Bunker (verdedigingswerk)

Een bunker is een militair verdedigingswerk dat een zekere mate van bescherming biedt tegen beschietingen en bombardementen.

Britse WO I geschutskoepel of pillbox op vestingen bij Ieper.

Een met gras overgroeide bunker

Nederlandse commandopost (1939), batterij Den Hoorn, Texel

Objekt 17/5001 bunker in Prenden Duitsland

In Nederland zijn in het verleden zo'n 10.000 bunkers gebouwd, waarvan nog een fractie over is. In de Basisregistratie Grootschalige Topografie stonden per 1 oktober 2017 1586 bouwwerken als bunker geregistreerd.

Het betreft een overdekt zelfstandig, klein verdedigingswerk dat meestal gebouwd is van gewapend beton en soms voorzien is van een schuilkelder. Bunkers hebben meestal een enkelvoudige functie zoals geschutsopstelling, commandopost of schuilplaats. De term bunker komt uit het Engels (ook het Duitse gelijkluidende woord) en werd voor het eerst in Nederland gebruikt in de Tweede Wereldoorlog. Daarvóór werd de term kazemat gehanteerd zoals die van de Stelling van Amsterdam.

Bunkers zijn vooral bekend als de grote betonnen mastodonten, maar ze werden in veel verschillende afmetingen en met veel verschillende materialen gebouwd. De Duitse Atlantikwall-bunkers kenmerken zich door het gebruik van gewapend beton. Deze zijn uitgevoerd met muren en daken van 2 tot 3,5 meter dik gewapend beton. Het merendeel van de Duitse bunkers was echter gebouwd van hout of baksteen, al dan niet versterkt met beton.

De kleinste Duitse betonnen bunker werd Tobruk genoemd. Het is feitelijk niet meer dan een betonnen schuttersput met een klein verblijf eraan vast. Deze bunker komt nagenoeg in alle gebieden voor die door de Wehrmacht bezet zijn geweest.

Na de Tweede Wereldoorlog gebouwde bunkers hadden voornamelijk tot doel bescherming te bieden bij een nucleaire aanval. Tegen bombardementen met moderne bommen zouden bunkers niet bestand zijn. De muren en daken van de bunkers uit de Koude oorlog zijn daarom lang niet zo dik als die van de rotsvaste bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. In de bunkers werden vooral belangrijke personen gehuisvest, zoals de regering en provinciebesturen. De bunkers waren uitgerust met voorzieningen als een generator en luchtzuivering om een kernaanval te overleven.

In diverse voormalige bunkers is een museum ingericht. In Nederland bestaan het Bunker Museum Schiermonnikoog, Bunker Museum IJmuiden, het Atlantikwall Museum Noordwijk, het Atlantikwall-museum in Hoek van Holland en het Atlantikwall Museum Scheveningen die diverse onderdelen van de Atlantikwall vormden.