Azteekse mythologie

De Azteekse cultuur wordt vaak samen gegroepeerd met die van de andere Nahuatlsprekende volken. Volgens een mythe kwamen de verschillende groepen, die uiteindelijk de Azteekse beschaving zouden vormen, vanuit het noorden naar de Anahuacvallei rond het Texcocomeer. De locatie van deze vallei en de eindbestemming, het meer, zijn bekend: het hart van het hedendaagse Mexico-Stad; maar er kan weinig met zekerheid gezegd worden over de oorsprong van de Azteken.

Er zijn verschillende bronnen voor hun oorsprong. Volgens de mythe van de voorouders van de Azteken kwamen zij van een plaats in het noorden genaamd Aztlan, de laatste van de zeven nahuatlacas (Nahuatl-taal stammen, uit tlaca, "man"), maakten zij hun reis zuidwaarts en verbasterden hun naam naar "Azteca". Andere bronnen zeggen dat hun oorsprong ligt in Chicomostoc, "de plaats van de zeven grotten", of Tamoanchan (de legendarische oorsprong van alle beschavingen).

Wapen van Mexico met de adelaar op een cactus

Er wordt verteld dat de Azteken werden geleid door hun god Huitzilopochtli, wat "linkshandige kolibrie" of "kolibrie uit het zuiden" betekent. Toen de Azteken arriveerden op het eiland in het midden van het meer zagen zij een arend die op een cactus vol met fruit (nochtli) zat. Door een foutieve vertaling van een verslag van Tesozomoc werd algemeen verteld dat de adelaar een slang aan het verorberen was. In de originele Azteekse verslagen wordt de slang echter helemaal niet genoemd. Een verslag zegt dat de adelaar een vogel aan het eten was, een ander geeft aan dat hij alleen op de cactus zat en een derde zegt dat hij gewoon wat aan het eten was. Deze versie vervulde een voorspelling volgens welke ze een nieuw bestaan moesten beginnen op die plek. De Azteken bouwden hun stad Tenochtitlan op die plek en maakten een groot kunstmatig eiland, dat heden ten dage in het centrum van Mexico-Stad ligt. Deze legende wordt afgebeeld op het wapen van Mexico.

Volgens de mythe arriveerden de Azteken in de Anahuacvallei in de buurt van het Texcocomeer en werden zij door andere aanwezige groepen als het minst beschaafd beschouwd. De Azteken namen alles over wat zij van de anderen konden leren, in het bijzonder van de Tolteken, die zij verwarden met de oudere beschaving van Teotihuacán. Voor de Azteken waren de Tolteken de scheppers van alle culturen (Toltecayotl stond synoniem voor cultuur). Azteekse legendes identificeren de Tolteken en de cultus van Quetzalcoatl met de legendarische stad Tollan, die zij ook identificeerden met het oudere Teotihuacán.

Omdat de Azteken verschillende tradities overnamen en combineerden met hun eigen tradities hadden zij verschillende mythische creaties. Een ervan, de Vijf Zonnen, omschrijft de vier grote tijdperken die voorafgingen aan het huidige tijdperk; elk tijdperk eindigde in een catastrofe. Ons tijdperk Nahui-Ollin, het vijfde tijdperk of vijfde creatie, ontsnapte aan vernietiging dankzij de zelfopoffering van de god Nanauatl (ook wel Nanauatzin wat "vol met pijnlijke plekken" betekent), de kleinste en een van de bescheidener goden. Hij werd hiermee de zonnegod Tonatiuh die getransformeerd werd in de zon. Deze mythe wordt geassocieerd met de oude stad Teotihuacán, die al verlaten en verwoest was voordat de Azteken arriveerden. Een andere mythe omschrijft de schepping van de tweelinggoden Tezcatlipoca en Quetzalcoatl. Tezcatlipoca verloor zijn voet tijdens het proces om de wereld te scheppen. Alle afbeeldingen van deze god laten hem dan ook zien zonder voet, maar met een bot daarvoor in de plaats. Quetzalcoatl werd ook wel de "Witte Tezcatlipoca" genoemd.

