Schrift

Een schrift is een systeem om taal grafisch weer te geven. Met behulp van schrift kan men een boodschap vastleggen en over een afstand (in plaats én tijd) vervoeren.

Geschiedenis

Voor de ontwikkeling van het schrift was het in bepaalde situaties noodzakelijk om dingen en gebeurtenissen te onthouden, zowel ten aanzien van bezittingen als over bepaalde gemaakte afspraken. Dat was niet eenvoudig en leidde vaak tot conflictsituaties. Schrijven is een methode om informatie over bepaalde onderwerpen op te slaan en te kunnen doorgeven aan anderen, die zich op een afstand bevinden, zowel in ruimte als in tijd. Het schrift werd niet uitgevonden door een persoon of een gemeenschap. Het ontwikkelde zich op een natuurlijk wijze op verschillende plaatsen uit de behoefte om dingen te registreren of gebeurtenissen vast te leggen. Het nam dan ook verschillende vormen, van eenvoudig beeldschrift tot een soort letters die klanken van een taal voorstelden. Dat werd dan vastgelegd op verschillende materialen, zoals papyrus, wat zich ontwikkelde tot papier, en aardewerk door middel van inscripties. Dus op die manier werd het schrift gebruikt om informatie, zoals gebeurtenissen en handelsovereenkomsten op te schrijven. Het is hierdoor een belangrijke bron voor de geschiedenis van volkeren en culturen. Duizenden jaren geleden kwamen de eerste niet-nomadische culturen tot bloei. In plaats van rond te trekken, vingen en domesticeerden deze mensen dieren en ze verbouwden groenten en andere gewassen (de eerste landbouw, die 10 000 à 12 000 jaar geleden begon, nadat in Eurazië het Weichselien was geëindigd). Dit bracht vele veranderingen met zich mee, waaronder de mogelijkheid dingen op te slaan en te verhandelen. Hierbij ontstonden de eerste kunstmatige geheugensystemen, waarmee men de handel ging documenteren. Uit deze vroege geheugensystemen ontwikkelde zich ook het schrift. Het schrift maakte het mogelijk ook zaken vast te leggen die niet met de handel te maken hadden, zoals de verhalen die tot dan toe alleen mondeling overgedragen konden worden.

Vermoedelijk ontstond het schrift zo'n 5000 tot 6000 jaar geleden, rond 3500 v.Chr. in Soemer en later in zeer uiteenlopende gebieden van de wereld, zoals Egypte, de Indusvallei en China en (tussen 1200 en 400 v.Chr.) ook in Meso-Amerika. Waarschijnlijk is het schrift vanuit Mesopotamië verspreid naar de Indusvallei en naar Egypte. Aangenomen wordt dat het Chinese schrift onafhankelijk daarvan is ontwikkeld.

Over het algemeen ziet men in de geschiedenis een soort ontwikkeling van pictografisch schrift (ieder begrip heeft een eigen schriftteken) via lettergrepenschrift (vereenvoudigd beeldschrift) naar alfabetisch schrift (alleen klinkers en/of medeklinkers hebben een schriftteken) omdat dit laatste gemakkelijker aan te leren is. Alfabetisch schrift heeft, in tegenstelling tot de duizenden tekens van beeldschriften, maar een paar tientallen tekens nodig om mee te kunnen schrijven en lezen. Het eerste alfabet was waarschijnlijk het Fenicisch alfabet, dat omtrent het jaar 2000 voor Christus ontstond. De Feniciërs, een zeevarend volk, gebruikte dit alfabet dat, in tegenstelling tot het Mesopotamische spijkerschrift, maar enkele tientallen tekens kende en dus gemakkelijker aan te leren was. Enkele eeuwen later begonnen de Hebreeën in het Midden-Oosten hun eigen schrift te ontwikkelen. Zij schreven van rechts naar links en met een andere schriftsoort.

Schrijven als proces

 
woordbetekenis

visuele woordvorm

schrijfplan

geschreven woord

 
Eenvoudig model van het
schrijfproces vanuit de
gedachte naar het
geschreven woord.
Weergegeven is de directe route

Schrijven is een van de manieren waarop taal kan worden gebruikt. Taalgebruik is namelijk gebaseerd op het vermogen geschreven of gesproken taal te begrijpen of te produceren. Bij schrijven gaat het om het produceren van geschreven woorden en zinnen.

Hierbij wordt een woord uit het mentale lexicon (een soort mentaal woordenboek) opgediept, en vervolgens via een aantal tussenstappen (analyse van respectievelijk de woordbetekenis, de visuele woordvorm, opstellen van een schrijfplan) in een geschreven woord omgezet. Mogelijk wordt, net als bij het lezen, bij het schrijven soms gebruikgemaakt van een indirecte of fonologische route, dat wil zeggen dat het woord eerst innerlijk wordt uitgesproken en daarna wordt vertaald naar een orthografische code (de visuele woordvorm of het schriftbeeld).

Kunnen schrijven hangt samen met kunnen spellen: weten uit welke letters een woord is samengesteld en/of de fonemen van gesproken taal kunnen omzetten in grafemen.

Bij schrijfstoornissen, samengevat met de term agrafie zijn twee varianten te onderscheiden: fonologische en lexicale agrafie. In het eerste geval heeft men vooral moeite met het spellen en schrijven van verzonnen woorden (er is een probleem met de fonologische route), in het tweede geval bij het spellen en schrijven van bestaande woorden (er is een probleem met de directe route).[1]

Soorten en verwantschap

Tegenwoordig gebruikte schriftsystemen

Men kan schriften naar het gekozen weergaveprincipe in drie typen verdelen: logografisch of beeldschrift, syllabisch of lettergrepenschrift en alfabetisch schrift.

