheid voor Joden en andere volkeren gaat inluiden, die uiteindelijk leidt tot de eindtijd. Volgens de Joodse traditie heeft deze messias zich nog niet geopenbaard.

Het jodendom beschouwt het christendom en de islam als dwalend. Aanhangers van deze religies erkennen volgens het jodendom wel de Enige God en maken zich derhalve niet schuldig aan afgodendienst.[3]

Christenen geloven dat Jezus de zoon van God is en tevens de messias die voorspeld werd in het Oude Testament, de christelijke benaming voor de Tenach, die naar de wereld werd gezonden om de mensheid te bevrijden van de zonde. In de christelijke traditie wordt iedere mens zondig geboren en is het geloof in Jezus en zijn leer, beschreven in het Nieuwe Testament, de enige manier om tot God te kunnen komen.

Christenen beschouwen het joodse geloof als door God gegeven, maar incompleet voor zover Jezus daarin als de messias wordt afgewezen. De Islam wordt gezien als een compleet andere godsdienst.

Moslims geloven dat de islam de definitieve openbaring is van de God van Abraham via de profeet Mohammed. Deze zien zij als de laatste profeet die de abrahamitische religies heeft voltooid. Tussen de abrahamitische profeten en Mohammed wordt religieus gezien geen onderscheid gemaakt.[4] Voor Moslims is de Koran het letterlijke woord van God, dat door de aartsengel Gabriël gedurende drieëntwintig jaar aan Mohammed is geopenbaard. Eerdere profeten en ook Jezus hebben een incomplete, tijds- en volksgebonden boodschap verkondigd en daarom zijn de andere abrahamitische religies onvolmaakte vormen van de islam.

De abrahamitische religies zijn monotheïstisch in de leer. Ze (h)erkennen dus slechts één God, hoewel deze in de christelijke traditie uit drie eenheden (God de vader, de zoon en de heilige geest) bestaat die gelijktijdig verschillend alsook één zijn. Het is een persoonlijke God die verschijnt als een individu en wordt gezien als een instantie buiten deze wereld. In alle abrahamitische godsdiensten heeft hij de kosmos geschapen en kan ingrijpen in de menselijke aangelegenheden. Hij wordt beschouwd als alwetend, almachtig en alomtegenwoordig. God heeft eigenschappen die in de menselijke samenleving algemeen worden beschouwd als positief, maar in absolute termen zoals onfeilbare rechtvaardigheid en allesomvattende liefde. Traditioneel wordt de God geïdentificeerd met het mannelijk geslacht, zoals met de heer of vader. De abrahamitische god verbiedt de mens afbeeldingen van hem te maken vanwege het risico dat de persoon de dingen die hij met zijn eigen hand heeft gemaakt zal aanbidden in de vorm van een afgod. God is in alle godstradities uiteindelijk ongrijpbaar voor het verstand van de mens. Abrahamitisch monotheïsme wordt verder gekenmerkt, door de aanname dat de mens in gebed en via dromen contact op kan nemen met zijn God. Er zijn rituele gebeden, maar ook individuele gebeden die door de gelovige zelf ontworpen zijn.[5]

In de abrahamitische religies bestaat de mens uit een fysiek lichaam en een onstoffelijke ziel en is er dus sprake van een dualistisch anti-reductionistisch mensbeeld. Volgens veel christelijke theologen is er echter naast de ziel ook nog een derde 'orgaan', de geest (1 Thessalonicenzen 5:23), die onder andere het geweten, de intuïtie, en het vermogen God te aanbidden of zich tot hem te verhouden omvat. De ziel beschikt over de wil, verstand en emoties. De mens is daarnaast naar het evenbeeld van God geschapen. Binnen de joodse, christelijke en islamitische traditie heeft de mens maar één leven in de stoffelijke wereld en het tijdsbeeld is dan ook lineair in plaats van cyclisch zoals bij religies die reïncarnatie tot hun geloofsdoctrine houden. Dit vertaalt zich onder meer in het geloof in een eindtijd of einde der tijden. Door de 'gift' van de vrije wil (een premisse die door veel filosofen als contradictio in terminis of paradox is gehouden) is de mens in staat om beslissingen te nemen die zijn of haar positie in het hiernamaals zal beïnvloeden. Geloof in God, samen met goede gedragingen en daden zullen resulteren in een beloning terwijl slecht gedrag zal leiden tot bestraffing. De specifieke aard van deze beloning en bestraffing verschillen sterk bij de religies onderling. Zo geloven christenen en islamieten met nadruk in een hemel of paradijs en een hel terwijl veel joden niet geloven in een hemel maar de wederopstanding als beloning beschouwen en de onthouding hiervan als straf.