Goden

Acolnahuacatl, of Acolmiztli – een god van de onderwereld, Mictlan Acuecucyoicihuati (zie Chalchiuhtlicue) Amimitl - god van de meren en vissers Atlacamani – godin van oceaan stormen zoals orkanen Atlacoya – godin van de droogte Atlatonan (ook wel Atlatonin) – godin van de kust Atlaua - watergod Ayauhteotl – godin van nevel, mist, ijdelheid en faam Camaxtli - god van de jacht, oorlog, het lot en vuur Centeotl (zie Cinteotl) Chalchiuhtlatonal - god van water Chalchiuhtecolotl – een nachtuilgod Chalchiutlicue uit de Codex Ríos. Chalchiuhtlicue (ook wel Chalciuhtlicue, of Chalchihuitlicue) (Zij van de Jade Jurk). (Soms Acuecucyoticihuati) – de godin van meren, stromen en metgezel van Tlaloc Chalchiuhtotoliq (Kostbare nacht kalkoen) - god van (builen)pest en mysterie Chalmecatecuchtlz – een god van de onderwereld Mictlan en god van offers Chalmecatl de onderwereld, Mictlan en het noorden Chantico – de godin van vurige harten, persoonlijke kostbaarheden en vulkanen Chicomecoatl (ook wel Chalchiuhcihuatl, Chiccomeccatl, of Xilonen) – godin van nieuw maïs en de productie, vrouw van Cinteotl Chicomexochtli – een beschermheilige voor artiesten Chiconahui – een vruchtbaarheid godin Chiconahuiehecatl – wordt geassocieerd met creëren/ontstaan Cihuacoatl (ook wel Chihucoatl of Ciucoatl) (Vrouw Slang) – een aspect van Ilamatecuhtli en gezel van Quetzalcoatl Cinteotl (ook wel Centeotl of Centeocihuatl) – de hoofd maïs god, zoon van Tlazolteotl Cipactonal - god van de astrologie en de kalender Citlalatonac (zie Ometeotl) Citlalicue – schepper van sterren Coatlicue (Zij van de Slangen Rok) – legendarische moeder van Coyolxauhqui, de Centzon Huitzahua, en Huitzilopochtli Cochimetl (ook wel Coccochimetl) – god van de commercie, handelaren en ruilen Coyolxauhqui – legendarische zuster van Huitzilopochtli, geassocieerd met de maan en waarschijnlijk beschermheilige van de Melkweg Cuaxolotl – godin van de aarde Ehecatl (ook wel Ehecatl-Quetzalcoatl) – de god van de wind en schepper van de aarde, hemelen en de huidige mensen rassen. Als god van het westen een van de hemeldragers. Huehuecoyotl in de Codex Telleriano-Remensis Huehuecoyotl (ook wel Ueuecoyotl) – een bedrieger god van grappen en mateloosheid. Een vervormer, geassocieerd met trommels en de coyote Huehueteotl (ook wel Ueueteotl, Xiuhtecuhtli, Xiutechuhtli) – een oude god van de aarde, het levens vuur. Geassocieerd met de Poolster en het noorden en is een van de hemeldragers Huitzilopochtli (ook wel Mextli, Mexitl, Uitzilopochtli) – de oppergod van Tenochtitlan, beschermheilige van de oorlog, vuur en de zon Huixtocihuatl (also Uixtochihuatl) – een godin van zout en zeewater Ilamatecuhtli (also Cihuacoatl or Quilaztli) – verouderde godin van de aarde, dood en de Melkweg. Haar brul was een signaal voor oorlog. Itztlacoliuhqui-Ixquimilli - god van steen, obsidiaan, kou en hardheid en kastijding. Aspect van Tlahuizcalpantecuhtli Itzli – god van offeren en stenen messen. Itzpapalotl – Koningin van Tomoanchan en een van de Cihuateteo (nacht demonen) en tzitzimime (ster demonen) Ixtlilton – de god van genezing, dansen, festivals en spelen. Broer van Xochipilli. Macuilcozcacuauhtli (vijf gier) – een van de Ahuiateteo (goden van overmaat) Macuilcuetzpalin (vijf hagedis) – een van de Ahuiateteo (goden van overmaat) Macuilmalinalli (vijf gras) – een van de Ahuiateteo (goden van overmaat) Macuiltochtli (vijf konijn) – een van de Ahuiateteo (goden van overmaat) Macuilxochitl (vijf bloem) – de god van spelletjes en gokken, en opperhoofd van de Ahuiateteo (goden van overmaat) Malinalxochitl – tovenares en godin van slangen, schorpioenen en insecten uit de woestijn Matlalceuitl (ook wel Matlalcueje) – godin van de regenval en zingen. Geïdentificeerd met Chalchiuhtlicue Mayahuel (ook wel