Marcel Duchamp

Marcel Duchamp werd geboren in een kunstenaarsgezin met zijn aanvankelijk even bekende broers Raymond Duchamp-Villon en Jacques Villon. In 1902 begon hij te schilderen in neo-impressionistische stijl. Vanaf 1910 begon hij de stijl van Paul Cézanne aan te hangen en sloot hij zich aan bij de Puteaux-groep van zijn broer Jacques, ook schilderde hij een tijd in de stijl van het Kubisme. In januari 1912 werd Duchamp echter gedwongen zijn Nu descendant un escalier ('Naakt de trap afdalend')) te verwijderen uit een tentoonstelling van de Salon des Indépendants in Parijs, waarna hij zich uit de Puteaux-groep terugtrok. Een jaar later veroorzaakte Nu descendant un escalier grote ophef op de Armory Show in New York, waardoor Duchamp internationaal bekendheid verwierf.

Relevant voor het begrip van zijn humoristische manier van kunst maken is dat hij aan het begin van zijn carrière regelmatig cartoons tekende voor tijdschriften. Duchamp heeft zichzelf in zijn hele leven niet van zijn kunst onderhouden, alhoewel hij zijn 'Grote Glas' wel schonk aan de mensen die hem na zijn eerste aankomst in de VS onderdak verleenden.

Na 1913 wendde hij zich af van de schilderkunst en monteerde een fietswiel op een krukje (Roue de bicyclette). Dit werk maakte hij puur voor zijn eigen genoegen; het werd in die tijd niet tentoongesteld, maar achteraf werd het toch beschouwd als een vroege aanloop tot het dadaïsme. In 1915 vertrok hij naar New York.

Duchamp was een van de eersten die een alledaags voorwerp presenteerde als een kunstwerk (een readymade). Dit was een mijlpaal voor de hedendaagse beeldende kunst en Duchamp riep hiermee kunstfilosofische vragen op over de aard en functie van kunst.

Fountain was een industrieel vervaardigd urinoir - liggend gepresenteerd, betiteld en gesigneerd met "R. Mutt" 1917 - dat in 1917 anoniem werd ingezonden voor een juryloze expositie te New York, waarvan Duchamp medeorganisator was. Men nam de inzending echter niet serieus en dacht dat het om een grap of belediging van de organisatie van de expositie ging. Het werk werd daarom geweigerd.

De ondertekening van het werk met "R. Mutt" leidde tot allerlei speculaties. Kunstkenners gaan er meestal van uit dat Duchamp het onder een pseudoniem inzond om de bereidheid van de organisatie te testen kunstwerken te aanvaarden die niet voldeden aan conventionele esthetische en morele normen, en om een debat op gang te brengen over de waarde van originaliteit en de autoriteit van de kunstenaar. Anderen, zoals William Camfield,[1] Irene Gammel[2] en John Higgs[3] wijzen erop dat Duchamp zelf, in een brief aan zijn zus op 11 april 1917, toegaf, dat niet hij maar een van zijn vrouwelijke kennissen het urinoir had ingezonden. Duchamp heeft deze vriendin nooit bij naam genoemd, maar er werden twee kandidaten voorgesteld: de dadaïstische kunstenares Elsa von Freytag-Loringhoven, en Louise Norton, die een essay bijdroeg aan The Blind Man over 'Fountain'.

Fountain, het beroemde urinoir van Marcel Duchamp uit 1917, is niet door de Franse kunstenaar bedacht. Het moet worden toegeschreven aan de Duitse Dada-kunstenares barones Elsa von Freytag-Loringhoven.

In 2004 werd Fountain door een panel van vijfhonderd zogenaamde kunstkenners verkozen tot invloedrijkste kunstwerk van de twintigste eeuw.

Fountain, 1917.

In 1923 verklaarde hij zijn eerste grote werk La Mariée mise à nu par ses célibataires, même ('het Grote Glas') waarmee hij in 1915 na zijn aankomst in New York begonnen was, definitief onvoltooid. Met dit werk, een olieverfschildering op glasplaten met draad en stof, was hij meer geaffilieerd met het surrealisme.

Nadien gaf hij de kunst op om niet onverdienstelijk te gaan schaken, waarin hij zelfs een grootmeestertitel behaalde. Hij begaf zich weer naar Frankrijk en vertrok pas na de Duitse bezetting van Frankrijk weer naar de VS. In het verborgene werkte hij tot zijn dood nog aan Etant donnés: 1. la chute d'eau/2. le gaz d'éclairage, een installatie bestaande uit een deur met twee kijkgaten die uitzicht gaven op een landschap met daarin een erotisch vrouwelijk naakt, rustend op een takkenbos, dat een gaslamp vasthoudt. Beide grote werken zijn te zien in Philadelphia. Beide werken hebben onder meer de onzichtbare krachten en werkingen van de menselijke seksualiteit als onderwerp, maar verbeelden het op complementaire wijze. Ook werkte hij aan een multiple bestaande uit een 'doos in een koffer' (La boite-en-valise) gevuld met 69 verkleinde reproducties van zijn eerdere werk.[4]

Duchamp kan, samen met Picasso, Kandinsky en Matisse als de grootvader van de hedendaagse kunst beschouwd worden, en met name als het om de nieuwere kunstvormen als installaties en conceptuele kunst gaat, waar hij in alle richtingen (zelfs in de richting van de videokunst, met zijn film Anemic Cinema) zeer belangrijke stappen heeft gezet.

Minder bekend maar zeker noemenswaardig zijn ook de grafische ontwerpen die Duchamp op zijn naam heeft. De aandacht voor dit aspect van zijn oeuvre is eerder van recente datum, door een publicatie hierover in 1999. Duchamps fascinatie voor het gedrukte beeld zorgde voor werken zoals Rendez-vous de Dimanche, Cahiers d'Art en affiches voor eigen (en ander) werk.

• Nu descendant un escalier (kubistisch-futuristisch schilderij van een naakte figuur die een trap afdaalt, 1912)
• Fietswiel op sokkel (een fietswiel met vork ondersteboven gemonteerd op witgeschilderde kruk, 1913)
• LHOOQ (reproductie van de Mona Lisa, met snor)
• La boite-en-valise (multiple met reproducties uit zijn hele oeuvre, 1936)

• Centre Georges Pompidou, Parijs
• Guggenheim Museum, New York
• Metropolitan Museum of Art, New York
• Museum of Modern Art, New York
• Stedelijk Museum, Amsterdam
• Museum Ludwig, Keulen

• Marcel Duchamp
• Marcel Duchamp (DADA Companion)
• The Private Worlds of Marcel Duchamp bij UC Press E-Books Collection, 1982-2004

Zie de categorie Marcel Duchamp van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.