Stedelijk Museum Amsterdam

De collectie is in te delen in de volgende disciplines:

_{*Aantallen bij benadering (februari 2010)}

Het museum heeft een grote collectie tekeningen en schilderijen van Kazimir Malevitsj. Het einde van de 19de eeuw kan worden geïllustreerd aan de hand van werken van George Breitner, Édouard Manet, Cézanne en Vincent van Gogh. Voorts verkreeg het dankzij een legaat de omvangrijkste collectie werken van de Amsterdamse fijnschilder Melle Oldeboerrigter, waaronder 34 olieverfschilderijen, aquarellen en talloze tekeningen.[3]

De 20e eeuw is voorts vertegenwoordigd met schilderijen van bijvoorbeeld Karel Appel, Francis Bacon, Georg Baselitz, Max Beckmann, Georges Braque, Daniel Buren, Constant, Lovis Corinth, Enzo Cucchi, Jan Dibbets, Jean Dubuffet, Jean Fautrier, Alberto Giacometti, Philip Guston, Hans van Hoek, Jasper Johns, Asger Jorn, Ellsworth Kelly, Anselm Kiefer, Yves Klein, Willem de Kooning, Sol Lewitt, Robert Mangold, Brice Marden, Henri Matisse, Piet Mondriaan, Barnett Newman, Pablo Picasso, Sigmar Polke, Jackson Pollock, Robert Ryman, Julian Schnabel en Frank Stella.

• 
  George Breitner:
  Liggend naakt, ca. 1888
• 
  Vincent van Gogh:
  La Berceuse 1889
• 
  Édouard Manet:
  Femme lisant, ca. 1880
• 
  Lovis Corinth:
  Kuhstall, 1922

In de collectie beeldhouwkunst zijn sculpturen opgenomen van onder meer Carl Andre, Hans Arp, Ernst Barlach, Marinus Boezem, Mark Brusse, Alexander Calder, Christo, John Chamberlain, Tony Cragg, Richard Deacon, Edgar Degas, Wim Delvoye, Henri Étienne Martin, Raymond Duchamp-Villon, Jan Fabre, Luciano Fabro, Dan Flavin, Lotti van der Gaag, Naum Gabo, Sigurdur Gudmundsson, Henry Heerup, Georg Herold, Damien Hirst, Donald Judd, Ilya Kabakov, Anish Kapoor, Anselm Kiefer, Käthe Kollwitz, Willem de Kooning, Jeff Koons, Jannis Kounellis, Henri Laurens, Wilhelm Lehmbruck, Richard Long, Mark Manders, Marino Marini, Mario Merz, Henry Moore, Bruce Nauman, Claes Oldenburg, Julian Opie, Giuseppe Penone, Thom Puckey, Martial Raysse, Cornelius Rogge, Ulrich Rückriem, Niki de Saint Phalle, Wim T. Schippers, Richard Serra, Daniel Spoerri, Peter Struycken, Shinkichi Tajiri, Jean Tinguely, Carel Visser, Henk Visch, Leo Vroegindeweij, Lawrence Weiner en Ossip Zadkine.

Het Stedelijk Museum is een van de belangrijkste instellingen in Nederland die zich bezighoudt met het verzamelen en tentoonstellen van werk van internationale sieraadontwerpers.

De collectie omvat anno 2014 circa 700 objecten, van de hand van onder meer Gijs Bakker, Nicolaas van Beek, Onno Boekhoudt, Pierre Degen, Paul Derrez, Iris Eichenberg, Warwick Freeman, Marion Herbst, Herman Hermsen, Beppe Kessler, Esther Knobel, Manon van Kouswijk, Otto Künzli, Emmy van Leersum, Lous Martin, Evert Nijland, Ted Noten, Ruudt Peters, Wendy Ramshaw, Philip Sajet, Lucy Sarneel, Robert Smit, Richard Walraven en Lam de Wolf.

De artistieke nalatenschap van Françoise van den Bosch, eigendom van de Stichting Françoise van den Bosch, wordt er beheerd.

Het archief van het museum is officieel overgedragen aan het Stadsarchief Amsterdam. In 2009 is het historisch archief (1895-1980) gedigitaliseerd. Hierin bevinden zich onder meer de correspondentie van de directeuren en tentoonstellings- en aankoopgegevens. Het gaat om 1.500.000 documenten, verdeeld over 7000 mappen.

