Nationaal Park De Groote Peel

Spanningen in de aardkorst hebben er in de loop van miljoenen jaren voor gezorgd dat er bewegingen plaatsvonden in de ondergrond onder de huidige Peel. Een van de voornaamste breuken waarlangs beweging plaatsvond is de Peelrandbreuk. Deze loopt ongeveer van Roermond over Meijel, Neerkant, Liessel, Deurne, De Rips en Mill naar Oss. Door bodembewegingen schuiven delen van de aardkorst langs de Peelrandbreuk en andere breuken omhoog (horsten), terwijl andere delen omlaag bewegen (slenken). Daarbij treden dan aardbevingen op zoals de aardbeving bij Roermond van 1992 die nog vers in het geheugen ligt. Op deze wijze zijn in Oost-Brabant en Limburg de Peelhorst (hoog) en de Centrale Slenk (laag) ontstaan.

Op de Peelhorst liggen ondoordringbare leemlagen vrij dicht aan de oppervlakte waardoor het regenwater moeilijk kon wegzakken. Het regenwater stroomde naar lager gelegen delen er er ontstonden beekjes en beekdalen. Dit gebeurde voor de ijstijden. Tijdens de ijstijden was het koud en droog en omdat er geen begroeiing was had de wind vrij spel. Zandstormen waren het gevolg, de beekjes en beekdalen waaiden dicht en er ontstonden plassen, die als gevolg van het droge klimaat aanvankelijk droogstonden.

Omstreeks 10.000 jaar geleden komt er een eind aan de laatste ijstijd. Het klimaat werd warmer en vochtiger en de plassen kwamen vol water te staan: de eerste vennen verschenen. Maar het zou nog een kleine 6000 jaar duren voordat er een dik aaneengesloten pakket hoogveen gevormd was. Het meeste veen ligt dan ook op de Peelhorst, het naar beneden bewegende gebied aan de oostzijde van de breuk. Een van de weinige veengebieden ten westen van de breuk is de Groote Peel.

Het water en de bodem van de plassen bevatten veel voedingsstoffen en door het warmere klimaat konden in het water waterplanten gaan groeien: riet, zegge en grote lisdodde. De waterplanten stierven af en vormden de eerste veenlagen op de bodem van de plassen: het laagveen. Als het laagveen het wateroppervlakte heeft bereikt en de plas dus is verland, verschijnt al gauw een broekbos in eerste instantie bestaande uit wilgen en elzen en later ook uit berken. Ook dit broekbos was veenvormend. De veenlaag werd dikker en dikker en begon boven het water uit te stijgen: een eerste aanzet tot de ontwikkeling van hoogveen. Planten en bomen kregen het steeds moeilijker om door al dat veen heen aan voedsel uit het water te komen, bovendien was de voedselvoorraad door de jaren heen al aardig opgebruikt.

Op dat moment kon veenmos gaan groeien. Een plantje dat alleen leeft van regenwater en zelf zoveel vocht kan vasthouden dat het in staat is boven de grondwaterspiegel uit te groeien . Veenmos sterft aan de onderkant af maar groeit bovenaan steeds door. De kletsnatte bovenkant sluit de afgestorven delen af van de lucht zodat er veen gevormd werd, laag op laag op laag. Het veenmos heeft duizenden jaren nodig gehad om tot een dik pakket hoogveen te komen. Het woekerde overal overheen, zelfs over de bomen waarvan de restanten nog steeds te zien zijn in De Groote Peel: de peelpuisten of het kienhout.

Tussen het veenmos konden zich echte hoogveenplanten ontwikkelen zoals de Zonnedauw, Witte snavelbies, Eenarig Wollegras, Lavendel- Dop- en Struikheide en Veenbes.

Toen men ontdekte dat het gedroogd hoogveen goed als brandstof bruikbaar was, heeft men eeuwenlang turf gestoken aan de rand van het moerassig gebied. Met grootschalige ontginning is men eind 19e eeuw begonnen.