Melle Oldeboerrigter

Hij werd geboren als zoon van Johanna Geertruida de Vries (1870-1948) en Hendericus Oldeboerrigter (1865-1947) op het Amsterdamse eiland Wittenburg, grenzend aan het oostelijk havengebied. Hij had een hechte band met zijn moeder en zijn twee zusjes Liberta en Henriëtte. Zijn vader was zeeman en was dus weinig thuis, maar beide ouders stimuleerden hun kinderen om zich vooral verder te ontwikkelen.

Melle begon al jong met tekenen; de natuur was hierbij een geliefd onderwerp. Heel precies gaf hij onder meer kikkervisjes, fluitekruid of vogels weer. Maar hij kon ook opgaan in zijn fantasiewereld. In een interview met Ischa Meijer in 1972 zou hij verklaren dat zijn jeugd arm maar wel gezellig was. Hij omschreef zijn moeder als 'een wijze vrouw' bij wie hij troost vond na de vele 'visionaire' nachtmerries, die 'niet zoveel verschilden van de 'beeldengolven' die hem in zijn latere leven 'overspoelden' en die op expliciete wijze in zijn werk zouden terugkeren.

In 1922 werd de veertienjarige Melle aangenomen op de grafische school in Amsterdam, waar hij onder meer leerde letterzetten. 's Nachts volgde hij lithografielessen. In deze tijd verschenen zijn eerste illustraties in het anarchistische blad De Moker; opruiend blad voor jonge arbeiders. Tussen 1934 en 1936 maakte Melle omslagontwerpen voor exiluitgeverij Boekenvrienden Solidariteit en Het Nederlandsch Boekengilde van Heinz Koch in Hilversum.

In 1930 werd hij letterzetter bij uitgeverij De Arbeiderspers, tevens uitgever van dagblad [Het Volk]; al gauw raakte hij ook betrokken bij de opmaak van de krant. Hij leefde toen al samen met Marth Bruijn (1910-2006), die hij eind jaren twintig had leren kennen kennen. In mei 1936 vestigden ze zich op kamers op de bovenste verdieping van het pand aan de Amsteldijk 62 in Amsterdam. Er was daar ook plaats voor een atelier. Hier ontstond in 1938 zijn eerste bekende olieverfschilderij 'De onbekende soldaat'. Zijn oeuvre groeide gestaag. Eind november 1944 trok Melle in bij Puck van Hilst (1912-2002) – zijn latere echtgenote –, maar hij hield zijn atelier op de Amsteldijk aan, waar Marth Bruijn was blijven wonen - en overigens haar hele leven zou blijven wonen. Na de oorlog wijdde Melle zich nog uitsluitend aan zijn kunstenaarschap. Hij bleef op donderdagen werken op zijn atelier op de Amsteldijk. In de loop der jaren produceerde hij ruim 275 olieverfschilderijen, ten minste tweehonderd aquarellen, duizenden tekeningen in verschillende technieken (litho's, etsen, Oost-Indische inkt, potlood, conté enzovoort) en een aantal borduursels en knipsels.

Melles eerste solotentoonstelling vond plaats in 1947 in Huize Sluiter te Groningen. In 1953 werd hij 'praktijkleraar' aan het Instituut voor Kunstnijverheid, de latere Rietveldacademie. Hij toonde zich bijzonder betrokken bij zijn leerlingen. Vaak nodigden Puck en Melle de studenten ook bij hen thuis uit. Zijn werk had al eerder deel uitgemaakt van groepstentoonstellingen maar toen hij in 1955 was uitgenodigd voor deelname aan de groepstentoonstelling [Kunstenaars herdenken 5 mei. 10 jaar na-oorlogse schilderkunst] in het Stedelijk Museum te Amsterdam, weigerde de toenmalige directeur Willem Sandberg twee van de drie door hem ingezonden werken omdat hij ze vanwege de afgebeelde geslachtsdelen 'ongeschikt' vond om door schoolkinderen te worden gezien. Melle zond twee andere werken in maar was gekrenkt. Het is geen toeval dat sindsdien het aantal fallussen en vulva's in zijn werk explosief toenam. Niet veel later maakte de seksuoloog C. van Emde Boas een geruchtmakende analyse van Melles werk naar aanleiding van zijn schilderij 'Reguliersgracht'. Hij meende dat Melles 'preoccupatie' met genitaliën verband hield met zijn jeugd. Melle echter dichtte daaraan een andere betekenis toe. Hij vond dat de mens, en dan vooral de man, onderhorig is aan zijn seksuele drift, hetgeen volgens hem de voornaamste reden was voor het bestaan van onze soort. De natuur werd zodanig door deze mannelijke drift beheerst dat hij in zijn werk ook vrouwen, dieren, planten en zelfs gebouwen van een of meer fallussen voorzag, hetgeen hem er overigens niet van weerhield om ook vrouwen en hún geslachtsorganen meermaals te tonen.