Het museumgebouw opende zijn deuren in 1895, in een bakstenen neorenaissancegebouw van architect Adriaan Willem Weissman. De bouw werd gefinancierd door onder meer de nalatenschap van douairière S.A. Lopes Suasso-de Bruyn (1816-1890) en de erven van de koopman-bankier C.P. van Eeghen. Omdat het museum onderdak gaf aan de Suasso-verzameling werd het in de volksmond het Suasso-museum genoemd.

In het gebouw waren uiteenlopende collecties gehuisvest, zoals de collectie-Lopes Suasso, militaire voorwerpen van de Amsterdamse schutterij, Aziatische kunst en het Geschiedkundig Medisch-Pharmaceutisch Museum. Daarnaast hield 'De Vereeniging tot het Vormen van eene openbare Verzameling van Hedendaagsche Kunst te Amsterdam' (VVHK) hier regelmatig tentoonstellingen.

In 1900 kwam de Suasso-vleugel gereed met de verzameling van mw. Suasso. De gemeente kreeg toen de beschikking over waardevolle interieurs, namelijk stijlkamers uit herenhuizen aan de Heren- en Keizersgracht (Amsterdam), die afgebroken waren voor de aanleg van de Raadhuisstraat (Amsterdam)[4]. De heer Van Eeghen wist interieurdelen uit deze huizen te redden.

Na de dood van de eerste conservator Jan Eduard van Someren Brand in 1904, volgde Cornelis Baard hem in deze functie op. Aangevuld met objecten uit het Rijksmuseum en talrijke bruiklenen van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap richtte hij in 1906 een permanente presentatie in met objecten over de geschiedenis van Amsterdam.

Op 19 mei 1909 opende het Museum en Archief van Tijdmeetkunde in een zaal en later twee zalen.[5] Vanaf 1909 ging het museum zelf kunst verzamelen. Door de schenking van P.A. Regnault, werd de collectie verrijkt met werken van belangrijke kunstenaars als Georges Braque, Marc Chagall, Wassily Kandinsky en Pablo Picasso.

Baard wilde graag een einde maken aan de onoverzichtelijkheid van de collecties in het museum. Met het plan om de historische collectie elders onder te brengen hoopte hij zich met het museum meer te kunnen richten op de moderne kunstcollectie. Door de Eerste Wereldoorlog duurde het tot 1925 voordat dit idee weer voldoende aandacht kreeg. Aanleiding was de grote herdenkingstentoonstelling bij het 650-jarig bestaan van Amsterdam. Op 2 november 1926 werd in de Waag het Amsterdams Historisch Museum geopend, mede dankzij een financiële donatie van de dames M.C. en C. van Eeghen. Het museum viel toen nog onder het beheer van de Gemeente Musea, maar had wel een eigen Commissie van Advies.

Vanaf 1932 wordt de collectie van de Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst opgesteld als Museum van Aziatische Kunst in enkele zalen van het Stedelijk Museum. In 1934 werd het 'Museum voor Moderne Toegepaste Kunst' opgericht en vond onderdak in het gebouw.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de collectie van het museum, samen met die van het Amsterdams Historisch Museum, overgebracht naar een bunker in de duinen bij Santpoort. Medewerkers van het museum hielden om beurten de wacht. Conservator Willem Sandberg ontsnapte ternauwernood aan een arrestatie. In 1943 vluchtte hij per fiets de duinen in toen de Duitsers hem daar kwamen opzoeken. Directeur David Röell zat een paar dagen vast. Gedurende de hele oorlog bleven er tentoonstellingen gehouden worden. Dit waren niet alleen tentoonstellingen van levende kunstenaars, maar ook nationaalsocialistische propaganda tentoonstellingen georganiseerd door diverse nationaalsocialistische organisaties.

Na de bezetting werd Sandberg directeur. Topstukken van Ernst Ludwig Kirchner en Henri Matisse kwamen vanaf eind jaren veertig en jaren vijftig van de twintigste eeuw binnen. In dezelfde periode werden kunstwerken van De Stijl en verwante internationale stromingen, zoals het Russisch constructivisme, en het Bauhaus verzameld. In 1952 verhuisde het Museum voor Aziatische Kunst naar het Rijksmuseum. In 1954 werd de 'Sandbergvleugel' gebouwd om ruimte te bieden aan experimentele kunst. De beroemde CoBrA-verzameling werd in de jaren vijftig opgebouwd en is nu een kerncollectie.