Beeldschrift

Tegenwoordig is het meest gebruikte beeldschrift het Chinees dat met vele duizenden beeldtekens (karakters of Hanzi) geschreven wordt. Er is tegenwoordig naast het klassieke beeldschrift ook een vereenvoudigd Chinees beeldschrift in gebruik dat iets gemakkelijker aan te leren is. Er zijn in de loop der tijd zo'n 56 000 unieke Hanzi-tekens ontstaan, maar een goed opgeleide, belezen Chinees kent er gemiddeld maar zo'n 7000. Ook het Japans wordt gedeeltelijk met beeldtekens geschreven. Het Japans schrift is eigenlijk een combinatie van drie verschillende systemen waarvan het belangrijkste, Kanji, vrijwel ongewijzigd is overgenomen van het Chinese Hanzi. Ook de cijfers die in de Westerse wereld worden gebruikt zijn in feite beeldtekens.

Lettergrepenschrift

Het syllabisch schrift of lettergrepenschrift komt in de moderne tijd zelden voor, voorbeelden zijn het Cherokee-syllabenschrift, het Oji-Cree Ojibwe, het schrift van de Mangyan op de Filipijnen en het Japanse Katakana en Hiragana. Ook diverse Inuittalen hebben een syllabisch schrift. Vroeger waren schriften van dit type vrij algemeen: zoals de hiërogliefen, het Lineair A en het Lineair B en het schrift van de Maya's.

Alfabetisch schrift

Het woord alfabet is afgeleid van alpha en bèta, de eerste twee symbolen van het Griekse alfabet. Als er één uitvinder van het alfabetschrift was, dan was dat een genie: hij ontdekte dat je met circa 25 tekens alles kon schrijven wat nodig is. Waarschijnlijker is het echter dat het alfabetschrift een collectieve uitvinding is. Het alfabetschrift werd uitgevonden door Semitische volkeren, waarvan de Feniciërs de bekendste waren. Via hun contacten met omringende volkeren namen, met de nodige aanpassingen, de Grieken, Hebreeërs en Arabieren dit alfabet over. Via de Grieken namen ook de Romeinen het over en na de nodige aanpassingen werd dit het Latijnse alfabet. Omdat het alfabet oorspronkelijk afkomstig was van Semitische volkeren, bij wie de betekenis van de woorden grotendeels bepaald wordt door de medeklinkers, was het alfabet een consonantenschrift. Toen de Grieken het aanpasten aan hun taal reserveerden ze enkele letters, die in het Grieks niet nodig waren, voor klinkers: de He werd een E, de Samek een O, de Alef een A.

Sommige alfabetten lijken op elkaar. Dit komt doordat volkeren ze van elkaar hebben overgenomen. Zo lijken zowel het Latijnse als het Cyrillische alfabet sterk op het Oudgriekse, doordat de Romeinen en de Oost-Europeanen het van de Grieken hebben overgenomen en aan eigen behoeften aangepast. De Grieken hebben op hun beurt het alfabet van de Feniciërs overgenomen. De kleitabletten in Ugarit laten al ongeveer dezelfde volgorde van de letters zien als het hedendaagse ABC.

Ook in de vele Indiase alfabetten is verwantschap te ontdekken, omdat ze veelal gebaseerd zijn op het klassieke devanagari-alfabet, waarin de heilige taal Sanskriet als eerste werd geschreven.

Ook gebarentalen kunnen opgeschreven worden. Het bekendste gebarenschrift is SignWriting. Voor blinden en slechtzienden is het brailleschrift ontwikkeld, dat een blinddruk is.

Alfabetten vergeleken

Hieronder een vergelijking tussen enkele alfabetten

Letter Naam Betekenis Getalswaarde Transliteratie Corresponderende letter in het
Hebreeuws Arabisch Grieks Latijn
ʾāleph os1ʾא ΑαAa
bēthhuis2 bבΒβ Bb
gīmelkameel3g גΓγCc, Gg
dālethdeur4d דΔδDd
venster5hה ΕεEe
wāwhaak6wו  ϝ), Υυ Ff, Uu, Vv, Ww, Yy
zayinwapen7zז ΖζZz
ḥēth hek8 חΗηHh
ṭēth wiel9 טΘθ
yōdharm10yי ΙιIi, Jj
kaphpalm20kכ ΚκKk
lāmedhprikkel30 lלΛλ Ll
mēmwater40mמ ΜμMm
nunslang50 nנΝν Nn
sāmekhvis60 sסΞξ, Χχ Xx
ʿayinoog70 ʿע ΟοOo
mond80pפ ΠπPp
ṣādē papyrus90 צ(Ϻϻ)
qōphaap100q ק(Ϙϙ)Qq
rēšhoofd200 rרΡρ Rr
šintand300š שΣσSs
tāwteken400 tתΤτ Tt

Zie ook

Literatuur

  • Paul Schneiders, Papieren geheugen. Boek en schrift in de Westerse wereld, 1985, ISBN 9789022833865
  • Ben Engelhart en Jan Willem Klein, 50 eeuwen schrift. Een inleiding tot de geschiedenis van het schrift, 1988, ISBN 906834028X
  • Karen Brookfield, Schrift uit de serie Ooggetuigen, 1993, ISBN 9026913583/CIP
  • Andrew Robinson, Alfabet, hiëroglief en pictogram. De geschiedenis van het schrift, 2001, ISBN 9043901741
Wikiquote heeft een of meer citaten van of over schrijven.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.