Mayahual, or Mayouel) – de godin van Honderdjarige aloë en alcohol Metztli (ook wel Tecuciztecatl, Tecciztecatl)- lage god van de wormen die faalde om zichzelf op te offeren Mextli – een god van oorlog en stormen Mictecacihuatl (ook wel Mictlancihuatl) – godin van de dood en dame van Mictlan Mictlantecuhtli (ook wel Mictlantecuhtzi, of Tzontemoc) – de god van de dood en heer van Mictlan, ook wel god van het zuiden en een van de hemeldragers Mixcoatl (wolk slang) – god van de jacht, oorlog en de Melkweg. Een aspect van Tezcatlpoca en vader van Quetzalcoatl Nanahuatzin (ook wel Nana, Nanautzin, of Nanauatzin) – lage god die zichzelf op offerde om de zonnegod Tonatiuh te worden Omacatl (zie Tezcatlipoca) Omecihuatl (zie Ometeotl) Ometecuhtli (zie Ometeotl) Ometeotl (ook wel Citlatonac of Ometecuhtli (man) en Omecihuatl (vrouw)) – de god(en) van dualiteit en heer/dame van de hemel Ometotchtli (twee konijn) – dronken konijn god, leider van de Centzon Totochtin Opochtli – links handige god van de jacht, vallen en vissen Oxomoco – godin van de astrologie en de kalender Patecatl – de god van medicijnen, en man van Mayahuel Paynal – de boodschapper van Huitzilopochtli Quetzalcoatl in menselijke vorm, die de symbolen van Ehecatl gebruikt, uit de Codex Borgia. Quetzalcoatl (ook wel Tlahuizcalpantecuhtli) (quetzal-geveerde slang) – schepper god en beschermheilige van heerser, priesters en handelaren. Wordt geassocieerd met Ehecatl als de goddelijke wind Quilaztli (zie Ilamatecuhtli) Tecciztecatl (zie Mextli) Temazcalteci (ook wel Temaxcaltechi) – godin van de zwembaden en baden Teoyaomicqui (ook wel Teoyaomiqui)- de god van dode strijders Tepeyollotl - (De jaguar vorm van Tezcatlipoca) god van het hart van de berg, geassocieerd met jaguars, echo’s en aardbevingen Tepoztecatl (ook wel Tezcatzontecatl) – god van de pulque en konijnen Teteoinnan – moeder van de goden Tezcatlipoca (ook wel Omacatl, Titlacauan) – almachtige god van de heersers, tovenaars en strijders; nacht, dood, onenigheid, conflict, verleiding en verandering. Een sinistere rivaal van Quetzalcoatl. Kan verschijnen als een jaguar Tlahuizcalpantecuhtli - destructieve god van de ochtend ster (Venus), dauw en het oosten, een van de hemeldragers Tlaloc (ook wel Nuhualpilli) – de grote en oude leverancier van regen, vruchtbaarheid en bliksem Tlaltecuhtli – godin van de aarde, geassocieerd met moeilijke geboortes Tlazolteotl (ook wel Tlaelquani, Tlazolteotli)- de godin van purificatie van viezigheid, ziektes en excessen Tloque Nahuaque – creatie god of heerser Toci (ook wel Temazcalteci) – grootmoedergodin, hart van de aarde en moeder van alle goden. Geassocieerd met oorlog en vroedvrouwen Masker van Xiuhtecuhtli Tonacatecuhtli – de verouderde schepper en gever van voedsel en beschermheilige van conceptie Tonacacihuatl – partner van Tonacatecuhtli Tonantzin – een moedergodin Tonatiuh – enkele zonnen god en hemelse strijder, geassocieerd met adelaars en met de Maya Tzitzmitl – verouderde grootmoedergodin Xilonen – de godin van het jonge maïs Xipe Totec – de god van de seizoenen, zaden en beschermheilige van de goudbewerkers Xiuhcoatl (vuur slang of turkoois slang) – belichaming van de zonnen stralen en embleem van Xiuhtecuhtli Xiuhtecuhtli -(wordt ook wel Huehueteotl genoemd) Xochipilli – de jonge god van feesten, dansen, spelen en schrijven. Wordt geassocieerd met Macuilxochitl en Cinteotl Xochiquetzal – godin van de liefde, schoonheid, vrouwelijke seksualiteit, prostitutie, bloemen, plezier, handarbeid, weven en jonge moeders Xocotl – sterren god die wordt geassocieerd met vuur Xolotl – Op een hond lijkende compagnon van Quetzalcoatl en god van tweelingen, ziekte en misvormingen. Begeleid de doden naar Mictlan Yacatecuhtli (ook wel Yactecuhtli) – de god van de handel en reizigers