In 1958 kocht Sandberg een unieke groep werken van de Russische kunstenaar Kazimir Malevitsj. Dit was ook het jaar waarin door Sandberg een begin werd gemaakt met de aanleg van een fotografiecollectie. Het Stedelijk was het eerste West-Europese museum om dit verzamelgebied op te pakken. Tot de belangrijke foto's behoren de Nederlandse en internationale avant-garde tijdens het interbellum (onder anderen Erwin Blumenfeld, László Moholy-Nagy en Man Ray), een ruime selectie naoorlogse Nederlandse fotografie (onder anderen Eva Besnyö, Ed van der Elsken en Cas Oorthuys), kunstenaarsportretten, fotojournalistiek en autonome kunstfotografie vanaf de jaren zeventig.

Rond het midden van de jaren zestig werd New York het centrum voor kunst. Onder directeur Edy de Wilde verschenen het abstract expressionisme van Willem de Kooning, de colourfield painting van Barnett Newman en de minimalistische sculptuur van Carl Andre in het museum. De popart kreeg een gezicht door onder anderen Robert Rauschenberg, Jasper Johns, Keith Haring, Roy Lichtenstein en Andy Warhol.

In 1972 verhuisde de collectie schilderijen van Vincent Van Gogh naar het ernaast nieuw geopende Van Gogh Museum.

Begin jaren zeventig werden de eerste aankopen van videokunst van Europese kunstenaars zoals Dibbets, Gilbert & George gedaan. De huidige videocollectie bevat zo'n 900 werken en installaties van onder anderen Nam June Paik, Bill Viola en Bruce Nauman. In de jaren tachtig en negentig werd de blik verruimd: Zuid-Amerika en - door de val van de Berlijnse Muur - Oost-Europa en de Sovjet-Unie werden aandachtsgebieden. Ilya Kabakovs impressie van een Russische schoolbibliotheek, Skolnaje Biblijoteka (1995), is hier een voorbeeld van. Sinds 2001 is de verzameling vroegmoderne Russische kunst uitgebreid met een prominente groep tekenkunst van Kazimir Malevitsj en andere Russische avant-gardisten, als langdurig bruikleen van de stichting Khardzhiev-Chaga [6]

Door gebrekkig onderhoud en het ontbreken van onder andere airconditioning, voldeed het oude gebouw niet meer aan de standaard van deze tijd. Er was onvoldoende ruimte om de belangrijkste werken uit de collectie, die in meer dan honderd jaar enorm was gegroeid, permanent te laten zien. Ook de depots en werkruimtes waren veel te krap geworden. Eind 2003 moest het gebouw op last van de brandweer worden gesloten. Ten tijde van de vernieuwbouwplannen van architect Alvaro Siza werd gedacht aan een heropening van het museum in 2007. In 2004 moest echter een nieuwe prijsvraag worden uitgeschreven, waardoor dit tijdstip niet meer haalbaar was. In 2004 koos een jury voor het ontwerp van architectenbureau Benthem Crouwel voor de renovatie en nieuwbouw.

In 2006 werd de Sandbergvleugel gesloopt om ruimte te maken voor de nieuwe uitbreiding van het museum. Op symbolische wijze gooide wethouder Carolien Gehrels een steen door de ruit, wat veel kritiek opleverde in de pers.

Tijdens de bouwactiviteiten verhuisde Het museum tijdelijk naar het Post CS-gebouw, waar het 4,5 jaar zou blijven, totdat dit gebouw in oktober 2008 leeg moest worden opgeleverd om gestript te worden (en uiteindelijk gesloopt).[7] De SMCS periode had een hoge dichtheid aan tentoonstellingen. In 2006 gingen debatten en lezingen gepaard met de tentoonstelling 'Mapping the City'. Hierin werd de relatie van kunstenaars tot de stad onderzocht. In de speciaal daarvoor vrijgemaakte ruimte, waren onder de noemer 'Docking Station' maandelijks presentaties te zien van onbekend talent. 'Other voices, other rooms' in 2008 over het videowerk van Andy Warhol ontving 600.000 bezoekers. Een ander belangrijk moment in deze periode was toen het museum in 2005 een samenwerking aan ging met The Broere Charitable Foundation. Onder de naam van de Monique Zajfen Collection, wordt hedendaagse Europese kunst aangekocht en in langdurige bruikleen genomen.