Melle maakte nooit gebruik van voorstudies, maar schilderde alles uit zijn hoofd, zonder vooropgezette compositie. Daarom was het voor hem altijd onzeker welke uiteindelijke vorm zijn werk zou aannemen en vaak toonde hij zichzelf daar dan ook verrast over: 'Moet je mij nou eens zien!'. Hij verzette zich nadrukkelijk tegen zijn indeling door 'kunstkenners' bij de surrealisten en noemde zichzelf een ‘visionair schilder’. De enige schilder met wie hij zich desgevraagd verwant voelde was Jheronimus Bosch.

Melles bekendheid nam met de jaren gestaag toe. Met zijn eerste schilderijen bekostigde hij de gasrekening of de huur, later werden de kopers op wachtlijsten gezet. Meestal konden zij zelf niet hun voorkeur aangeven, en kregen eenvoudig het stuk aangeboden dat Melle hen toewees. Maar niet iedereen kon iets bij hem kopen. Toen de internationaal vermaarde kunstverzamelaarster Peggy Guggenheim bij hem aanbelde, deed Melle de deur open: 'De schilder is niet thuis.'

In 1961 werd Melle door de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 gelauwerd met de Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet. Hij weigerde de prijs omdat een van de juryleden tijdens de Duitse bezetting lid was geweest van de [Kultuurkamer]. In 1968 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, een koninklijke onderscheiding waarop hij bijzonder trots was. In datzelfde jaar werd Melle uitgebreid gefêteerd ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag in de 'Koningszaal' van Artis, de Amsterdamse dierentuin. Bij die gelegenheid verscheen tevens en in nauw overleg met hem zelf, op initiatief van de uitgever Geert van Oorschot de "Melle-map": twaalf reproducties van zijn werk op ware grootte en twee originele litho's.

Pas in 1972 gunde het Stedelijk Museum Amsterdam Melle zijn eerste overzichtstentoonstelling. In 1973 ging Melle met pensioen. Drie jaar later stierf hij ten gevolge van een hartaanval.

Ter gelegenheid van het honderdste geboortejaar van Melle organiseerde het Museum voor Moderne Kunst Arnhem (MMKA) de grootste overzichtstentoonstelling ooit van zijn werk, waaronder ruim 150 olieverfschilderijen; zij was te bezichtigen van 25 oktober 2008 t/m 1 februari 2009.

In maart 2017 organiseerde Stichting Tranendal, die ook een aan Melles leven en werken gewijde website beheert, de expositie '40 teruggevonden werken van Melle' waar onder meer zeven olieverfschilderijen werden getoond die verloren waren gewaand. Mede als gevolg van de publiciteit hierover zijn in het daaropvolgende jaar nog eens zes schilderijen en een fors aantal tekeningen opgedoken. Op Melle.tranendal.nl staat onder meer een lijst van werken die nog steeds 'kwijt' zijn en de oproep om mee te helpen zoeken.

(een kleine greep)

• Vries, Theun de (1938). Het grafische werk van Melle.
• Niehaus, Caspar (1944). Het verisme in Nederland.
• Redeker, Hans (1976). Melle: de enige grote surrealist die Nederland heeft voortgebracht.
• Vecht, Constant (2001). Kroniek van een vriendschap.
• Kempers, Bram. De schepping van Melle. Visionair realist in de wereld van moderne kunst (Thoth, 2008).
• Levy-van Halm, Koos. Melle mocht geen Jezus heten (Tienstuks, 2016).

• Stichting Melle geeft een ruime keuze uit het werk.
• Stichting Tranendal streeft naar weergave van het complete oeuvre.