Groepen van goden

Een beeld van Cihuateotl

• Ahuiateteo (ook wel Macuiltonaleque) - vijf goden die overmaat verpersoonlijken
• Cihuateteo (ook wel Civatateo) – zielen van vrouwen die waren gestorven tijdens de bevalling en die de zon opkomst in het westen begeleidde. Ook wel nachtdemonen die kinderen stalen en verwondingen, gekheid en seksuele misstappen veroorzaakten. Ze begeleidden ook strijders naar de hemel
• Centzon Huitznahua – zuidelijke sterren , kinderen van Coatlicue
• Centzon Totochtin (400 konijnen) – god van pulque
• Skybearers – geassocieerd met de vier richtingen, ondersteunde de kluis van de hemel
• Tzitzimime – ster demonen van de duisternis die de zon aanvallen tijdens eclipsen en de aarde bedreigen.

Legendarische plaatsen

zeven grotten van Chicomoztoc

• Apanoayan (daar waar men de rivier oversteek) – het eerste van negen niveaus van Mictlan, ook wel bekend als Itzcuintlan
• Aztlan (land van de herons) – het oorspronkelijke thuisland van de Azteken voordat ze vertrokken en zich vestigde in Tenochtitlan
• Chicomoztoc - mythische geboorteplaats van de Azteken en andere Nahuatlsprekende mensen
• Iztaccíhuatl
• Mictlan – de onderwereld
• Popocatépetl
• Tlalocan eerste paradijs
• Tehuantepec plaats van de heuvel en de heilige jaguar
• Tlillan-Tlapallan middels rijk van de hemel (midden paradijs)
• Tonatiuhichan hoogste paradijs
• Tamoanchan

• Boone, Elizabeth H. (Ed.), The Art and Iconography of Late Post-Classic Central Mexico. Dumbarton Oaks, Washington, D.C. (1982). ISBN 0-88402-110-6.
• Leon-Portilla, Miguel, Aztec Thought and Culture, Davis, J.E. (trans). Oklahoma University Press, Norman, Oklahoma [1963] (1990). ISBN 0-8061-2295-1.
• Miller, Mary; and Karl Taube, The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. Thames and Hudson, London (1993). ISBN 0-500-05068-6.
• Norman Bancroft-Hunt: Goden en Mythen van de Azteken, Gondrom Verlag 2001, ISBN 3811216457
• Charles Phillips: The Mythology of the Aztec and Maya: An illustrated encyclopedia of the gods, myths and legends of the Aztecs, Maya and other peoples of ancient Mexico, Southwater 2006, ISBN 184476236X
• Karl Taube : Mythes aztèques et mayas, Seuil, collection sagesse, Paris, 1995, ISBN 2-02-022047-4
• Michel Graulich : Le Sacrifice humain chez les Aztèques, éd. Fayard, Paris, 2005, ISBN 2-213-62234-5

• Azteekse filosofie

• Aztec history, culture and religion B. Diaz del Castillo, The Discovery and Conquest of Mexico (tr. by A. P. Maudsley, 1928, repr. 1965)

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Aztec mythology op Wikimedia Commons.