Vanaf eind 2008, tot de heropening, was het Stedelijk een 'museum zonder muren'. Onder de noemer 'Stedelijk in de Stad' is het met workshops, lezingen en presentaties zichtbaar geweest op andere plekken in Amsterdam. Tijdens zijn periode in het Post CS gebouw, begon het museum zijn relatie met de omgeving te onderzoeken en opnieuw te definiëren. Dit uitte zich in verschillende (onderzoeks-) tentoonstellingen, zoals 'Mapping the Studio'. 'Stedelijk in de Stad' is een voortzetting van deze tendens. Ook bleef het museum tentoonstellingen met topstukken uit de collectie organiseren om zo toch zichtbaar te blijven. Collega-instellingen in Amsterdam stelden ruimte beschikbaar.

Hoewel de gerenoveerde oudbouw begin 2010 werd opgeleverd, konden er nog geen kunstwerken in worden tentoongesteld door het ontbreken van een klimaatsysteem, dat in de nieuwbouw zou worden aangelegd. In de pers leverde deze vertraging felle kritiek op. De actie 'Stedelijk Doe Iets' oogstte veel aandacht in de media, maar ook op Twitter en Facebook. Cultureel ondernemer Otto Nan wilde met een 'vriendelijke machtsgreep' de aandacht van de politiek trekken door het Museumplein te bezetten. Door het sturen van een sms'je kon men bovendien een financiële bijdrage leveren om zo het museum te stimuleren eerder open te gaan.

Vanaf augustus 2010 werden in het inmiddels gerenoveerde oude gebouw aan de Paulus Potterstraat twee achtereenvolgende tijdelijke tentoonstellingen geopend in afwachting op de (uitgestelde) opening van het vernieuwde museum, inclusief de nieuwbouw. Deze tijdelijke tentoonstellingen, The Temporary Stedelijk en Temporary Stedelijk 2, eindigden op 9 oktober 2011 en trokken samen 223.000 bezoekers.[8] Het oude gerestaureerde gedeelte ging eind augustus 2010 tijdelijk vier en een halve maand open.[9]

De heropening, die eerder voor najaar 2010 was aangekondigd, werd een jaar uitgesteld.[10]

Op 28 januari 2011 werd de bouw stilgelegd wegens faillissement van aannemer Midreth.[11] Het project werd overgenomen door aannemer VolkerWessels, waarbij een oplevering eind januari 2012 werd afgesproken, waarna de inrichting nog moest plaatsvinden. De bouwwerkzaamheden door VolkerWessels waren in februari 2012 afgerond, hierna werd begonnen met het afstellen van de klimaatinstallaties.[12] Het museum werd op 23 september 2012 heropend.

De bouw van het museum heeft uiteindelijk 127 miljoen euro gekost, 20 miljoen meer dan de raming in 2007.[12] Het nieuwe Stedelijk heeft een expositieoppervlak van 8000 m2; een verdubbeling in vergelijking met de vroegere situatie. Sindsdien bevindt de ingang van het museum zich aan het Museumplein. Het museum werd op 23 september 2012 heropend door koningin Beatrix met een nieuwe vleugel, bijgenaamd De Badkuip, van Benthem Crouwel Architekten.

• Jan Eduard van Someren Brand 1895-1906: conservator en eerste hoofd van het Stedelijk Museum. Richtte de stijlkamers in en stelde de collectie militaire voorwerpen van de Amsterdamse schutterij in het museum op.
• Cornelis Baard 1906-1936: Conservator en hoofd vanaf 1905; vanaf 1920 officieel directeur. Grondlegger van de stedelijke collectie moderne beeldende kunst en vormgeving. Zette een dynamisch expositiebeleid op en legde contacten met belangrijke bruikleengevers.
• David Röell 1936-1945: Moderniseerde het museum, zette grote, internationale exposities op, deed een aantal buitengewone aankopen van internationale moderne kunst en loodste het museum bekwaam door de bezettingstijd.

Willem Sandberg

• Willem Sandberg 1945-1963: Progressief tentoonstellingsmaker, grafisch vormgever, collectioneur van internationale (klassiek) moderne en eigentijdse kunst. Maakte al vroeg tentoonstellingen over vormgeving in samenwerking met onder anderen Mart Stam en Gerrit Rietveld en liet als conservator, nog voor hij directeur was, de muren van het museum wit schilderen. Door zijn vooruitstrevende beleid wordt hij internationaal gezien als de meest charismatische leidsman van het Stedelijk Museum.
• Edy de Wilde 1963-1985: Reorganiseerde en professionaliseerde het tot dan toe wat anarchistische museum, concentreerde zich op eigentijdse kunst niet ouder dan twintig jaar. Naast een intensief expositiebeleid van actuele kunst stelde hij belangrijke, gezichtsbepalende collecties samen van West-Europese en Amerikaanse kunst uit zijn tijd.
• Wim Beeren 1985-1993: Richtte zijn blik op kunst uit de USSR, Oost-Europa en Latijns-Amerika. Besteedde in zijn tentoonstellingsprogramma aandacht aan de jongste kunst uit de VS, kunsthistorische thema's en vooroorlogse avant-gardekunstenaars zoals Oskar Schlemmer en Malevitsj. Daarnaast ontwikkelde hij een veelzijdig aankoopbeleid. Met het Amerikaanse architectenbureau Venturi, Scott Brown and Assiociates maakte hij de eerste plannen voor uitbreiding van het museum.
• Rudi Fuchs 1993-2003: Toonde de collectie via de expositiereeks Coupletten op een a-historische en dichterlijk-associatieve manier en vond hiermee internationaal weerklank. Hij continueerde het aankoopbeleid van De Wilde en Beeren maar met andere accenten, zoals aandacht voor Midden-Europa. Ontwikkelde collectiepresentaties met gastconservatoren, onder wie Gerrit Komrij en koningin Beatrix. Hij maakte met Portugese architect Álvaro Siza voor het Stedelijk Museum nieuwe uitbreidingsplannen.
• Hans van Beers (a.i.) 2003-2005: Trof voorbereidingen voor de verzelfstandiging van het museum en zorgde na de tijdelijke sluiting van het gebouw aan de Paulus Potterstraat voor een alternatieve ruimte bij het Centraal Station: het SMCS. Onder zijn leiding kregen de uitbreidingsplannen en de keuze voor Benthem Crouwel Architekten definitief vorm.
• Gijs van Tuyl 2005-2009: Tijdens zijn directoraat werd de interne organisatie van het museum publieksgerichter en professioneler. Hij gaf het aankoop- en tentoonstellingsprogramma nieuwe impulsen en zorgde ervoor dat de programmering in het SMCS sterk op de actualiteit werd gericht. Tevens haalde hij in de periode vanaf de sluiting van het SMCS in 2008 tot de heropening van het museum, de banden met de stad aan, door middel van een actief programma op vervangende locaties en in de door Amsterdam reizende 'Bouwkeet' (onder de noemer 'Stedelijk in de Stad').
• Ann Goldstein 2010-2013: De eerste buitenlandse directeur van het Stedelijk en de eerste vrouw op deze positie.
• Karin van Gilst 2013-2017: Per 1 januari 2013 de zakelijk directeur. Ann Goldstein werd op dat moment artistiek directeur. Van Gilst vertrok bij het Stedelijk Museum per 1 oktober 2017.[18]
• Beatrix Ruf 2014-2017: Per 1 november 2014 de artistiek directeur.[19] Na ophef over mogelijke belangenverstrengeling met een nevenfunctie vertrok ze op 17 oktober 2017 per direct.[20] Na onderzoek werd haar vertrek als een "bedrijfsongeval" omschreven.[21]
• Jan Willem Sieburgh, interim-directeur per 1 november 2017
• In juni 2019 werd de benoeming bekendgemaakt van de Nederlandse kunsthistoricus Rein Wolfs, directeur van de Bundeskunsthalle in Bonn en eerder van het Migros Museum für Gegenwartskunst in Zürich en het Fridericianum in Kassel, tot directeur van het Stedelijk Museum met ingang van 1 december 2019.[22]

Subsidiegevers

Sponsoren